پرورش بره بلافاصله پس از زایش میش شروع می­شود. محوطه ای که در آن بره بدنیا می آید باید نسبتاً گرم و در معرض کوران باد قرار نگرفته باشد. به همین خاطر معمولاً میش­هائی را که موقع زایش آنهاست از گله جدا و در محوطه مخصوص نگهداری می نمایند این محوطه را گاهی بنام اطاق زایش میش نیز می خوانند. دراین پست به بررسی و آشنایی با روش های  کمک به زایمان بره ، شیر دادن بره ، چگونگی مراقبت از بره های بی مادر و علامت گذاری بره ها می پردازیم.

روش­های پرورش بره:

در شرایط سنتی ایران برای پرورش گوسفند از آغل هائی استفاده می­شود که فاقد اطاق زایش است. در نتیجه معمولاً زایش میش در آغل اصلي انجام می پذیرد زایش میش در مناطق عشایری نیز در صحرا و یا داخل چادرهای عشایر صورت می­گیرد با این ترتیب گله داران کشور چه در بخش روستائی و چه در بخش عشایری از مرگ و میر بره ها خسارات زیاد می بینند. میش هائی که در طول دوره آبستنی از شرائط مناسب تغذیه برخوردار و از نظر جثه در وضع مطلوب و بهتری باشند به تنهائی قادر خواهند بود که عمل زایش را انجام دهند و از بره خود مراقبت بعمل آورند ولی معمولاً در بین گله تعدادي ميش وجود دارد که باید از نزدیک مورد توجه قرار گیرند افرادی که در کار گله داری با تجربه هستند به هنگام فصل زایش با مراقبت شبانه روزی از گله مشکلات مربوط به زایش را برطرف می نمایند.

۱- کمک به زایمان میش:

برخی از یش ها بعلل مختلف (از نظر کوچکی چثه میش، بزرگی جثه بره، وضع غير طبيعي بره، تأخیر در زایش و غیره) به هنگام زایش احتیاج به کمک دارند. در این شرائط دامدار باید ابتدا دست­های خود را با صابون شستشو و وضد عفونی کند و سپس با استفاده از تجربه خود میش را به پهلو بخواباند و با کمک دست بره را پس از باررسی بیرون بکشد. هرگاه دامدار شخصاً از عهده این کار برنیآید بهتر است از دامپزشک مجرب در این زمینه استفاده نماید.

۲- مراقبت های اولیه:

بره از بدو تولد معمولاً تحت مراقبت میش مادر قرار میگیرد و میش آنرا می لیسد و بدن آنرا خشک می نماید. بدیهی است هرگاه بعللی میش از لیسیدن بره خودداری کرد بایستی حتی المقدور با وسائلی (از قبیل ریختن کمی آرد جو یا سبوس بر روی بدن بره) میش را ترغیب کنند که بره خود را خشک نماید.

۳- مراقبت از بره های ضعیف و بره هایی که دچار ارزش شده اند :

برخی از بره های نوزاد که از نظر جسمی ضعیف هستند و برخی بره ها نیز که مادرهای شرور دارند و مورد بی مهری مادر قرار می گیرند ممکن است گاهی دچار لرزش شدید شوند ( بویژه اگر هنگام زایش هوا سرد باشد) . چنان بره هائی را باید ابتدا با پارچه پاک نمود و سپس با ماساژ، بدن بره را گرم کرد و در صورت امکان بلافاصله شير نسبتاً گرم در اختیار بره قرار داد. گاهی نیز ممکن است مادر بره را با دست نگهداشت و ابتدا بره را به نوشیدن شیر از پستان مادر وادار نمود و سپس بره را در پارچه ای پیچانید و در اطاق گرم قرار داد. چنین بره هایی را می توان زیر حباب بخاری های برقی مخصوص این کار قرار داد. البته باید توجه داشت که در این نوع بره ها هنگام عبور از زهدان ممکن است مقداری مایعات زهدانی وارد مجاری تنفسی شود و پس از تولد، باید ابتدا بینی و پوزه آنها را تمیز کرد و سپس به داخل بینی و پوزه حیوان دمید تا مجاری مربوط باز و عمل تنفس تسهیل شود. در مواردی نیز که ترشحات زیادتری در بینی و گلوي بره وجود دارد مدت کمی باید بره را سرازیر نگهداشت و پس از اطمینان از تنفس طبیعی بره به سایر عملیات پرداخت.

۴- پانسمان بندناف:

بره وقتی که بدنیا آمد معمولاً بند ناف آن از چند سانتیمتر بالاتر از ناف قطع می گردد و سپس رفته رفته درظرف چند روز خشک و از محل ناف جدا می شود. ولی در ظرف این مدت سوراخ و مجرای بند ناف مدخل مناسبی برای میکرب­ها در بدن نوزاد می باشد و چه بسا بره هائی­که ازراه عفونت بندناف مبتلا به بیماری­های مختلف گردیده و تلف شده اند. بنابراین بهتر است پس از تولد بره، بند ناف آنرا پانسمان کنند. بدین ترتیب که پس از ضدعفونی کردن پنج شش سانتیمتر بالای ناف، بند آنرا با کاتگوت و یا نخ ابریشم ضدعفونی شده و پاك، محکم ببندند و سپس روزی یک یا دو مرتبه محل بند ناف را با محلول تنتورید و یا مرکوروکرم و غیره ضد عفونی نمایند تا بتدریج پس از چند روز بند ناف خشک شده و بیفتد.

5- شیر خوردن اولیه بره:

پس از آنکه بره بدنیا آمد همانطوریکه اشاره شد در شرایط طبیعی بوسیله مادر لیسیده و خشک خواهد شد سپس رفته رفته بره سرپا می ایستد و با قدم های لرزان و نامتعادل از روی غریزه خود را به پستان مادر نزدیک و شروع به مکیدن پستان می­نماید گاهی نیز لازم است که در شرائط طبیعی، دامدار در مرحله اولیه سرپستانک میش را در دهان بره قرار دهد و چند قطره شیر هم از پستان در دهان او بدوشد تا پس از آنکه بره طعم شیر را چشید رفته رفته به مكيدن پستان عادت کند و شیر خوردن را ادامه دهد.

باید دانست که در شیر دادن بره، شیر اولیه یا آغوز برای بره لازم است و این امر بویژه در روزهای اول زندگی برای حفظ سلامتی و کسب ایمنی بره در مقابل بیماری­ها از جمله عملیات ضروری می­باشد.

۶- مراقبت از بره هائی که مورد قبول مادر واقع نمی­شوند:

اگر چه اطاق زایش به امر قبول بره توسط مادر کمک می کند، اما گاهی میش از شیر دادن به بره خودداری می­نماید عدم قبول بره توسط مادر ممکن است به بدی تغذیه در دوران آبستنی ورم پستان و کمی شیر میش بستگی داشته باشد. بهر حال ممکن است مالیدن ترشحات پوست بدن بره به اطراف بینی مادر و یا مالیدن شیر میش به اطراف ناحیه عجانی و ران بره توسط مادر کمک کند. گاهی هم که هیچ یک از موارد فوق در قبول بره توسط مادر اثر نداشته باشد، می توان مادر و بره و بره را در آغل کوچکی کنار هم قرار داد تا پس از مدتی، میش به بوی بره خود عادت کند. در مواردی که سرپستانک میش ترک دار یا زخم می باشد و یا بعلل دیگر پستانک دردناک است باید در معالجه پستان و یا سر پستانک ها تسریع کرد تا پس از رفع علت میش بره را قبول کند. گاهی نیز ممکن است میش بره خود را قبول کرده باشد اما در موقع شیردادن آنرا از خود دور کند. در این گونه موارد باید میش را در موقع شیر دادن بره ثابت نگهداشت و یا آنرا مقابل آخور بست تا بره بتواند شیر بخورد. در هر صورت در شیر دادن بره باید با ملایمت و تکرار رفته رفته میش را به بره خود عادت داد و در این شرایط لااقل بره را در روز 3 یا 4 مرتبه در زیر میش قرار داد تا شیر بخورد. با این ترتیب معمولاً پس از 4 يا 5 روز میش به بره خود عادت می کند و او را می پذیرد.

گاهی هم اتفاق می افتد که میش یکی از بره های دوقلو را قبول می کند و دیگری را نمی پذیرد و در این شرایط باید تغذیه هر دو بره را هم زمان نمود تا میش فرصت پس زدن بره دیگری را پیدا نکند به هرصورت چنانچه هیچ­یک از موارد فوق مؤثر واقع نگردید برای شیر دادن بره از روش دستی باید تغذیه نمود.

7- مراقبت از بره های بی مادر :

گاهی در هر دوره زایش، تعدادی از میش ها تلف می­شوند و بره های آنها بی مادر و بی­شیر می مانند. گله داران با تجربه برای مراقبت از بره های بی مادر ، یا از میش هائی که بره خود را در همین دوره از دست داده اند استفاده می کنند و یا اینکه میش های تازه زای پرشیر را وادار به قبول دو بره می نمایند. همچنین برای مراقبت از بره های بی مادر ممکن است تعدادی از میش ها دو قلو بزایند و شیر کافی برای هر دو بره خود نداشته باشند و یا بعضی از میش ها خود بخود کم شیر باشند و نتوانند بره خود را سیر رکنند و یا بعللی پستان آنها معیوب و بیمار باشد و نتوانند بره خود را شیر بدهند. در تمام موارد فوق باید بره بی­ شیر و یا بی مادر را به کمک میش های دیگر تغذیه کرد.

در مراقبت از بره های بی مادر به این نکته توجه باید کرد که بدیهی است میش­ها به سختی ممکن است بره دیگری بغیر از بره خودشان را قبول کنند و بنابراین در این قبیل موارد برای مراقبت از بره های بی مادر هم باید بره را مثلاً در موقع شب در زیر میش قرار دهند تا رفته رفته به آن عادت کند و آنرا قبول نماید. گاهی دربین بعضی گله دارها است که مثلاً پوست بره ای را که مرده است روی بره دیگری کشیده و آنرا شبانه بعوض بره اصلی، زیر میش رها می کنند تا میش با احساس همان بو و رنگ و وضعیت بره اولیه، تصور کند که بره خودش می باشد و آنرا بپذیرد. ولی باید دانست که این قبیل اقدامات مخالف اصول بهداشتی می باشد و گاهی ممکن است باعت سرایت و انتشار بیماری واگیر در گله شود. بهرحال شیردادن برای مراقبت از بره های بی مادر به دو صورت انجام می گیرد:

الف- شیر دادن بره با کمک میش های دیگر برای مراقبت از بره های بی مادر : دامدار اینگونه میش ها را با دست نگاه می دارد و اجازه می­دهد بره مستقیماً از پستان میش، شیر بنوشد. معمولاً بره ها در مدت کوتاهی (حدوداً سه تا پنج دقیقه) قادر هستند از پستان پرشیر، احتياجات خود را برای یک وعده غذا، برآورده سازند.

ب- شیر دادن بره بصورت دستی برای مراقبت از بره های بی مادر:در صورتی که پیدا کردن مادر، برای بره غیر ممکن شود بهتر است که با شیر دادن دستی بره را تغذيه نمود.

۸- شیر دادن بره بصورت دستی  

ذکر کردیم یکی از روش های از مراقبت از بره های بی مادر شیر دادن دستی به آن ها می باشدکه معمولاً با استفاده از شیر گاو صورت می گیرد:

باید دانست که چون ترکیبات شیر میش از لحاظ مقدار چربی و مقدار مواد پروتئینی بهتر از شیر گاو می باشد لذا باید از شیر چربی نگرفته گاو به مقدار کافی جهت این منظور استفاده شود.

ساده ترین طرز شیر دادن بره به صورت دستی بوسیله بطری­های معمولی و سر پستانک های معمولی است که جهت شیر دادن کودکان هم مورد استعمال دارد و بدین ترتیب ممکن است یک بطری نیم لیتری را که به آن يک سر پستانک معمولی وصل شده است برای شیر دادن بره بکار برد. در روزهای اولیه، نیم لیتر شیر کامل چربی نگرفته برای بره کافی می باشد ولی باید بتدریج آنرا اضافه نمود تا میزان آن به دو لیتر در روز برسد.

روزهای اولیه تا سه هفتگی بايستی چهار مرتبه در روز اقلا بره را شیر داد ولی از آن به بعد سه مرتبه در روز کافی خواهد بود.

در مراقبت از بره های بی مادر ، متوجه خواهیم شد که بره ای که بدینوسیله شیر داده می شود ممکن است ابتدا به اینکار میل نداشته باشد ولی بهرحال پس از مدتی عادت می کند و به محض دیدن بطری شیر به طرف آن می آید.

در صورت فراهم بودن امکانات اقتصادی نیز می توان از ظرف یا دستگاه­های مخصوص برای شیر دادن بره استفاده کرد. این ظروف معمولاً دارای چندین پستانک است که در داخل بوسیله به لوله لاستیکی، به مخزن شیر می بوط می باشد. مخزن شیر هم ممکن است برای چند بره مشترک و یا آنکه برای هر بره به شكل جداگانه در نظر گرفته شده باشد.

در هر صورت باید مخصوصاً این نکته را مورد دقت قرار داد که در شیر دادن بره به صورت دستی برای مراقبت از بره های بی مادر ، در نظافت و شست وشو و ضد عفونی کردن وسایلی که بکارمی رود فوق العاده توجه شود. در غیر اینصورت آلودگی های مربوطه ممکن است باعث بروز اسهال و بیماری­های دیگری در بره و یا موجب تلف شدن آن گردد.

باید اضافه کرد امروزه در بعضی ممالک از همان روز اول بره را از میش جدا کرده و حیوان را بوسیله مواد جایگزین شیر تغذیه می نمایند و با خشک نمودن پستان مادر، میش را برای یک دوره تولیدی سریع تر آماده می سازند. در زمینه پرورش بره با مواد جایگزین شیر در سطور بعد توضیح خواهیم داد.

۹- پرورش بره های شیری

پس از اینکه بره ها بمدت یک هفته به همراه مادران به تغذیه پرداختند ممکن است ادامه پرورش بره پس از آن به چند شکل صورت گیرد که به ترتیب عبارتند از:

الف- پرورش بره به روش زود از شیر گرفتن :  

در این روش معمولاً به مدت یک هفته بره بطور دائم به همراه ماد رنگهداری می­شود و پس از اطمینان از سلامتی و سرزندگی بره، ابتدای هفته دوم بره را از مادر جدا و در آغل مخصوص بره های شیری نگهداری می­نمایند. آغل مزبور باید دارای آخورهای ثابت یا متحرک با ارتفاع کم در حدود ۲۰ سانتیمتر باشد. غذایی که برای عادت دادن بره ها در اختیار دام قرار می گیرد ممکن است گل یونجه، کنسانتره، سیلوی ذرت، شبدر و یا یونجه تر خرد شده باشد که انتخاب هریک از آنها به شرایط محیط و مواد غذائی منطقه بستگی دارد. در هفته دوم معمولاً دوبار در روز بره ها را پیش مادرها می اندازند و مدت نیم تا یک ساعت اجازه داده می شود که از پستان مادر شیر بخورند. بدیهی است در این مرحله باید سعی نمود بره بیش از حد احتیاج از شیر مادران پرشیر استفاده ننمایند در غیر اینصورت این نوع بره ها در شرائط حاد به تورم ضربه ای شیردان دچار و تلف می گردند و در صورتی هم که جان سالم بدر برند به اسهال مبتلا می­شوند و دردسر زیادی برای دامدار فراهم می کنند. به هر حال در طول هفته دوم، ضمن مراقبت های لازم به تغذیه بره از شیر مادر باید ادامه داد و به این امر توجه نمود که محدودیت در تغذیه بوسیله شیر مادر موجب خواهد شد که بره ها کم کم به خوردن علوفه سفت عادت کنند. از اول هفته سوم به بعد فقط یکبار در روز به مدت نیم به بعد ساعت را در اختیار مادر قرار می دهند تا یک وعده در روز از شیر مادر تغذیه کند. مراقبت از بره در این هفته هم از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا بره تا اندازه ای رشد کرده و قادر است در همان مدت کم مقادیر بیشتری شیر بخورد. در اواسط هفته سوم بره هایی را که خوب رشد کرده و به خوردن کنسانتره و علوفه پایه عادت نموده­اند می توان از مادران جدا کرد و با توزین کنسانتره، مقدار مصرف غذای روزانه آنها را تعیین نمود، به گونه ای که اوایل هفته چهارم به بعد هریک از بره ها بتوانند روزانه 250 گرم غذای کنسانتره و به اندازه نیاز، مواد دیگر مصرف نمایند. اگر چه توزین کنسانتره در اواخر هفته سوم و اوایل هفته چهارم صورت می گیرد اما باید دانست که در ابتدای جدا ساختن بره از مادر روزانه حدود 25 گرم و بتدریج که بره عادت نمود تا 150 گرم و در اوایل هفته چهارم 250 گرم غذای کنسانتره برای هر بره کافی است. در اوایل هفته چهارم می توان بره را کاملاً از مادر جدا نمود اما باید توجه داشت که بره های ضعیف و لاغر و بره هایی که سرعت رشد آنها بعلل مختلف کم است بهتر است بازهم از شیر مادر استفاده نمایند. بهرحال وزن بره ها به هنگام جدا کردن بره از مادر حدود ۱۰ تا 12 کیلوگرم باید باشد. بعلاوه با جدا ساختن بره از مادر شیر مادر نیز باید دوشیده شود و در غیر اینصورت بزودی شیر میش کم و پستان به اصطلاح زود خشک می­شود. اما هرگاه اجرای برنامه دوباره زایی در گله مورد نظر باشد بهتر میش را به اصطلاح زودتر خشک نمود تا برای یک دوره تولیدی دیگر آماده شود. در غیر اینصورت چنانکه اشاره شد شیر مادر را بهتر است دوشیده و بفروش برسانند.

ب- پرورش بره با مواد جایگزین شیر:

در این روش پس از اینکه بره ها از آغوز مادر تغذیه نمودند حدود ۲ تا 5 روز بعد آنها را از مادر جدا می کنند و سپس بره را بوسیله مواد جایگزین شیر و یا شیر مصنوعی تغذیه می نمایند. بدیهی است هر قدر زودتر اینگونه بره ها از مادر جدا شوند. بیشتر مقرون به صرفه خواهد بود و بره ها بهتر به غذای جديد عادت خواهند نمود. قبل از استفاده از مواد جایگزین شیر نیز باید بره را ۱۲ ساعت گرسنه نگهداشت. مواد جایگزین شیر باید حدود ۳۰ درصد پروتئین و مقدار کافی چربی داشته باشد تا بتواند احتیاجات حیوان را برآورده نماید. مقدار مقدار ۱5۰ تا ۲۰۰ گرم از مواد جایگزین شیر را می توان در یک لیتر آب حل نمود و به اندازه 6/1 تا ۲ لیتر آنرا روزانه در اختیار حیوان قرار داد. برای تغذیه بره ها می توان از شیشه یا سطل های پستانک دار استفاده نمود. در مراکز مدرن پرورش گوسفند نیز براساس شکل (1- 9) از دستگاه­های مادر مصنوعی مخصوص پرورش بره برای این منظور استفاده می کنند. تغذیه بره بوسیله مواد جایگزین شیر معمولاً تا ۶ هفتگی ادامه می یابد و از هفته دوم به بعد نیز مقداری علوفه مثل گل یونجه و مقداری کنسانتره نیز در اختیار بره قرار می دهند تا بره کم کم به خوردن علوفه عادت کند. تغذیه این بره ها بگونه ای باید صورت گیرد که بره ها همیشه لحظاتی از روز احساس گرسنگی کنند تا به مصرف مواد دیگر عادت نمایند. هنگامیکه وزن بره به حدود ۱۲ کیلو رسید می توان شیر مصنوعی را قطع و از آن به بعد به هر رأس بره روزانه بین ۲5۰ تا ۳۰۰ گرم کنسانتره و به مقدار کافی گل یونجه و یا شبدر خرد شده و یا سیلوی ذرت داد. ترکیب مواد کنسانتره باید طوری انتخاب شود که همواره رابطه 1 به 4 بین پروتئین و انرژی حفظ گردد.

پ- پرورش بره به همراه مادر:

اکثر گله داران ایران با این روش بره ها را پرورش می دهند. در این روش بره ها پس از تولد و مراقبت­های اولیه از پستان مادر شیر میخورند و تا یک هفتگی به همراه مادر هستند از این به بعد برحسب شرایط اقلیمی، نگهداری و پرورش بره در مناطق مختلف ایران فرق می­کند در مناطق سردسیر و مناطقی که زایش گوسفندان در اواسط زمستان انجام می­شود بره ها دائماً همراه مادر هستند و هرگاه که گرسنه شوند مستقیماً از پستان مادر تغذیه می کنند و کم کم به پوز زدن علوفه می پردازند. در مناطق گرمسیری معمولاً بره ها را برحسب نوع مرتع و انتخاب دامدار به همراه مادر به صحرا می­فرستند و یا اینکه در آغل نگهداری می­کنند. اغلب دامداران که گوسفندان را شب­ها به چرا می­فرستند و یا صبح زود از آغل خارج می کنند بره ها را پس می­زنند و گله را به صحرا می­برند. عصر که گله به آغل بر می گردد مجدداً بره ها را با میش­ها مخلوط می­کنند. به هنگام چرای شب هم مجدداً بره ها را جدا می­کنند. این عمل بیشتر بخاطر کوچکی جثه بره و عدم تحمل سرما صورت می­گیرد. اوایل بهار که علوفه سبز (مثل قصیل) در مراتع آماده می­شود بره ها را به همراه مادر در روزهای آفتابی به صحرا می­برند و بره ها با تقلید از مادران به خوردن علوفه خشبی عادت می­کنند. در این روش بره ها تا سن سه تا چهار ماهگی همراه با مادر بسر می برند. سپس دامداران بره هایی را که وزن آنها بر حسب نژاد به حدود 15 تا ۳۰ کیلوگرم رسیده است از مادرها جدا می­سازند و شیر میش­ها را برای تولید فرآورده های لبنی مورد استفاده قرار می­دهند و بره ها را در گله مجزا به چرا می برند. متأسفانه در این مرحله دامداران نسبت به پرورش بره ها توجه لازم مبذول نمی­دارند. اگر بارندگی در طی سال در حد مطلوب و علوفه مرتع هم مناسب باشد رشد بره ها نیز کافی و گله از کیفیت بهتری برخوردار خواهد بود. اما هرگاه وضع مراتع به علت کاهش میزان بارندگی مناسب نباشد، رشد بره ها نیز بطئی می گردد و گله کیفیت مطلوبی نخواهد داشت.

۱۰- واکسیناسیون و مبارزه با بیماری­های انگلی:

پرورش صحیح گوسفند مستلزم آنست که گله از نظر بهداشتی کاملاً مورد معاینه و دقت قرار گیرد. متأسفانه در تعدادی از دامداری­های کشور، ابتلای گله های گوسفند به انواع امراض عفونی (بویژه عوارض انگلی) بحدی است که در اثر مرگ ومیرهای انفرادی و یا دسته جمعی، خسارات فوق العاده ای به دامدار وارد می­شود و به این ترتیب باید سعی شود تا حد امکان با این امراض مبارزه کرد. برای نیل به هدف باید اقدامات احتیاطی زیر را انجام داد:

1- 10- پیشگیری از بروز بیماریهای میکروبی (واکسیناسیون) : برای مبارزه با بیماری­های میکروبی، باید واکسن های مختلف را در فصول معین به به گوسفندان تزریق کرد.  مقدار و نحوه تزریق براساس تحولاتی که در زمینه تهیه واکسن حاصل می شود و با شناخت بیشتر نسبت به پیشگیری بیماری ها ممکن است در آینده تغییر نماید.

عملیات واکسیناسیون را در هر موقع از سال می توان انجام داد. با این حال باید توجه داشت که واکسیناسیون آبله وضع اختصاصی دارد و فقط قبل از قوچ اندازی در گله باید حتماً انجام شود. ان همانطوریکه قبلاً نیز اشاره گردیده است با خشک شدن مراتع کوهستانی در اواخر تابستان، دامداران مراتع را ترک می­نمایند اما احتمالاً گاهی اوقات پیش از حرکت، بارندگی هائی صورت می­گیرد که سبب رویش علف تازه می­شود. ممکن است در این شرائط گوسفندان با خوردن علوفه تازه دفعتاً دچار بیماری آنتروتوکسمی گردند و به اصطلاح ،دامداران گوسفندان علفی شوند. بنابراین دامداران باید مواظب این امر باشند و بلافاصله دام­های خود را علیه بیماری آنتروتوکسمی، واکسینه کنند.

یکی دیگر از بیماری هایی که با واکسنیاسیون باید نسبت به پیشگیری آن اقدام کرد بیماری ورم قانقرایانی کبد یا سیاه مرض است. واکسنیاسیون عليه این بیماری بهتر است با برنامه مبارزه با کپلک توأم باشد. واکسنیاسیون با مایه مخصوص و به مقدار 5 سانتی متر مکعب بفاصله یک ماه و از راه تزریق زیر جلدی انجام می­شود زمان واکسیناسیون اواسط تابستان یا اوایل پائیز است و در مواقع فوری و ضروری موقتاً برای جلوگیری از تلفات، می توان از سرم بجای واکسن استفاده کرد.

باید توجه داشت که بره ها معمولاً تا سن 15 روزگی هیچ احتیاط بخصوصی را لازم ندارند. بره هائی­که بیشتر از 15 روز دارند و واکسینه می­شوند باید حداكثر ٢٤ ساعت بعد از واکسیناسیون در پرهیز غذائی باشند و معمولاً بره های مزبور قبلاً باید از شیر مادر تغذیه کنند و حتی الامکان ۳ ساعت قبل و ۳ ساعت بعد از واکسیناسیون از مادر جدا باشند.

برای قوچ­ها و میش­هائی­که جهت واکسیناسیون (که معمولاً حداکثر تزریق در آنها ۲ تا ۳ برابر مقدار مربوط در بره است) در نظر گرفته می­شوند و همچنین برای بره های ۸ الی ۹ ماهه باید ٤٨ ساعت قبل و ٤٨ ساعت بعد از واکسیناسیون پرهیز غذائی در نظر گرفت غذای گله در این هنگام باید از علوفه خشک تشکیل گردد. روزیکه گله واکسینه می­شود، باید به گله کمی علوفه داد و بعد از واکسیناسیون تا عصر باید از دادن خوراك، احتراز نمود. بدیهی است از فردای آنروز می­توان به اندازی کافی علوفه خشک در اختیار حیوان قرار داد.

2- 10- مبارزه با بیماری­های انگلی: برای پیشگیری انگل­ها مانند کرم روده کپلک و بیماری استرنژیلوز معدی ریوی باید داروهای لازم را به به گوسفند خورانید. کرم ها جانورانی هستند که در روده و معده و کبد و شش گوسفند زندگی می­کنند و علاوه بر آنکه از مواد غذائی موجود در درون گوسفند استفاده می­نمایند با ایجاد زهرابه، سبب مسمومیت و لاغری و ضعف و گاهی مرگ حیوان می­شوند.

طی تجربیات بعمل آمده آلودگی گله های گوسفندان در ایران به انگل­های نامبرده فوق العاده زیاد و خسارت حاصله جبران ناپذیر است. برای مبارزه با با این بیماری­ها از داروهای ضد انگلی متعددی که در بازار موجود است می­توان استفاده کرد و در حال حاضر کارخانجات سازنده داروهای مؤثر به بازار عرضه داشته اند که دامدار خود با آگاهی و صلاحدید لازم با دامپزشک، یکی از آنها را انتخاب می نمایند و به معالجه گله می­پردازد از جمله این داروها عبارتند از ازنیلورم (برای کرم روده و استرنژیلوز) و روناید (برای کپلک).

برای خورانیدن مایعات داروئی بویژه مایعات حاوی انواع پودرهای ضد انگلی می­توان از وسیله مخصوص بنام دستگاه اتوماتیک خوراندن دارو (در نچر) استفاده کرد. در نقاط مختلف ایران برای اینکار از انواع وسایل و ظروف و بویژه استکان چای خوری استفاده می­شود. برای خورانیدن قرص در روش­های مدرن گوسفندداری از دستگاه رها کردن قرص به داخل مری گوسفند استفاده کنند. بطور سنتی نیز یا آنرا بوسیله لوله های لاستیکی کوتاه و بنددار و یا بطور مستقیم و بصورت دستی به داخل مری رها می­سازند و یا همراه با غذا به حیوان می خورانند. در تجویز داروی ضد کرم دو نکته اصلی را باید رعایت کرد: اولاً اندازه گیری دقیق دز دارو، ثانیاً وارد کردن یک دزکامل در بدن از راه صحیح . هرگاه این دو نکته به دقت رعایت شود روش و وسایل تجویز دارو زیاد قابل اهمیت نمی باشد. داروی ضد کرم ممکن است آماده برای مصرف باشد و یا اینکه باید قبل از مصرف آنرا با محلول دیگری مخلوط و یا با آب رقیق نمود. لذا بايد حتماً به دقت دستورالعمل کارخانه سازنده دارو را مطالعه کرد تا اشتباهی رخ ندهد.

گذشته از آلودگی حیوان، به انواع انگل های داخلی، بسیاری از گوسفندان ممکن است به انگل های خارجی نیز مبتلا باشند. برای مبارزه با این آلودگی ها در ایام گرما از حمام های ضد عفونی (و به اصلاح حمام های ضد کنه) و در فصل سرما از گردپاشی روی بدن حیوان می توان استفاده کرد.

قبل از حمام دادن، لازم است آب کافی به گوسفندان خورانده شود زیرا چه بسا که گوسفندان تشنه باشند و به محض وارد شدن به حوضچه حمام از محلول بیاشامند سمی و مسموم شوند. از طرفی باید دقت شود که هیچگونه زخم و جراحتی روی بدن حیوان نباشد زیرا ممکن است جذب سم، موجب مسمومیت گردد. استحمام باید در هوای آزاد و گرم انجام شود زیرا وزش باد و سرما ممکن است موجب ناراحتی و عوارض سرماخوردگی گردد. بهترین ساعت برای انجام این امر بین ۱۰ صبح تا ۳ بعد ازظهر است.

امروزه از حشره کش های مختلفی برای حمام ضد کنه استفاده می کنند و از جمله این حشره کش ها محلول لیندین و یا گاماتکس به نسبت ۱ کیلو در ۶۰۰ تا ۸۰۰ لیتر آب می­باشد. در موقع حمام دادن، گوسفندان باید نزدیک به محل حمام نگهداری شوند و همانجا به محل مخصوص ورودی حمام هدایت شوند تا یکایک به درون حمام افتاده شناکنان مسیر لازم را عبور نمایند و از طرف دیگر خارج گردند. در موقع حمام دادن باید در نظر داشت که گوسفند در محلول حمام کاملاً غوطه ور باشد و در صورت لزوم باید سر دام را حین شنا، بوسیله یک دو شاخه چوبی به زیر محلول فرو برد بعلاوه همین­که حجم محلول حمام کم شد باید مقدار لازم به آن اضافه نمود. در فصل سرما باید بدن گوسفند را بوسیله دستگاه یا دوش دستی، گرد پاشی کرد.

علاوه بر استفاده از مواد حشر کش برای مبارزه با انگل های خارجی در بعضی نقاط لازم است علف­های خشک را سوزاند و در صورت امکان، مرتع را برای مدتی نسبتاً طولانی برای چرای دام قدغن کرد و چون بعضی انگل­ها میزبان لازم را پیدا نمی­کند از بین خواهند رفت امروزه در بعضی کشورهای خارجی علاوه بر استفاده از روش­های فوق از طریق مبارزه بیولوژیک استفاده از موجود زنده برای از بین بردن عوامل بیماری زا تعداد زیادی از انگل­های خارجی و بویژه کنه ها را نیز از بین می­برند و از این راه به سالم سازی محیط زیست گوسفند کمک می نمایند.

3- ۱۰ -ضد عفونی جایگاه: به غیر از عملیاتی که از نظر مبارزه با بیماری های انگلی و میکروبی برروی دام زنده بعمل می­آید باید در پاک نگهداشتن جایگاهی که گوسفندان در آن زندگی می­کنند مواظبت­های بهداشتی شدیدی را مراعات کرد برای این منظور سمپاشی آغل چند روز قبل از ورود گوسفندان به داخل آن ضروری است. برای شروع کار ابتداء آغل را باید بخوبی پاک و تمیز نمود و سپس به کمک یکی از سموم و مواد حشره کش تمام قسمت­های آغل را سمپاشی کرد برای این منظور می­توان از سموم مختلف مانند (ليندين، ایزوتکس و یا آلن) استفاده نمود. یک کیلو از یکی از سموم نامبرده را میتوان با ۱۰۰ لیتر آب مخلوط کرد و این مقدار محلول ،سم برای ۳۰۰ تا ٤٠٠ متر مربع فضای جایگاه کفایت می کند. در موقع سمپاشی ،آغل، علاوه بر تمیز کردن اولیه آن، باید دقت نمود که به هیچ­وجه علوفه، سنگ نمک و کود در آغل وجود نداشته باشد و کف و دیوار و سقف بطور کامل سمپاشی شود.

۱۱- علامت گذاری بره :

حداقل یک هفته تا یک ماه پس از زایش، باید علامت گذاری بره را شروع کرد. در مراکز مختلف دامداری بره ها را به روش­های متفاوت علامت گذاری می کنند که عمده ترین آنها عبارتند از:

1- شماره گوش:  یکی از راه های علامت گذاری بره شماره گوش می باشد .در دامداری های مدرن و مراکز اصلاح نژاد، علامت گذاری بره ها بوسیله پلاک مخصوص شماره دار صورت می پذیرد که روی گوش بره نصب می­شود و شماره آن در دفتر انساب برای تدوین ورقه پیشینه یادداشت می گردد. انواع پلاک گوش عبارتند از:

الف- پلاک پلاستیکی: برای علامت گذاری بره از پلاک پلاستیکی می توان استفاده کرد که لحاظ سبکی و خوانا بودن شماره روی آن مناسب ولی از استحکام کمی برخوردار است و درصدی از آن مدتی پس از نصب ممکن است بیفتد. بعنوان مثال و براساس مشاهدات حاصله در بخش گوسفندداری موسسه تحقیقاتی امین آباد، حدود ۸ درصد از این نوع پلاک ها در طول سه سال پس ازنصب، از گوش دام­ها افتاده و از دسترس خارج گردیده اند.

ب- شماره های فلزی معمولی: برای علامت گذاری بره از شماره فلزی معمولی می توان استفاده کرد  این نوع پلاک ها اگر چه از استحکام کافی برخوردار است، اما پس از چند سال زنگ می زند و شماره روی آن خوانده نمی شود. این نوع شماره برای گوسفندان داشتی مناسب نیست.

پ- شماره فلزی گالوانیزه: برای علامت گذاری بره از شماره فلزی گالوانیزه می توان استفاده کرد این نوع پلاک از کیفیت بهتر برخوردار است ولی سنگینی پلاک و برندگی لبه های آن، گاهی اوقات گوش را پاره می­کند.

ث- پلاک آلومینومی: برای علامت گذاری بره از پلاک آلمینومی می توان استفاده کرد . این نوع پلاک ها نیز سبک و از نظر کیفیت و دوام از ارزش بیشتری برخوردار است. بهرحال با استفاده از این نوع پلاک ها همه ماهه باید گوسفندان را کنترل و بازبینی نمود تا چنانچه پلاک گوش گوسفند افتاده باشد مجدداً بجای آن پلاک جدید نصب گردد. برای تمیز و تشخیص دقیق شماره پلاک مفقود شده، بهتر است در دفتر انساب علامت مشخصه حیوان را هم یادداشت نمود.

2 – پلاک گردن: یکی دیگر از راه های علامت گذاری بره پلاک گردن می باشد در برخی از دامداری­ها پلاک را بوسیله زنجیر فلزی و یا نخ مخصوص به گردن بره آویزان می نمایند این نوع پلاک ها برای گوسفندان داشتی مناسب نیست زیرا امکان پارگی و یا سائیده شدن حلقه پلاک زیاد است و پس از مدتی می افتد. به همین خاطر از این طریق در دامداری ها کمتر استفاده می­شود مگر اینکه بخواهند بطور موقت برای انجام آزمایشات بخصوص مثل نمونه برداری میکروبی یا انگلی، شماره تعداد معینی از گوسفندان را در اختیار داشته باشند.

3- داغ کردن بره ها: یکی دیگر از راه های علامت گذاری بره داغ کردن بره ها می باشد.بخصوص در اوایل بهار، روش سنتی علامت گذاری در ایران می باشد و از قدیم الایام نیز مرسوم بوده است. برای این کار معمولاً بره ها را در محوطه بخصوص جمع آوری و با روشن کردن آتش، وسایل مخصوص داغ را کاملاً سرخ می نمایند. این وسایل ممکن است سیخ معمولی و يا بصورت حرف و یا علامت ویژه ای باشد بهرحال یک نفر بره را نگه می دارد و شخص عامل، گوش چپ یا گوش راست، روی پوزه یا طرفین صورت حیوان را برحسب قراردادی که بین دامداران یک محل وجود دارد داغ می کند. سپس محل داغ را با محلول­هایی مانند تنتورید و یا مرکورکرم ضد عفونی می نمایند. پس از مدتی محل داغ شده، بدون مو و به شکل علامت همیشگی باقی می­ماند. عمل علامت گذاری بره به روش داغ کردن معمولاً به هنگام شروع کوچ در بین ایلات و عشایر انجام می­شود. بدیهی است قبل از فرستادن بره ها به چراگاه باید این عمل انجام شود تا بره های یک دامدار با دامدار دیگر مخلوط نگردد. در عین حال باید از داغ کردن پوست احتراز کرد زیرا این عمل از ارزش پوست گوسفند خواهد کاست.

4- خال کوبی: یکی دیگر از روش­های علامت گذاری بره خال کوبی در داخل و محل بدون موی گوش گوسفند می باشد. برای علامت گذاری بره معمولاً جوهر ( رنگ غیر قابل جذب) را داخل گوش می مالند و سپس خال کوبی شماره بخصوص را که شامل یک ردیف سوزن می باشد با وسایل خاص آن برروی پوست گوش فرو می برند. شماره علامت گذاری بره برای همیشه باقی می ماند. عمل خال کوبی در گوسفندان با پوست رنگی مشکل است زیرا اعداد خال کوبی شده به سختی خوانده می شوند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی