محدوده زندگی شتر را تغییرات شدید درجه حرارت شبانه روز و فصول مختلف، باران کم و نامنظم، تابش شدید اشعه نور خورشید، گاهی شرجی و جریان شدید هوا طوفان شن معین کرده اند. در ادامه خصوصیات شتر در جهت مقابله با گرما و بی آبی ذکر شده است.
خصوصیات شتر در جهت مقابله با گرما و بی آبی:
برای مقابله با بی آبی و عوامل نامساعد، طبیعت امکانات حفاظتی و ویژگی های شتر در بی آبی به خصوصی هدیه نموده است که ذیلاً به آنها اشاره می گردد:
1- پوست: پوست شتر پوششی را در مقابل سرما مخصوصا بر ضد شدت تابش اشعه خورشیدی تشکیل میدهد، پشم شتر به واسطه خاصیت عایق کنندگی خود باعث می شود که حرارت بدن بالا نرود، نتیجه آن پس ندادن آب بدن است که در این حالت شتر برای خنک کردن خود مجبور نیست شدید، عرق نماید و بدین وسیله مقدار زیادی آب از دست بدهد. برای اثبات این موضوع دو شتر را یکی با بدن پوشیده از پشم و دیگری را با پشم چیده در روزهای گرم سال با یکدیگر مقایسه نمودند. درحالیکه شتر اول نسبت به هر ۱۰۰ کیلوگرم وزن بدن فقط ۲ لیتر آب روزانه از دست می داد، کاهش آب در شتر دوم ۳ لیتر در روز بود.
معمولاً عرق از سطح غشاء زیر پوست تبخیر و از آنجا به صورت بخار آب از پوست می گذرد، بدین جهت سطح غشاء زیرجلدی (غشاء زیر پوست) خنک ترین محل بدن شتر را تشکیل می دهد که بافت های مجاور گرمای خود را به این قسمت هدایت می کنند.
قدرت محافظت پوست تا زمانی است که خشک باشد. موقعی که پوست کاملاً از عرق تر شود دیگر عرق کردن از سطح غشاء زیر پوست انجام نگرفته بلکه از سطح پوست صورت می گیرد. در این موقع خنک ترین محل به جای غشاء زیر پوست سطح خارجی پوست خواهد بود که نتیجتاً برای اینکه تعرق انجام پذیرد.
بایستی آب نه تنها از سطح زیر پوست بگذرد بلکه از سطح خارجی پوست نیز عبور کند و به جهت این موضوع نیز مابين خنک ترین محل بدن شتر و گرمای محیط دیگر پرده یا مانع عایقی وجود نخواهد داشت.
۲- خون: خون شتر یکی از با ثبات ترین آب موجود در پلاسمای آن می باشد یعنی در هر شرایطی مقدار آب خون ثابت می ماند و حتی در خشک ترین موقع و بی آبی ترین زمان، آب پلاسمای خون از ۹۰ درصد پایینتر نمی رود از خواص دیگر خون شتر فرم بخصوص گلبولهای قرمز می باشد که با فرم گلبولهای قرمز سایر پستانداران فرق می کند. آنها بیضی شکل می باشند که فرم مخصوص و قطر کم گلبول های قرمز شتر باعث می شود که در موقع گردش دورانی خون در رگ های مویی کمتر از گلبول های گرد و قرمز سایر پستانداران به مانعی برخورد کنند. قابل ذکر خاصیت جذب آب گلبول های قرمز شتر است چه آنها می توانند تا ۲۴۰ درصد حجم طبیعی خود آب جذب کرده و بزرگ شوند. در صورتی که جذب ۱۳۰ درصد آن به وسیله گلبولهای قرمز سایر پستانداران آنها را به حالت انفجار می رساند. همچنین آنها نسبت به محلول رقیق نمک کمتر از گلبول های قرمز سایر نشخوارکنندگان از خود حساسیت نشان می دهند.
3- حرارت بدن: در حالی که در اکثر پستانداران حرارت طبیعی بدن فقط مابین 6/0 تا 2/1 درجه سانتی گراد ممکن است تغییر کند می تواند در شتر تا ۶ درجه متغیر باشد. البته اندازه گیری درجه حرارت بدن شتر در این حالت زمانی صورت می گیرد که شتر کاملاً تشنه باشد. در زمستان و در مواقعی که آب و غذا به اندازه کافی وجود دارد حرارت بدن شتر تقریباً ۲ درجه سانتی گراد متغیر است.
در شب های سرد درجه حرارت بدن شتر به ۳۴ درجه سانتی گراد تنزل می کند ولی در گرمای روز به مرور به 7/40 درجه سانتی گراد می رسد. بالا رفتن درجه حرارت بدن در روز دلیلی است بر این که شتر حرارت ذخیره می نماید. یعنی شتر ۳۰۰۰ کیلوکالری حرارت مصرف می کند تا حرارت بدن خود را بالا ببرد. زمانی که حرارت بدن به 7/40 درجه رسید شتر شروع به ذخیره گرما می نماید. حرارت ذخیره شده را در موقع شب دوباره بدون از دست دادن آب پس می دهد و به این ترتیب شتر ۵ لیتر آب ذخیره می نماید. هر قدر که حرارت بدن در ساعات اولیه روز پایین تر باشد به همان نسبت شتر باید در سراسر روز گرمای بیشتری ذخیره نماید.
۴- ادرار: مقدار ترشح ادرار پستانداران نسبت به درجه حرارت هوا تغییر میکند. این موضوع در شتر نیز صادق است مقدار ترشح نرمال ادرار در شتر ۷ تا ۸ لیتر در روز است که در مواقع خشک سالی به 1/1 لیتر در روز می رسد. طبق تحقیقات حتی این کاهش به 5/0 لیتر در روز نیز می رسد. با کاهش ادرار معمولاً غلظت آن نیز افزایش می یابد، غلظت ادرار شترهایی (اکثراً در شترهای جوان) که مقدار پروتئین زیادتری احتیاج دارند کمتر و یا ندرتاً تغییر می نماید. بر اثر گردش (ارتباطات کبدی – شکمبه ای) ازت از کبد وارد شکمبه شده که از طرف میکروارگانیسم های موجود در آنجا برای سنتز مواد سفیدهای مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع صرفه جویی ازت نه فقط در شتر بلکه در سایر نشخوارکنندگان نیز کم و بیش مشاهده می گردد.
۵- آب بدن شتر: مکانیسم بدن شتر کمک می نماید که شتر آب بدن خود را در مواقع مقتضی صرفه جویی کند. این ویژگی های شتر در بی آبی باعث می گردد که شتر نسبت به خشکسالی و کم آبی قدرت مقاومت بیشتری از خود نشان دهد. در حالی که اگر بدن پستانداران ۱۸ تا ۲۰ درصد وزن بدن خود را به علت کاهش آب از دست دهند منتهی به مرگ آنها می گردد، شتر می تواند به راحتی کاهش ۲۵ درصد وزن بدن را تحمل کرده یا به عبارتی تا ۴۰ درصد تمام آب بدن خود را از دست می دهد.
نظرات کاربران
2:27:55 AM