امروزه در بیشتر کشورهای مترقی تحولات بسیاری از نظر احداث جایگاه گوسفند صورت گرفته است. در طول سالیان متمادی، موسسات تحقیقاتی و سازمان های ترویجی و بسیاری از واحدهای دانشگاهی کوشش نموده­اند تا با حداقل مخارج، ضمن رعایت اصول بهداشت و امورفنی، فعالیت های گوسفندداری را با استفاده از تعدادی تجهیزات باز ونیمه باز بشکلی اقتصادی و مقرون بصرفه انجام می دهند. این تحولات در ساختمان جایگاه روزبروز افزایش یافته و اکنون انواع این تجهیزات بنام «جایگاه باز»، «جایگاه نیمه باز» و «محوطه جمع آوری و اجرای عملیات فنی و بهداشتی روی گوسفند در فضای باز» مورد استفاده قرار قرار می گیرد.در این پست به بررسی جایگاه باز در پرورش گوسفند و لوازم مبارزه با انگل های گوسفند می پردازیم.

لوازم مبارزه با انگل های گوسفند و جایگاه باز در پرورش گوسفند

جایگاه باز در پرورش گوسفند

در روش سنتی گوسفندداری در ایران نیز انواعی از جایگاه باز در پرورش گوسفند به اشکال مختلف بکار می رود و استفاده از محوطه ای برای نگهداری گوسفندان و محصور ساختن آن با دسته ای از خارهای بیابان و یا بوته ها و یا تابه­ای از علوفه و یا انواع حصارها (سنگ چین، خشت و گل و آجر) نمونه ای از پرورش گوسفند به روش باز می باشد.

در جایگاه باز در پرورش گوسفند عدل های محتوی کاه، قسمتی از ارتفاع دیوار را تشکیل می دهد و کف را می توان از نوع نرده ای نیز تعبیه کرد. این نوع جایگاه در بعضی از کشورها و بیشتر برای میش های داشتی اختصاص می یابد و مساحت لازم برای هر میش بالغ در جایگاه باز در پرورش گوسفند ، حدود 1 تا 5/1 متر مربع داخل جایگاه نیز آخور و آبشخور به ابعاد لازم و برحسب تعداد گله، بگونه ای که قبلاً اشاره شد باید فراهم باشد.

جایگاه نیمه باز عبارت از یک ساختمان بسیار ساده است که دارای سه دیوار و یک سقف می باشد و یک طرف آن کاملاً باز است. این جایگاه را با هر نوع مصالح ساختمانی مانند چوب، آهن و یا آجر می توان ساخت. کف جایگاه را از نوع نرده ای و یا انواع دیگر می توان ترتیب داد. در صورتی که کف غیر نرده ای باشد، استفاده از بستر ضخیم و خشک و تهویه کافی در جایگاه لازم و ضروری خواهد بود.

در شرایط ایران، جایگاه نیمه باز را براساس دو محوطه مسقف و باز و بصورت زیر می توان احداث نمود:

محوطه مسقف یا محل استراحت، سایه بانی است که گوسفندان در هنگام استراحت و یا در موقع برخورد با شرایط نامساعد طبیعی از آن استفاده. تهویه کافی و بستر خشک در این نوع جایگاه از نظر تأمین سلامت و بهداشت گوسفند لازم و ضروری است. نظافت جایگاه از لحاظ خارج نمودن بستر و فضولات در سال یکی دوبار انجام می­شود. برای احداث این نوع جایگاه چنانکه اشاره شد از هر نوع مصالح ساختمانی، بسته به شرائط محل، امکانات دامدار می توان استفاده نمود. معمولاً جایگاه کم عرض و طویل بیشتر مورد نظر است. چون از یک طرف، جریان آزاد هوا بیشتر وارد محوطه مسقف می­شود و از سوئی دیگر، احداث جایگاه ارزان تر تمام می­شود.

برای پوشش کف محوطه مسقف می توان از آجر فرش و یا از سمنت و سیمان و سنگ استفاده کرد. اما در مناطق مرطوب بهتر است پوشش بتونی بکار برد. در محوطه مسقف، معمولاً برای هر رأس گوسفند 5/1 متر مربع فضا در نظر گرفته می­شود. بعنوان مثال برای یک گله ۱۰۰ رأسی ١٥٠ متر مربع فضا لازم است. دیوارهای محوطه مسقف باید دست کم تا ارتفاع 20/1 متر با مصالح ساختمانی محكم بنا شود تا در برابر فشار بستر مقاومت کند و تخمیرات موجود در آن نیز به اطراف پراکنده نشود. بعلاوه طرف باز محوطه مسقف باید در جهت مخالف و یا پشت به باد باشد و بنابراین بهتر است پیش از احداث این محوطه، به چگونگی جهت باد در تمام فصول سال توجه داشت. آخور و آبشخور گوسفند را می توان در محوطه باز تعبیه کرد. زیرا گوسفندان برای تأمین غذا و آب خود، بیشتر در محوطه باز به سر می برند. این امر موجب کاهش آلودگی بستر با فضولات در محوطه مسقف و ممانعت از باتلاقی شدن آن نیز می­شود. بعلاوه بستر نیز خشک می ماند و از نسبت مصرف مواد برای تهیه بستر کم می گردد.

باید توجه داشت که در شروع کار، به اندازه کافی بستر روی کف ریخته شود. نوع و مقدار بستر برحسب شرائط محل و امکانات دامدار متفاوت است. اما معمولاً در یک مزرعه نوبنیاد، دامدار از مصرف کلش و کاه بعنوان بستر کند. در عین حال باید دانست که خاک اره و نظایر آن برای بستر گوسفند مناسب نیست زیرا این مواد در بین تارهای پشم جای می گیرد و ممکن است موجب ناراحتی های پوستی در گوسفند شود. مقدار بستر در ابتداء ممكن است حدود ۲۰ سانتیمتر باشد و بتدریج اضافه شود اما در آغاز گرمای هوا باید فوراً بستر را جمع آوری کرد.

برای سقف محوطه، ایرانیت و یا ورقه های فلزی (شیروانی) را می توان بکار برد. برای استفاده از نور بیشتر که کمک به سلامتی گوسفند و خشک نگهداشتن کند ممکن است پنجره هایی از جنس شیشه و یا پلاستیک در سقف های آجری و سفالی و غیره تعبیه نمود.

محوطه باز یا محل گردش گوسفندان باید به قدر کافی پهن و وسیع باشد. در این محوطه معمولاً برای هر رأس گوسفند حدود ۳ تا ۴مترمربع فضا درنظر گرفته می شود و بعنوان مثال برای یک گله ۱۰۰ رأسی ۳۰۰تا ۴۰۰مترمربع فضا لازم است. بعبارت دیگر، با احتساب محوطه مسقف، چنین گله ای حدود ۴۵۰ تا ۵۵۰ متر مربع فضا جایگاه نیمه باز لازم دارد. کف محوطه باز بصورت ساده یا خاکی نیز در نظر گرفته می­شود اما بهتر است از پوشش سیمانی و یا از سنگ فرش و یا سمنت استفاده کرد. بهرحال باید توجه داشت هر نوع پوششی که بکار برده می­شود به گونه ای باشد که سطح کف لغزنده نباشد.

در شرائط صنعتی و در بعضی از کشورهای مترقی، برای صرفه جوئی در وقت و هزینه، جهت جمع آوری و نگهداری گوسفندان از محوطه باز و حصاربندی برای پشم چینی و بعضی عملیات بهداشتی استفاده می­شود. شکل (9- 5) نمونه ساده ای از این نوع جایگاه را نشان می دهد که برای جمع آوری و تفکیک افراد گله (انتخاب و حذف میش ها و یا جدا کردن بره ها) بکار می رود.

محوطه جمع آوری و اجرای عملیات فنی و بهداشتی در فضای باز را در مجاور اطاق یا سالن پشم چینی نیز می توان تعبیه کرد.

علاوه برحصاربندی بهاربند که قبلاً به آن اشاره شد، بسیاری از دامداران بویژه دامداران روستایی که فعالیت آنها بصورت تلفیقی از زراعت و دامداری است، مزارع و واحدهای گوسفندداری خود را بصورت محوطه های حصاربندی شده ترتیب می دهند. این نوع حصاربندی ها در بعضی نقاط ایران و بویژه در مناطق مازندران و گیلان معمول است و در این مناطق، حصار را بنام چپر می خوانند.

امروزه در بسیاری از کشورها استفاده از حصار بندی مزارع بواسطه دلايل مختلف اقتصادی است که مهمترین آنها عبارت است از: مشخص ساختن مرز مزرعه و یا چراگاه و یا حدود کلی واحد تولیدی، محافظت از نظر حیوانات مهاجم، کاهش میزان حوادث حاصله از سرگردانی و یا گم شدن گوسفند و مصون ماندن از حوادث (در نقاطی که دامداری در کنار جاده است) و استفاده مستمر از زمین برای بهره برداری محصولات زراعی و دامی ( روش مخلوط کشت غلات و چرای دام).

برای حصاربندی از انواع مواد و مصالح می توان استفاده کرد که متداول ترین آنها عبارت است از توری، نرده­های آهنی یا چوبی، ديرك، پرچین و چپر. باید توجه داشت که عمل حصاربندی به شکل اقتصادی انجام شود و برای اینکار باید سعی نمود از مصالح ارزان قیمت که در نزدیکی های محل وجود دارد استفاده کرد که از نظر مخارج حمل نیز هزینه ای تحمیل نگردد. حصاربندی را می توان بطور دائم و یا موقت انجام داد. اما هرگاه بعللی، دامدار بخواهد در آینده نزدیک در واحد تولیدی خود تغییراتی بعمل آورد، بهتر است از حصار موقتی استفاده کند. بدیهی است برای تعویض حصارهای دائمی مبالغی بعنوان هزینه کار باید پرداخت شود. در ضمن حصاربندی، برای محوطه و یا مزرعه های کوچکی که در داخل واحد تولیدی ایجاد می­شود باید درب­ هایی تعبیه کرد که نه تنها ورود و خروج از آنها به آسانی انجام شود بلکه از نظر اقتصادی نیز مقرون بصرفه باشد. باید دانست که در بین محوطه های حصاربندی شده و یا در نقاط دیگر داخل واحد تولیدی، جاده­ها و راه روهای لازم، تعبیه شود و باید دقت کرد که جاده ها و راهروها به اندازه کافی عریض باشد. در غیر اینصورت، عبور وسایل نقلیه و بویژه ماشین های بزرگ و کامیون های مخصوص حمل علوفه یا دام دچار اشکال شده و گوسفندان در موقع حرکت یا انتقال از یک محوطه به محوطه دیگر بواسطه تصادف با وسایل نقلیه و یا تماس با حصارها آسیب می بینند که از نظر اقتصادی ممکن است دامدار را با خساراتی مواجه سازد. در بعضی از کشورهای مترقی و در روش جمع آوری و اجرای عملیات بهداشتی و فنی در فضای باز از نرده­ های فلزی و یا چوبی استفاده می­شود. امروزه بیشتر از میله های فلزی چهارگوش بقطر 4/25 میلیمتر که با میله­ هایی به همین قطر بطور عمودی جوش داده می­شود استفاده می گردد. میله هایی که بطور افقی نصب می­شوند از پائین به بالا و نسبت به یکدیگر به فواصل ۱۲۷، ۱۳۹، ١٥٢ ، 153 میلی متر قرار می گیرند. فاصله اولین میله نیز از سطح زمین ۱۲۷ میلی متر می باشد. کمی فواصل میله های نزدیک به سطح زمین، بخاطر آنست که بره ها نتوانند از بین نرده ها خارج شوند. تعداد نرده های افقی، بسته به شرایط اقتصادی و امکانات دامدار دارد. اما در هر صورت نباید از 4 ردیف کمتر باشد. در بعضی کشورها نیز برای تهیه این نوع جایگاه از نرده های چوبی استفاده می­شود و در اینصورت فواصل نرده ها را از یکدیگر از پایین به بالا به ترتیب ۱5۰، ۲۰۰ و ۲۵۰ میلی متر در نظر می­گیرند. فاصله نخستین نرده از سطح زمین نیز 150 میلی متر است. بعلاوه پایه نرده عمودی را تا عمق 450 میلی متر در داخل زمین فرو می کنند و برای استحکام بیشتر، اطراف آنرا با سیمان می پوشانند.

ضمائم جایگاه

در ساختمان جایگاه های بسته و باز علاوه بر قسمت هائی که ذکر شد، تجهیزات و یا اتاق هائی را نیز برای تعدادی از عملیات لازم باید درنظر گرفت. از جمله این عملیات عبارت است از: توزین دام، پشم چینی و بسته­بندی پشم، ذخیره علوفه، توزین و نگهداری مواد کنسانتره یا غذاهای فشرده، محل تهیه غذای روزانه، نگهداری کود، نگهداری گوسفندان مریض، مبارزه با انگل های خارجی و احیاناً شیردوشی گوسفندان. بعلاوه اتاقی برای کارگر یا مراقب نگنه و محلی بعنوان دفتر بمنظور نگهداری دارو و وسایل و اوراق پیشینه و رکورد گله نیز در کنار جایگاه باید در نظر گرفت. در احداث انبار و یا ساختمان های چوبی قابل احتراق باید توجه بخصوص کرد و حتی المقدور این انبارها و ساختمان ها را دورتر از ساختمان های اصلی در واحد دامداری بنا ساخت. در صورت عدم استفاده از چوب، انبارها و محل ذخیره خوراک وعلوفه را باید نزدیک جایگاه احداث کرد و محل جمع آوری و نگهداری کود را دورتر به گونه ای باید ساخت که جریان باد، عفونت احتمالی را از اطراف ساختمان دور کند.

اگر چه ساختمان ضمائم نامبرده برحسب نوع و اندازه گله، شرائط محل، تعداد ضمائم مورد نظر، امکانات اقتصادی و سلیقه دامدار متفاوت است اما نقشه جایگاه و ضمائم آن را باید با دقت زیاد طرح و تنظیم کرد و پس از تخمین جزئیات هزینه لازم، به احداث آنها اقدام نمود. در این بحث، بواسطه اهمیت حفظ سلامت و تأمین تولیدات گوسفند، فقط به بررسی مشخصات و شرائط لازم برای ساختمان و لوازم مبارزه با انگل های خارجی می­پردازیم:

لوازم مبارزه با انگل های گوسفند :  

 آلودگی گوسفند به انگل های خارجی و آسیب ها و زیان هایی که از این نظر به دامدار وارد می­شود، یکی از مسائل مهمی است که باید به آن توجه مخصوص نمود و با استفاده از تجهیزات گوناگون مانند حمام، پخش و دوش نسبت به مبارزه با این انگل ها اقدام کرد. در شرائط ایران بیشتر انگل های خارجی که در گوسفند ایجاد ناراحتی و آسیب کنند از انواع کنه ها می باشند. کنه ها چه از راه مکیدن خون و چه از لحاظ انتقال بیماری­های پیروپلاسموز و بابزیوز خساراتی را به گله های گوسفند وارد می سازند. باید دانست جرب هـای سارکوپتی و پسوروپتی و سایر انگل هایی هم که در زیر پوست مستقر می­شوند مانند انگل های خارجی موجب ناراحتی گوسفند می گردند و با استفاده از حمام و تجهیزات دیگر می توان اینگونه انگل ها را نیز از بین برد.

الف -حمام:یکی لوازم مبارزه با انگل های گوسفند حمام می باشد. ساختمان حمام برحسب شرائط و امکانات محلی و برنامه های مورد نظر دامدار متفاوت است. حمام را ممکن است به شکل ثابت و از مصالح ساختمانی و یا بصورت متحرک و از چوب و یا فلز و یا مواد پلاستیکی تعبیه کرد. وسعت و ظرفیت حمام با تعداد گوسفندانی که باید حمام داده شوند بستگی دارد. در محلی که برای احداث حمام انتخاب می شود باید به اندازه کافی آب وجود داشته باشد.

در صورتی که بخواهند حمام را بمنظور استفاده گروهی از گوسفندان در یک منطقه تخصیص دهند، بهتر است آنرا نزدیک مراکز دامداری و یا در در گذرگاه های روستائی (مسیر کوچ عشایر) بسازند تا راه پیمائی زیاد موجب خستگی حیوان نگردد.

در شرائط سنتی، زمینی که برای احداث حمام در نظر می گیرند باید مسطح و در ضمن سخت و مقاوم باشد تا آب حمام به آسانی به اطراف نفوذ نکند. درنوع ساده، حمام بصورت گودالی است که یک طرف آن دارای شیب تند و طرف دیگر دارای شیب ملایم است. اصولاً ساختمان حمام از سه قسمت: گذرگاه یا راهرو، حمام دارو یا حوضچه و استراحتگاه یا محل خشک شدن تشکیل شده است. در نقاطی که امکان پذیر است باید ترتیبی داد که گوسفند پیش از آنکه به حوضچه وارد شود از راهروئی به طول ۳ تا ۵ متر و به عمق ۲۰ سانتیمتر که آنرا با آب پر کرده اند عبور کند تا ضمن نظافت پا از آلودگی سریع حمام ممانعت شود. در نقاطی که بدلایلی احداث چنین را هروئی برای نظافت پا میسر نباشد کف آستانه یا مدخل حوضچه را بهتر است با قلوسنگ مفروش نمایند. بهرحال راهرو باید به گونه ای تعبیه گردد که دست کم ۲۰ سانتی متر از حوضچه کوتاه تر باشد تا محتوای آن، داخل حوضچه را آلوده نسازد. ارتفاع حوضچه را معمولاً حدود 20/1 متر در نظر می گیرند. در مدخل حوضچه دیوارها را باید قدری بلندتر ساخت تا از جهش آب به محیط اطراف جلوگیری گردد و ضمناً گوسفند نیز نتواند از آن خارج شود. دیوارهای حوضچه را ممکن است از بتون مسلح و یا آجر و سیمان و یا پوشش سیمانی و یا از فلز ساخت که البته به شرائط محلی و امکانات بستگی دارد. کف حوضچه باید حدود ۵ درصد به سمت فاضل آب شیب داشته باشد تا بتوان حوضچه را به آسانی شستشو و نظافت کرد. انتهای حوضچه یا قسمت خروجی آن را باید به شکل پله پله و دندانه دار ساخت تا گوسفند بتواند پای خود را روی سطحی که لغزنده نیست مستقر کند و به آسانی خارج شود.

استراحتگاه و محل خشک شدن گوسفند محوطه ای است که کف آن سیمانی و غیرقابل نفوذ می باشد. بعلاوه استراحتگاه باید شیب ملایمی بطرف حوضچه داشته باشد تا آب هایی که از تن گوسفند پس از خروج از حوضچه به زمین ریخته می شود به درون حوضچه بازگردد.در مراکز مدرن پرورش گوسفند، حمام را به اشکال گوناگون احداث و تعبیه می نمایند.

ب- پخش یا اسپری: یکی لوازم مبارزه با انگل های گوسفند پخش یا اسپری می باشد . ساختمانی مشابه حمام دارد با این تفاوت که احداث بجای حوضچه محوطه ای را به شکل دایره یا مربع می کنند و بوسیله پمپ­های مخصوص، محلول دارویی را از مخزن آن با فشار قابل قبول روی تمام بدن و سر وصورت و دست و پای گوسفند پخش می نمایند. با این ترتیب، محلول دارویی را که روی کف محوطه می ریزد، می توان به کمک لوله کشی دوباره به مخزن اولیه بازگردانید.

پ- دوش: یکی لوازم مبارزه با انگل های گوسفند دوش می باشد در این روش، محوطه ای احداث شده است که گوسفندان بطور جداگانه وارد آن می­شوند و محلول داروئی بوسیله دوش که در سقف محوطه نصب شده روی بدن آنها پاشیده می­شود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی