بیماری کنه آکارین زنبور عسل اولین بار توسط Rennie در سال 1921 به نام Tarsonemus Woodi نامیده شد، سپس در همان سال توسط Hirst نام جنس آن تغییر کرده و به نام Acarapis Woodi نامگذاری گردید. کنه در داخل لوله­ های بزرگ تنفسی، به خصوص لوله­ های تنفسی سینه اول، زندگی و از خون حشره کامل زنبور عسل تغذیه می­نماید. Orosi – pal در سال 1934 برای اثبات این ادعا اظهار داشت وقتی که رنگ قرمز کنگو (Congo red) در داخل بدن زنبور عسل آلوده به کنه تزریق کنیم، چون کنه ­های کامل و پوره­ های آن­ها به وسیله قطعات دهانی از دیواره لوله­ های تنفسی خون می­مکند. رنگ داخلی لوله تنفسی آن­ها قرمز می­شود. کنه بالغ و لاروهای آن علاوه بر لوله ­های بزرگ تنفسی، در داخل کیسه­ های هوائی سر و شکم هم دیده شده­ اند. در این پست به بررسی کامل این بیماری در زنبور عسل می پردازیم.

کنه آکارین (کنه انگل لوله­­های تنفسی زنبور عسل)

کنه ماده Acarapis woodi حدود 174 – 143 و نر 136 – 125 میلی­ میکرون طول دارد، به شکل تخم ­مرغی و به رنگ سفید می­باشد. تعدادی موی بلند نیز روی بدن و پاهای آن دیده می­شود.

اغلب زنبورداران این سؤال را مطرح می­سازند که آیا درصد آلودگی زنبورهای عسل یک کلنی به کنه آکارین رابطه­ای با میزان محصول عسل دارد یا خیر؟ جواب به این سؤال آسان نبوده، زیرا  عوامل زیاد دیگری هم در کندو وجود دارند که اغلب سبب کم شدن محصول عسل می­گردند. ولی اگر فرض کنیم که عمر زنبوران عسل آلوده به این کنه 20 درصد کاهش یابد، کلنی­ هایی با 15 تا 100 درصد آلودگی، با مقایسه با کلنی ­های غیر آلوده تحت همان شرایط، بین 3 تا 20 درصد کمتر محصول می­دهند.

انتشار:

این کنه در سال 1921 از انگلستان و سپس از سوئیس ، چکسلواکی، فرانسه و جنوب اروپا گزارش گردید. کنه A.woodi توسط انسان به سایر کشورهای جهان چون هندوستان، کنگو، آرژانتین، کلمبیا و شش ایالت مکزیک برده شده است.

گرچه Dejong و همکاران معتقدند که این کنه در آمریکا، کانادا، نیوزیلند و استرالیا وجود ندارد.  ولی Wilson و Nunamaker در سال 1985 وجود کنه را از سیزده ایالت آمریکا گزارش داده­اند. این کنه در تمام قاره ­های جهان به جز استرالیا گزارش شده است. این کنه در ایران نیز به طور مستند گزارش گردیده است.

نحوه زندگی کنه آکارین (Acarapis woodi)

کنه آکارین چرخۀ زندگی خود را در داخل لوله ­های تنفسی سینه حشرات کامل زنبور عسل می­گذراند. . طبق تحقیقات Rennie و همکاران در سال 1921 تمام دوره رشد کنه شامل تخم، لارو و کنه­ های کامل نر و ماده را در یک زمان و در یک لوله تنفسی می­توان دید. به نظر می­رسد که کنه در تمام طول سال در حال فعالیت و تکثیر می­باشد.
کنه­ های ماده در داخل لوله­ های تنفسی بین 5 – 7 عدد تخم می­گذارند.
تخم­ها پس از 3 تا 4 روز باز شده و لاروهای کوچک 6 پائی از آن­ها خارج می­شوند. لاروهای شش­پائی پس از تغییر جلد به کنه­ های کامل نر و ماده تبدیل می­شوند. طول مدت رشد از لارو شش پائی تا کنه کامل 6 – 10 روز طول می­کشد. ) طول رشد در کنه نر کوتاه­تر از کنه ماده است.

غیر از کنه A.woodi که در داخل لوله ­های تنفسی زنبوران عسل زندگی می­کند، دو گونه کنه از همین جنس به نام­های A.externus و A.dorsalis به صورت انگل­های خارجی بدن زنبور عسل، در روی بدن زنبور عسل زندگی می­کنند. کنه A.externus را که اغلب به نام کنه گردن می­گویند در محل اتصال سر به سینه و کنه A.dorsalis در روی شیار فوقانی سینه دوم و یا محل اتصال بال جلو به سینه و یا قسمت ابتدای شکم فعالیت دارند. کنه A.vagans که بعضی­ها چهارمین گونه کنه انگل زنبور عسل می­دانند همان­گونه A.externus می­باشد.  اگر چه هردو گونه کنه فوق­الذکر مانند کنه A.woodi از خون زنبور عسل تغذیه می­کند ولی خسارات قابل توجهی ایجاد نمی­کنند. بنا به عقیده Dejong و همکاران در سال 1982، کنه­های A.sorsalis و A.externus در همه جا و هرجا که زنبور عسل وجود داشته باشد وجود دارند.

نحوه انتشار کنه آکارین: درصد آلودگی زنبورها در یک کلنی حتی در یک زمان کوتاه متغیر است. زنبورهای یک روزه حساس­تر بوده و فقط زنبورهای کمتر از نه روزه می­توانند آلوده شوند. حساسیت آلودگی به کنه در دو سه روز اول عمر زیاد و به تدریج تا 9 روزگی کم می­شود.

اگرچه دلیل این امر روشن نیست ولی بعضی­ها معتقدند که موهای بدن و به خصوص موهای روی روزنه تنفسی در ابتدا لطیف و نرم بوده و به تدریج با سن زنبور عسل خشن و خشبی گردیده و مانع حرکت کنه به داخل لوله ­های تنفسی می­گردند.

در مورد کنه­ هایی که از لوله ­های تنفسی و از راه روزنه تنفسی خارج می­گردند، این عقیده وجود دارد که شاید موهای روی روزنه تنفسی به صورت دریچه یک طرفه عمل می­کنند. آزمایشی که توسط Lee در سال 1963 صورت گرفت فرضیه وجود موهای خشن در روی روزنه ­های تنفسی را رد می­کند.

او در قفسی تعدادی زنبور جوا تازه از سلول خارج شده و تعدادی زنبور مسن که موهای روی روزنه تنفسی­شان را برداشته بودند قرار داده و سپس آن­ها را به کنه آلوده نمود. پس از مدتی ملاحظه کرد که زنبورهای جوان همگی آلوده شدند و زنبورهای مسن هیچکدام آلوده نشدند.

وقتی یک کنه از روزنه تنفسی سینه اول خارج می­گردد به طرف موهای سینه حرکت و از آن­ها بالا رفته و با یک یا دو پای عقب خود به آن­ می­چسبد. این کنه در صورت تماس با زنبور دیگر با دو پای جلو به موهای آن زنبور عسل منتقل می­شود.

سپس کنه با حرکت بال­های میزبان، خود را به مدخل روزنه تنفسی رسانیده و وارد آن می­شود. کنه روزنه تنفسی را از روی جریان هوائی که در مدخل روزنه وجود دارد تشخیص می­دهد. در صورتی که بین زنبور آلوده و سالم تماسی وجود نداشته باشد، انتشار صورت نمی­گیرد. برای ثابت کردن این ادعا Morgenthal در سال 1931 آزمایش زیر را انجام داد.

اگر در کندوئی زنبورهای آلوده و سالم را به وسیله توری سیمی از هم جدا کنیم، زنبورهای آلوده با وجودی که با زنبورهای سالم غذا رد و بدل می­کنند قادر به انتقال کنه نمی­باشند. تشدید آلودگی موقعی است که تعداد نسبتاً کمی زنبور جوان در کندوی آلوده وجود داشته همچنین در وقعی که زنبورهای مزرعه (شهدآور) در کندو بمانند در این حالت شانس تماس بین زنبورهای مسن آلوده و زنبورهای جوان حساس زیاد می­گردد.

تشخیص علائم آلودگی:
وقتی زنبور عسل مورد حمله کنه Acarapis woodi قرار می­گیرد، هیچ گونه علائم مرفولوژیکی خارجی در زنبور عسل به وجود نمی­آورد. ولی از نظر رفتاری مشابه رفتار زنبورهای مبتلا به بیماری نوزما می­باشد، خصوصاً حالت فلج بسیار بارز است، با این تفاوت که در بیماری آکارین حالت اسهالی در زنبور مشاهده نمی­گردد. فعالیت کنه­ ها در داخل لوله ­های تنفسی، به خصوص لوله­ های تنفسی سینه اول سبب به وجود آمدن نقاط تیره­ رنگ غیر منظمی شده که با گذشت زمان شدیدتر شده و تمام لوله تنفسی تیره می­گردد.

بنابراین برای دیدن علائم آلودگی باید با پنس ظریفی سر و سینه اول را از بقیه بدن جدا کرد. پس از جدا کردن این قسمت دو لوله بزرگ تنفسی که به اولین روزنه تنفسی بدن متصل شده­ اند ظاهر می­گردد. لوله­ های تنفسی تیره رنگ نسبت به لوله­ های سالم تردتر و شکننده ­تر می­باشند به غیر از تغییرات بالا تقریباً هیچ تغییر دیگری در داخل بدن زنبور آلوده مشاهده نمی­گردد.

Bailey ضمن تحقیقاتی که در سال­های 1958 و 1961 انجام داد نشان داد که زنبورهای زمستان گذرانده آلوده زودتر از زنبورهای سالم می­میرند. ضمناً کلنی­ هایی که بیش از 30 درصد افراد آن در پاییز سال قبل آلوده باشند محتملاً در بهار خواهند مرد. عواملی که سبب چرای زنبور میگردند اغلب باعث کاهش آلودگی و عواملی که سبب عدم چرای زنبور گردد آلودگی را تشدید می­نمایند. مهمترین عامل طبیعی جهت چرای زنبور عسل، وجود شهد گل فراوان در محیط است که این خود به پوشش گیاهی، شرایط آب و هوایی و عملیات کشاورزی بستگی دارد.

عده­ای معتقدند که زنبورهای آلوده در تابستان روی زمین خزیده و سپس خواهند مرد. در صورتی که Lee و Bailey در سال 1959 نشان داده­اند که زنبورهای آلوده تا آخر عمر از نظر ظاهری سالم به نظر رسیده و فقط در تابستان کمی زودتر از زنبورهای سالم از بین خواهند رفت.

بررسی­های انجام شده در روی کلنی­ های آلوده مشخص کرده است که اغلب این کلنی­ ها از بیماری­های دیگر هم رنج می­برند و معمولاً زنبورهای آلوده دارای بیماری­های ویروسی می­باشند.

در سال 1956 ، Fekl ادعا کرده که زنبورهای آلوده اغلب در خونشان تعداد بیشتری باکتری وجود دارد که این خود سبب آلودگی به بیماری­های باکتریایی می­گردد. این طور به نظر می­رسد که باکتری­ها از راه زخمی که کنه­ ها در لوله­ های تنفسی ایجاد می­نمایند وارد خون میزبان می­گردند.

تأثیر کنه آکارین روی کلنی ­های زنبور عسل:

1. کاهش رفتار چرایی زنبوران آلوده
2. افزایش در صورت مرگ و میر زنبوران آلوده در طول زمستان و اوایل بهار
3. کاهش طول عمر زنبوران کلنی ­های آلوده
4. کاهش میزان پرورش نوزادان که موجب کاهش جمعیت کلنی ­های آلوده در بهار می­گردد.
5. کاهش میزان تولید عسل در کلنی­ های آلوده.

معالجه:
اگر چه امروزه مطالعات زیادی در جریان است تا نژادی را به وجود آورند که نسبت به آلودگی که مقاوم باشد (Gary and page, 1988) ولی تلاش­های زیاد دیگر نیز صورت می­گیرد تا به نحوی بتوان آلودگی زنبور عسل به این کنه را معالجه کرد. برای معالجه کندوهای آلوده روش­های مختلفی پیشنهاد شده است که عبارتند از:

1-روش­های بهداشتی – چون نوزادان زنبور عسل به کنه آلوده نمی­شوند می­توان آن را در مواقعی که سر سلول­هایشان بسته می­شوند جدا نموده و یک کندوی جدید سالم با ملکه سالم تهیه کرد و یا نوزادان سالم را به کلنی دیگری که سالم است انتقال داد.

2-روش­های شیمیایی – از سال 1923 میلادی سموم مختلفی برای کنترل این کنه پیشنهاد شده­اند. اکثر این سموم دودزا و یا تبخیر شونده بوده و ایجاد دود یا گاز سمی می­نمایند که وارد لوله­ های تنفسی و کیسه­ های هوائی زنبور شده و کنه­ ها را از بین می­برند. سمومی که در سال­های اخیر توصیه شده­اند عبارتند از: کنه کش­های انتخابی که در روی لارو و حشره کامل زنبور عسل اثر سوئی ندارند. معروف­ترین این کنه کش­ها Dimite، کلروبنزیلات و بروموپروپیلات می­باشد که به ترتیب به نام­های تجارتی P.K. فولبکس (Folbex) و فولبکس – وا (Folbex – VA) تهیه شده­­­اند.

برای استفاده از سموم بالا نوارهای مقوایی به طول 11 و به عرض 4 سانتی­متر را با نیترات پتاسیم و 500 میلی­گرم کنه کش آغشته می­نمایند. برای استفاده از این نوارهای مقوائی، انتهای آن­ها را سوزانیده و در داخل کندو رو به پایین آویزان می­کنند. دود حاصله از سوختن کنه کش در کندو انتشار پیدا کرده و ضمن ورود به لوله ­های تنفسی، کنه­ ها را از بین می­برد. باید توجه داشت که پس از قرار دادن نوار مقوایی دودزا در داخل کندو باید دریچه پرواز را حداقل برای مدت نیم ساعت بسته نگه داشت.

نوارهای بالا در هوای گرم نتیجه خوبی داده و با دو مرتبه مبارزه آلودگی کم و یا تقریباً از بین می­رود.  در سال­های اخیر در بعضی از کشورها کاربرد سموم فوق­الذکر به دلایل مختلف متوقف شده و به جای آن از منتول (Menthol) که از گیاه نعناع استخراج می­شود استفاده می­گردد.

زمان مناسب کاربرد منتول موقعی است که شهد طبیعت جاری نیست و دمای محیط هنگام روز بالاتر از 15 و کمتر از 30 درجه سانتی­گراد باشد. غالباً این شرایط در اوایل بهار و پاییز فراهم می­باشد. نحوۀ کاربرد منتول بدین ترتیب است که برای یک کلنی متوسط مقدرا 50 گرم منتول متبلور را در یک کیسه نایلونی به ابعاد 18 * 18 سانتی­متر و یا هر نوع کیسه دیگری که بتوان در آن سوراخ ایجاد کرد ریخته و داخل کندو یا روی سطح فوقانی قاب­های کندو به مدت 20 تا 25 روز قرار داده می­شود.

در زمانی که دمای محیط در هنگام روز بیش از 20 درجه سانتی­گراد است باید کیسه حاوی منتول را روی کف کندو قرار داد ولی اگر درجه حرارت روزانه حدود 15 تا 20 درجه سانتی­گراد باشد بهتر است روی سطح فوقانی قاب­های کندو قرار داده شود.

هنگام کاربرد دارو باید دقت شود که عسل اضافه برای استخراج در داخل کندو وجود نداشته باشد در غیر این صورت احتمال آلودگی عسل به باقیمانده دارو وجود دارد.

استفاده از داروی اپی­گارد (Apiguard) برای کنترل کنه آکارین در بعضی از کشورها در سال­های اخیر رایج شده است. این دارو معمولاً برای کنترل کنه واروآ ساخته و به بازار عرضه شده است ولی روی کنه آکارین نیز مؤثر است. اپی­گارد یک محصول طبیعی است که ماده اصلی و مؤثر آن تیمول (Thymol) است که از گیاه آویشن (Thyme استخراج می­گردد.

اپی­گارد به صورت ژل تبخیر شونده در ظروف آلومینیومی با وزن 50 گرم به بازار عرضه شده که باید درپوش آن را باز کرده و در قسمت فوقانی منطقه نوزادان روی قاب­های کندوهای آلوده قرار داد و پس از 2 هفته مجدداً این عمل تکرار شود.

روش دیگر کنترل کنه آکارین استفاده از کیک­های روغنی (Gresse Patties)

برای ساختن یک نوع کیک روغنی باید یک قسمت روغن نباتی جامد را با 2 تا 3 قسمت شکر متبلور مخلوط کرد . فرمول دیگر استفاده از مخلوط یک قسمت روغن نباتی مایع با 3 قسمت شکر متبلور و یا پودر شکر است.

پس از ساختن کیک­ های روغنی باید آن­ها را به صورت قرص­های 100 گرمی مثل همبرگر در بین کاغذ­های چرب قرار داد، و هر کیک را روی سطح فوقانی قاب­های کندو­های آلوده قرار داد.

روغنی که در این کیک­ های روغنی است باعث می­شود که بویی که کندوها برای پیدا کردن زنبورهای بالغ جوان استفاده می­کنند، محو شده و کندوها قادر نباشند میزبان جدید پیدا کنند.

علاوه بر این کیک­ های روانی باعث می­شوند که بدن زنبورهای جوان در جریان خوردن این کیک­ ها به روغن آغشته شده و کنه­ ها نتوانند از یک زنبور به زنبور دیگر منتقل گردد و لذا بعد از مدتی خواهند مرد.

3-اثر روش­های زنبورداری در آلودگی – به تجربه ثابت شده است که کلنی­ هایی که اوائل تابستان ملکه خود را از دست می­دهند حساسیت بیشتری به آلودگی دارند تا کلنی ­­هایی که ملکه دارند.  همچنین تعداد کنه های خارجی Acarapis extermus در کلنی­ های فاقد ملکه بیشتر می­باشند.

قرار دادن تعداد زیادی کلنی زنبور عسل در یک منطقه محدود، اغلب سبب تماس  بیشتر بین زنبوران مسن آلوده و جوان حساس در مزرعه شده و آلودگی را در کلنی­ ها تشدید می­کند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی