یکی از سؤالاتی که همیشه صاحبان سگ­های ماده از دامپزشک خود می پرسند این است که در چه مواردی لازم است از جفت گیری و آبستنی سگ ماده جلوگیری نمود و جواب درست آن است که همیشه در زمان فحلی با دامپزشک خود مشورت نمایید و از او نظر بخواهید و حتماً سگ خود را همراه داشته باشید تا دامپزشک شما بتواند حیوان را به طور دقیق مورد معاینه قرار دهد و نظر خود را اعلام نماید. در این پست با موارد جلوگیری از آبستنی در سگ مانند عقیم کردن سگ و برداشت رحم و تخمدان درسگ­ ماده آشنا می شویم.

موارد جلوگیری از آبستنی در سگ

آنچه مسلم است در صورت وجود موارد بیست گانه زیر دامپزشک توصیه می کند که در فحلی حاضر حتماً جلوی آبستنی حیوان گرفته شود تا مشکلات و عوارض متعاقب آن موجب ناراحتی صاحبان سگ و خود حیوان نگردد.

۱- در صورت وقوع اولین فحلی در سگ ماده، چرا که رحم و دستگاه تناسلی حیوان توانایی آبستنی و زایمان را ندارد و بهتر است در این فحلی به حیوان استراحت داد.

۲- در صورت بروز فحلی در سنین کم و قبل از حداقل یک سالگی که در این سن حیوان ماده هرگز توانایی جسمی آبستنی و زایمان را نخواهد داشت و احتمال تلف شدن مادر و توله ها بسیار است. در این سن غدد پستانی و رحم حیوان به نهایت رشد و توسعه خود نرسیده و مادر توانایی های لازم در نگهداری توله ها را نخواهد داشت.

۳- در صورت بروز فحلی در شرایطی که از فحلی های گذشته یا آبستنی و زایمان های گذشته سگ ماده خبر درستی نداشته باشیم. به عبارتی چنانچه سگ مادة بالغی خریداری نموده اید و از وقوع فحلی و آبستنی و زایمان آن اطلاع دقیقی ندارید لازم است با وقوع اولین فحلی از آبستنی ممانعت به عمل آید تا حیوان در یک دورة فحلی استراحت داشته باشد و دچار مشکلات زایمان نگردد.

۴- در صورت بروز فحلی در فصل سرما که در این شرایط با توجه به سردی هوا و در شرایطی که صاحب حیوان قادر به تهیه مکان مناسبی برای زایمان و نگهداری توله ها نباشد می بایست از آبستنی جلوگیری کرد مگر آنکه صاحب حیوان اطلاعات لازم و آمادگی کافی در خصوص نگهداری توله ها در فصل سرما را داشته باشد.

۵- در صورت بروز فحلی همراه با لاغری و ضعف جسمانی که در این شرایط چنانچه سگ ماده فحل در وضعیت بدنی مناسبی نباشد می بایست از آبستنی جلوگیری شود و بعد از اصلاح وضع بدن حیوان و حصول وزن مناسب، در فحلی بعدی اجازه آبستنی به حیوان داده شود.

۶- در زمانی که به هنگام فحلی صاحب حیوان اطلاعات کافی در خصوص جفت گیری، آبستنی، زایمان و مراقبت از توله ها نداشته باشد در این صورت لازم است پس از مطالعه و فراگیری اطلاعات لازم و اولیه در فحل­های بعد به حیوان اجازه جفت گیری و آبستنی داده شود.

۷- در صورت وجود انواع فتق های ناحیه شکم که به منظور جلوگیری از گستردگی حلقه فتقی لازم است پس از درمان فتق به روش های جراحی حیوان را برای ازدياد نسل و آبستنی آماده کرد. در برخی از فتق های شکمی ممکن است یکی از شاخ های رحم در زمان آبستنی از حلقه فتقی عبور کرده و در محل فتق رشد توله­های آن شاخ انجام شود و پس از طی زمان آبستنی با شروع علایم زایمان و به واسطه فشار حلقه فتق بر شاخ تنگی آن، انقباضات رحمی قادر به خارج نمودن توله ها از رحم نباشد و یا بروز چسبندگی در محل حلقه فتق مشکلات خاصی ایجاد نماید. بنابراین با مشاهده این حالت مانع جفت گیری و آبستنی حیوان شوید و هرچه سریع تر موضوع را با دامپزشک در میان بگذارید تا نسبت به درمان آن اقدام نماید و در صورتی که حیوانی با مشخصات فوق در دوران حاملگی باشد انجام عمل جراحی سزارین ضروری بوده تا هم توله ها از این طریق از بدن مادر خارج شوند و هم پس از این عمل نسبت به درمان فتق نیز اقدام شود. عمل سزارین از محل فتق تنها راه ممکن است تا حداکثر شانس زنده ماندن را برای مادر و توله ها فراهم نماید.

8- در شرایطی که اشکال خاصی در شکل ظاهری خارجی ترین اندام دستگاه تناسلی حیوان ماده مشاهده شود. به عبارت دیگر اشکال آناتومیکی خاصی در فرج و مهبل حيوان مشاهده گردد.

۹- در صورت بروز جراحت، بیماری و تومور در غدد پستانی حیوان ماده.

۱۰- در صورتی که به یقین بدانیم حیوان در دو فحلی قبل جفت گیری و زایمان داشته است که در این صورت استراحت حیوان در فحلی فعلی لازم است.

۱۱- در صورتی که بدانیم حیوان تاکنون آبستنی و زایمان نداشته و سن حیوان بیش از ۵ تا ۶ سال باشد.

۱۲- در شرایطی که حیوان مسن بوده و کهولت سن سبب شود تا در نگهداری توله ها کوتاهی کند.

۱۳- در شرایطی که صاحب حيوان بداند سگ ماده وی در تمام زایمان های گذشته قادر به نگهداری توله ها نبوده و تاکنون نتوانسته است توله ای را بزرگ نماید که در این صورت لازم است از آبستنی حیوان جلوگیری کرد.

۱۴- در صورت بروز بیماری­های خاص دستگاه تناسلی در آبستنی و زایمان های قبل.

۱۵- در صورت عدم دسترسی به سگ نر هم نژاد یا مناسب و به منظور جلوگیری از تولید توله های دورگه نامناسب و جلوگیری از افزایش جمعیت سگ های ولگرد لازم است مانع آبستنی سگ شویم.

۱۶- در صورتی که بر اثر تصادف یا ضربه های مختلف در استخوان­های لگن حیوان شکستگی ایجاد شود و این ضایعه پس از بهبود سبب تنگی کانال زایمان گردد.

۱۷- در صورتی که حیوان ماده در دو زایش قبلی دچار سخت زایی بوده به منظور جلوگیری از خطر مرگ مادر و توله ها لازم است مانع آبستنی حیوان شد.

۱۸- وقتی به توله جدید نیاز نداریم و با تقاضایی برای توله های آینده نداریم لازم است مانع آبستنی حیوان شویم تا دچار دردسر نگهداری از توله های جدید نباشیم.

۱۹- در شرایطی که حیوان ماده در زایمان یا زایمان های قبلی توله هایی با بیماری­ها

و اختلالات مادرزادی و وراثتی به وجود آورده باشد یقیناً می بایست مانع آبستنی حیوان در این فحلی و فحلی های بعدی شاد.

۲۰- به هر دلیلی که دامپزشک صلاح بداند باید از آبستنی جلوگیری شود.

عقیم کردن

یکی از راه های جلوگیری از آبستنی عقیم کردن سگ نر و ماده است که به روش های خاص و متنوعی انجام می شود. در حیوان نر می توان به دو روش زیر عمل کرد.

١- اخته کردن یا برداشتن بیضه ها

۲- وازکتومی یا قطع طناب اسپرم بر

در حیوان ماده می توان با یک عمل جراحی رحم و تخمدانها را با هم برداشت یا فقط تخمدان­ها را از بدن خارج نمود.

١- اخته کردن

در عمل اخته کردن که با جراحی و تحت بیهوشی عمومی انجام می شود دامپزشک پس از بیهوش نمودن سگ نر و تراشیدن موهای کیسه بیضه و اطراف آن با یک شکاف طولی در روی کیسه بیضه یا کمی جلوتر ابتدا یکی از بیضه ها را از داخل کیسه بیضه خارج کرده پس از انجام عملیات خون بندی، بند بیضه را قطع و آن را از بدن خارج می کند پس از آن همین کار روی بیضه بعدی انجام می شود. این عمل بسیار سریع و راحت می باشد. اخته کردن حیوان سبب می شود به مرور صفات ثانویه جنس نر در حیوان از بین رفته و هیچگونه رفتار جنسی در حیوان مشاهده نگردد. از عوارض عمل اخته کردن افزایش وزن و چاقی در سگ نر است و از مزایای عمل اخته کردن آن است که نه تنها سگ نر را عقیم می کند بلکه از آوارگی (به دنبال سگ ماده فحل رفتن) از منزل جلوگیری نموده و حیوان را بسیار مطیع می نماید. سن مناسب جهت انجام عمل اخته هر سنی پس از ۶ ماهگی است. گاهی این عمل در سنین پایین تر نیز ممکن است انجام شود.

۲- وازکتومی (قطع طناب اسپرم بر)

وازکتومی در واقع نوعی روش عقیم کردن سگ نر میباشد که در آن هر دو طناب اسپرم بر طی یک عمل جراحی قطع می شود. جای هیچ تردیدی نیست که این روش عقیم کردن سگ های نر بسیار بهتر از برداشتن تخمدان ها و بیضه ها در جهت کنترل تولیدمثل نامحسوس می باشد. انجام این عمل طی بیهوشی عمومی است و دامپزشک با رعایت کلیه شرایط لازم پس از ایجاد شکاف و مشخص نمودن بند بیضه طناب اسپرم بر را قطع و جدا می نماید و عین این عمل را بر روی بند بیضه طرف مقابل انجام می­دهد و در نهایت با بخیه پوست عمل به پایان می رسد. در این روش عقیم کردن سگ نر، کلیة رفتارهای جنسی باقی مانده و صفات ثانویه جنسی نیز مشاهده می گردد بنابراین این عمل هیچ گونه تأثیری در رفتار و خلق و خوی حیوان، همچنین تأثیری بر وزن آن نمی گذارد. در این روش حیوان با مشاهدة سگ مادة فحل می تواند عمل جفت­گیری را انجام دهد ولی قدرت باروری ندارد.

3-برداشت رحم و تخمدان درسگ­ های ماده

در سگ­های ماده عقیم کردن به روش جراحی شامل برداشت تخمدان ها یا برداشت توأم تخمدان و رحم می­باشد. دامپزشک در طول یک عمل جراحی با بیهوشی عمومی می تواند با ایجاد یک شکاف طولی در روی خط وسط شکمی سگ ماده و کنار زدن احشاء به رحم و تخمدان ها دست یافته و با انجام عمل خون بندی هر دو تخمدان یا رحم و تخمدان­ها را با هم از محوطة شکمی حیوان ماده جدا و خارج نماید. در این گونه عمل جراحی توصیه می شود به منظور جلوگیری از وقوع مشکلات بعدی تخمدان ها و رحم با هم از بدن حیوان خارج شوند. انجام برداشت رحم و تخمدان درسگ­ گرفتاری ها و مشکلات توأم با دوره های فحلی و توله های ناخواسته را که اغلب منجر به افزایش جمعیت سگ های ولگرد می شود از میان می برد ولی از سوی دیگر برداشتن تخمدان­ها سگ را قدری چاق و تنبل می کند.

در خصوص انتخاب بهترین سن انجام عمل جراحی برداشت رحم و تخمدان درسگ­ نظریات متعددی وجود دارد. بسیاری از دامپزشکان اعتقاد دارند که باید سگ ماده دست کم یک دوره فحلی را گذرانیده باشد. بعضی دیگر بر این باورند که بهتر است به حیوان اجازه یک بار زایمان داده شود ولی آنچه مسلم است بهترین سن یا حداقل سن لازم برای انجام برداشت رحم و تخمدان درسگ­ صرف نظر از این که سگ ماده فحل شده است یا خیر، شش ماهگی می باشد چرا که در این سن توله به اندازه کافی رشد کرده است تا شرایط بیهوشی عمومی را تحمل نماید و به اندازه کافی جوان است که به سرعت بدن خود را ترمیم کند. البته انجام این عمل تا سنین پیری نیز امکان پذیر بوده و در هر سنی می توان نسبت به عقیم کردن سگ ماده اقدام نمود. سگ ماده ای که تخمدان هایش برداشته می­شود رفتار جنسی را نشان نمی دهد و هرگز چرخة تولید مثلی و فحلی در حیوان به وجود نمی آید.

گاهی از اوقات تنها تخمدان ها را از بدن حیوان خارج می کنند این روش در بسیاری از کشورهای اروپایی بیشتر از عمل برداشت توأم رحم و تخمدان انجام می شود چرا که روش جراحی آن ساده تر بوده و سرعت انجام آن بیشتر است و رحم نیز بعد از برداشتن تخمدان­ها کوچک و جمع می شود و معمولاً بیماری­های رحمی رخ نمی دهد مگر آنکه به سگ هورمون­های جنسی مانند پروژسترون تزریق شود.

در هنگام عمل به منظور عقیم کردن سگ ماده دامپزشک می تواند به علت مشکلات احتمالی در سگ­های عقیم از جمله افزایش وزن و رخوت، عمل برداشت رحم و تخمدان درسگ­ را انجام داده و پس از آن تخمدان ها را از بورس تخمدانی جدا نموده و به تکه هایی به ضخامت دو میلی متر برش دهد و یک برش دیگر در میان سروز بخش سروزی معده و در محل انحنای بزرگ آن ایجاد نماید و بدون استفاده از وسایل برنده کیسه ای بین سروز و عضلات ایجاد نموده آنگاه یک قطعه از تخمدان را در این کیسه قرار داده و سروز را بخیه نماید و این عمل تا اتمام کلیه قسمت های مانده تخمدان ادامه می یابد. با این عمل که روش پیوند تخمدان نام دارد اگر بافت تخمدان پذیرفته شود به صورت طبیعی عمل خواهد کرد و در زمان رشد فولیکول استروژن بلافاصله به کبد می رسد و در آن جا کونژوگه می شود و به این ترتیب استروژن آزاد به مقدار کافی وارد جریان خون محیطی نشده در نتیجه باعث بروز نشانه های فعلی نمی شود اما مقادیر کم استروژن وارد جریان خون می­گردد. از معایب این عمل وقوع نئوپلازی یا سرطان با آمار بالا در محل پیوند است از طرفی دیگر ممکن است در برخی موارد نشانه های پیش فحلی بروز کند و یا حیوان به طرف سگ های نر جذب شود.

4-بروز فحلی بعد از عمل برداشت رحم و تخمدان

اگر پس از عمل جراحی برداشت رحم و تخمدان مجدداً در سگ ماده حالت فحلی پدیدار گردید می توان تصور نمود که قسمت کوچکی از تخمدان که مربوط به هر یک از تخمدان های راست یا چپ یا هر دو تخمدان می باشد در محل باقی مانده و حتی ممکن است بخشی از تخمدان پس از قطع آن در محوطه شکم افتاده و در پردة صفاق کشت شده باشد که فحلی مذکور را به وجود آورده است.

برای جلوگیری از این اتفاق باید قبل از دوختن جدار شکم تخمدان های جدا شده توسط دامپزشک جراح به دقت بازرسی شده و به یقین رسید که آیا به طور کامل برداشته شده اند یا خیر و چنانچه قسمتی از آن در شکم مانده باشد دامپزشک بلافاصله اقدام به برداشت آن می نماید.

گاهی از اوقات با وجود خارج کردن تخمدان ها به طور کامل باز هم فحلی کاذبی در سگ های ماده ای که در سنین میانه عمر خود هستند به وجود می آید که این حالت ممکن است در اثر عوامل ایجادکننده التهاب مزمن فرج به وجود آید. در چنین شرایطی فرج دچار هایپرتروفی شده و سست می گردد به علاوه فرج دارای ترشح خواهد بود و حتی سگ نر را می پذیرد. برای مبارزه می توان فرج را با محلول های مناسب شستشو داد و یا با تجویز هورمون­های مناسب و لازم این معضل را از بین برد.

چنانچه حیوان عمل شده هر سال دچار فحلی گردد باید مجدداً حیوان را نزد دامپزشک برد که در این صورت او حتماً از تاریخچه عمل و شرایط نگهداری حیوان سؤال خواهد کرد و با معاینه پیشنهاد می کند که شکم حیوان را شکافته و باقی ماندة تخمدان را از بدن خارج نماید که در این صورت وقوع فحلی از بین خواهد رفت و در صورتی که دامپزشک به نسج برداشته شده مشکوک باشد آن را برای انجام آزمایشات آسیب شناسی ارسال نموده تا وجود بافت تخمدان معلوم گردد.

انجام برداشت رحم و تخمدان درسگ­  قدری مشکل به نظر می رسد زیرا رحم و تخمدان­ها سابقاً برداشته شده اند و ممکن است در برخی نواحی چسبندگی وجود داشته باشد. در هر صورت دامپزشک شما به سبب مهارت و تجربه ای که دارد قادر است این کار را انجام دهد و يقيناً خطری حیوان را تهدید نخواهد کرد. البته دکتر دامپزشک شما ترجیح می دهد عمل جراحی مجدد به منظور برداشت باقی ماندة تخمدان را بلافاصله بعد از فحلی یعنی زمانی که بقایای تخمدان به علت وجود جسم زرد هنوز بزرگ است انجام دهد چرا که در این صورت یافتن تخمدان بسیار آسان تر است.

تراتوژن­ها يا موادی که در زمان آبستنی ایجاد ناهنجاری در جنین می کنند

مواد تراتوژن به موادی گفته می شود که در صورت تجويز و مصرف در حیوان آبستن می توانند ایجاد نقص و ناهنجاری مادرزادی در جنین نمایند. می دانیم مراحل شکل گیری جنین در زمان آبستنی تا زایمان به سه مرحله تقسیم می شود:

۱- مرحله پیش رویانی (مرحلة تقسیم سلولی)

۲- مرحله رویانی

۳- مرحله جنینی

مواد تراتوژن در طول هریک از مراحل رشد و شکل گیری می توانند جنین یا جنین ها را تحت تأثیر قرار دهند. مرحله اول رشد جنینی مرحله ای حساس است که تقسیمات سلولی اولیه در آن انجام می شود و چون سلول ها هنوز تمایز نیافته اند در عین حساسیت زیاد قدرت ترمیم هم زیاد است. مرحله دوم رشد جنین (مرحله رویانی) در واقع حساس ترین مرحله رشد موجود جدید است و اثر مواد تراتوژن در این مرحله به بیشترین حد خود می رسد و اکثر ناهنجاری ها و اختلالات حاصله در این دوره ایجاد می شود. طول دوره رویانی در سگ حدود ۲۳ روز و از روز ۱۳ تا ۳۰ آبستنی است. در طول مرحله سوم یا مرحله جنینی مقاومت جنین به مواد تراتوژن و ترکیبات سمی افزایش می یابد.

برخی مواد شیمیایی و دارویی که مصرف دامپزشکی داشته و به عنوان عوامل تراتوژن شناخته شده اند عبارتند از:

١- دیازینون، کارباریل و دی کلرووسی

۲- مواد ضد قارچ نظیر گریزوفُلوین و متیل مرکوری کلراید

3- هورمون ها مانند پروژسترون و آندروژن که سبب عضلانی شدن جنین می گردد.

4- کورتیکواستروییدها

5- فنوباربیتال ها

6- واکسن های ویروسی زندة تخفیف حدت یافته به استثناء واکسن هایی که برای سلامتی مادر و توله ها ضرورت دارند.

عوامل تراتوژن بسیاری دیگری وجود دارند که پرداختن به آن ها از حوصلة این مجموعه خارج است.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی