برای شناخت رفتارشناسی لاک پشتان رفتارهای طبیعی و غیرطبیعی هر حیوان از جمله لاک پشت ها، یکی از پایه های پرورش، نگهداری و تشخیص سلامت و بیماری آن حیوان است. این امر در مورد لاک پشت ها نیز صدق می کند. اگرچه تنوع رفتارهای لاک­پشتان و به دنبال آن تنوع در آشفتگی های رفتاری آنها قابل مقایسه با حیواناتی مثل اسب یا سگ نیست ولی به هرحال هر گونه حیوانی دارای رفتارهای خاص خود است که ممکن است در مقایسه با سایر حیوانات قابل توجه باشد. در این مقاله به بررسی رفتارهای جنسی ، رفتارهای دفاعی یا تهاجمی و رفتارهای تغذیه لاکپشت ها می پردازیم.

رفتارشناسی لاک پشتان

هر موجود زنده از لحظه تولد با محیط اطراف خود ارتباط برقرار می کند. بخش بزرگی از این محیط، دنیای فیزیکی پیرامون اوست و بخش دیگر آن سایر موجوداتی هستند که در کنار او زندگی می کنند. به علاوه موجود زنده برای “بقاء” که اولین خواسته زندگی است با درون خود و نیازهای آن ارتباط برقرار می کند و به آنها پاسخ می­دهد. نحوه برقراری این ارتباط، “رفتار” نامیده می شود که مجموعه ای از عملکردهای غریزی و اکتسابی است.

لاک پشت­ها در اساس حیواناتی اجتماعی نیستند. آنها می توانند تمام مدت عمر خود را به صورت انفرادی زندگی کنند، جز در مواردی خاص نمی توان رفتارهای گروهی مانند شکار کردن را در آنها مشاهده کرد. رفتارهای گروهی بیشتر در مواردی مثل مهاجرت قابل مشاهده اند. مخلوط کردن نژادهای گوناگون و لاک پشت­های ریز و درشت در یک محیط باعث بروز رفتارهای تهاجمی و تلاش لاک پشت های بزرگ برای غلبه بر لاک پشت­های کوچک می­شود.

این رقابت می تواند باعث سوء تغذیه در لاک پشت های ضعیف شود. به همین دلیل جثه آنها همواره کوچک باقی می ماند و ممکن است به بیماری­های مختلفی مانند بدفرمی لاک و آشفتگی های استخوانی دچار شوند.

یک دسته از رفتارهایی که در همه حیوانات می توان مشاهده کرد، رفتارهای مربوط به دفاع از قلمرو و غالب و مغلوب بودن است. حیوانات از راه­های مختلف قلمرو خود را نشانه گذاری و از آن دفاع می کنند. نشانه گذاری در پستانداران توسط بوی ادرار یا مدفوع صورت می گیرد. برخی حیوانات مانند گربه به جز کمک گرفتن از ادرار، با خراش دادن اجسام نشانه ای “قابل مشاهده” برای مشخص کردن قلمرو خود به وجود می آورند. در کنار بوی ادرار، حیوانات از بوی ترشحات غده های خاصی که در بخش­های مختلف بدنشان قرار دارد برای نشانه گذاری استفاده می کنند. مانند غده هایی که نزدیک شاخ بزهای نر قرار دارد و بزها با مالش دادن سر خود بروی اجسام بوی این غده ها را روی اجسام باقی می گذارند. مشابه این گونه رفتارها در لاک پشت­ها نیز دیده می­شوند. لاک پشت­های آلفا يا غالب با کمک ادرار و مدفوع خود سایر همگروهان را از محدوده خود دور می کنند یا با بوی غده­های موجود در کلواک، حریم زندگی خود را نشانه گذاری می کنند.

رفتارهای دفاعی یا تهاجمی لاکپشت

رفتارهای دفاعی یا تهاجمی لاکپشت اغلب از نوع رفتارهای قلمرو گرایانه است. این رفتارها اغلب در ارتباط با تولید مثل یا تغذیه بروز می کنند. آن دسته از رفتارهای دفاعی یا تهاجمی لاکپشت که ریشه در خواسته های جنسی دارند، بیشتر در فصل تولید مثل مشاهده می شوند اما آنهایی که به خوراک و تغذیه مربوطند ممکن است در هر زمانی از سال رخ بدهند. این رفتارهای دفاعی یا تهاجمی لاکپشت ممکن است باعث آسیب دیدن لاک یا پوست بدن شوند یا حیوان مغلوب به دلیل پرت شد شدن بدن و ناتوانی در بازگشتن به حالت عادی دچار آسیب جدی شود. رفتارهای دفاعی یا تهاجمی لاکپشت  را می­توان در دو گروه فعال و غیرفعال دسته بندی کرد.

رفتارهای دفاعی یا تهاجمی لاکپشت غیرفعال

مهمترین رفتارها از این دست، فروبردن سر و دست و پا به درون لاک است. برخی نژادها می­توانند به خوبی به درون لاک خود فرو بروند و برخی دیگر به طور نسبی قادر به پنهان کردن اندام های خارجی در درون لاک هستند. لاک پشت های دریایی به طور کلی از این توانایی بی بهره اند. از سوی دیگر فلس­های سخت و شاخی که روی دست و پای لاک پشت­ها قرار دارند به خوبی از حیوان مراقبت می کنند. برخی لاک پشت های نیمه آبزی به هنگام ترس و برای دفاع از خود مواد بدبویی ترشح می کنند.

بر روی پاهای برخی لاک پشت­ها مانند نژاد مهمیز دار آفریقایی یا لاک پشت لئوپارد، ساختارهای محکم و تیزی مانند مهمیز مشاهده می شود. هنگام کار کردن با این لاک پشت­ها یا تلاش برای بیرون کشیدن دست و پای آنها از درون لاک باید دقت کافی به خرج داد چرا که اگر لاک پشت سعی کند به ناگهان دست و پای خود را به درون لاک فرو ببرد و شخص عامل به موقع دست خود را پس نکشد یا توان کنترل اندام حرکتی را از دست بدهد، ممکن است دست او به همراه پای حیوان به درون لاک کشیده شده و توسط مهمیزها مجروح شود.

رفتارهای دفاعی یا تهاجمی لاکپشت  فعال

تولید فعالانه صدا به قصد ترساندن و فراری دادن عامل مهاجم توسط لاک پشت­ها تقريباً ناممکن است. بعضی لاک پشت­ها، صداهایی به شکل “هیس” تولید می کنند. این رفتار بیشتر در لاک پشت های خشکی­زی مشاهده می شود. هنگامی که لاک پشت ناگهان دست و پای خود را به درون لاک فرو می برد، هوای موجود در ریه ها با سرعت از آنها خارج و باعث تولید این صدا می شوند. این صدا در بسیاری از مواقع باعث ترساندن عامل مهاجم می شود.

لاک پشت­های آبزی و نیمه آبزی بیشتر از گاز گرفتن برای مقابله با تهاجم استفاده می کنند. پوزه تیز و محکم این لاک پشت­ها می تواند ضربه سخت و قابل توجهی به همنوعان، سایر حیوانات یا کسانی که قصد دارند با آنها کار کنند وارد کند. این رفتار در لاک پشت­های خشکی زی نیز مشاهده می شود ولی آنها اغلب این رفتار را هنگامی از خود نشان می­دهند که دست شخص عامل در نزدیکی سر و دهان آنها قرار داشته باشد در صورتی که گاز گرفتن در نژادهای آبزی و نیمه آبزی شکل فعالانه و تهاجمی تری دارد.

یکی از رفتارهای آسیب رسان، تکان دادن شدید دست و پا در زمان بلند شدن از زمین است. ناخن های تیز و بلند لاک پشت ها ممکن است باعث مجروح شدن فردی شوند که قصد گرفتن یا مقید کردن حیوان را دارد. گاهی به دلیل همین رفتار، لاک پشت از دست شخص رها شده و آسیب می بیند.

لاک پشت های خشکی­زی مثانه بزرگی دارند و ممکن است به هنگام احساس ترس یا کنده شده ناگهانی از زمین ادرار کنند. اگر هنگام مقید کردن حیوان چنین رفتاری از او دیده شود، بهتر است پس از پایان کار با لاک پشت، او را داخل یک ظرف حاوی آب قرار داد تا بتواند از راه مکش آب به داخل کلواک، ادرار تخلیه شده را جایگزین کند. این ادرار نقش منبع ذخیره آب برای بدن را بازی می کند و نباید گذاشت که حیوان آن را به سادگی از دست بدهد.

رفتارهای مربوط به احساس درد

نشان دادن احساس درد توسط خزندگان و درک آن برای انسان­ها قدری مشکل است. برای همین لازم است تا به دنبال هرنوع عملیات دردآور مانند جراحی، پرت شدن و افتادن حیوان از بلندی یا هر نوع سانحه دیگر که باعث تغییر در رفتارهای عادی حیوان شود، این تغییر رفتار را به حساب درد و ناخوشی حیوان گذاشت. لاک پشت ها هنگام درد قادر به ناله کردن نیستند و صدایی تولید نمی کنند که ما را متوجه وضعیت خود کنند. نشانه های زیر مهمترین سرنخ های وجود درد در لاک پشت­ها هستند:

• بی اشتهایی
• لنگش و آتاکسی
• تولید صدای غیرعادی
• گاز گرفتن یا مالش دادن یک نقطه خاص از بدن
• مقاومت یا واکنش شدید نسبت به لمس شدن بدن
• بالا نگه داشتن دست یا پا یا کشیدن آن روی زمین
• ناتوانی در فروبردن سر و اندام های حرکتی به داخل لاک
• بسته نگه داشتن چشم ها، بیرون کشیدن و سیخ نگه داشتن گردن

رفتارهای تنظیم حرارت بدن

خزندگان و به طبع آن لاک پشت ها موجوداتی خونسرد هستند. بنابراین برای حفظ دمای بدن خود به گرما و حرارت بیرونی نیازمندند. لاک پشت هایی که در محیط آزاد یا طبیعت زندگی می کنند در طول روز و با تغییر دمای محیط، چرخه ای از رفتارهای تنظیم حرارت را از خود نشان می دهند. یکی از مهمترین راه­های جذب حرارت، آفتاب گرفتن است. کاسه سنگ دارای مساحت قابل توجهی است و در بافت آن رگ­های فراوانی وجود دارند که به دنبال جذب حرارت خورشید، گرمای آن را به درون بدن هدایت می کنند. گونه های آبزی برای گرم نگه داشتن بدن به سطح آب نزدیک می شوند و گونه های نیمه آبزی دوست دارند تا برای گرم کردن بدن به خشکی پناه بیاورند. از سوی دیگر به هنگام افزایش دمای محیط و گرمای زیاد لاک پشت ها با حفر تونل و قرار گرفتن در عمق زمین خود را از گزند حرارت و آسیب های ناشی از آن محافظت می کنند. چرخه فعالیت روزانه یک لاک پشت خشکی­زی را می توان به این صورت بیان کرد:

• آفتاب گرفتن صبح
• مصرف غذا
• آفتاب گرفتن برای جذب حرارت و بالا بردن دمای بدن به منظور تخمير و هضم مواد غذایی
• قرار گرفتن متناوب در سایه یا تونل های داخل زمین و آفتاب گرفتن به منظور تنظیم حرارت
• با غروب آفتاب و کاهش دمای محیط حیوان به سرپناه یا دالانی که حفر کرده پناه می برد

در زمان ابتلا به بیماریهای حاد تنفسی، فراهم کردن اکسیژن لازم برای سوخت و ساز بدن با مشکل مواجه می­شود. در این هنگام حیوان برای جبران کمبود اکسیژن و کاهش متابولیسم بدن به محل های سرد پناه می برد و از قرار گرفتن در کنار منبع گرما پرهیز می کند. این رفتار غیر طبیعی نشانه ای از بیمار بودن حیوان است. این رفتار در کوتاه مدت ممکن است ناخوشی لاک پشت را تا حدی بهبود ببخشد ولی در دراز مدت با سرکوب سیستم ایمنی بدن و کاهش سوخت و ساز، اثرات ناخواسته بیشتری پدید می آورد و باعث وخیم تر شدن اوضاع می­شود. در بخش بعدی رفتارهای تغذیه لاکپشت ها را بررسی می کنیم.

رفتارهای تغذیه لاکپشت

در شناخت رفتارهای تغذیه لاکپشت باید این را بگوییم که لاک پشت های خشکی­زی و گیاه خوار برای به دست آوردن غذا مسافت های قابل توجهی را طی می کنند تا گیاهان مورد علاقه خود را به دست آورند. راه رفتن و بالا و پایین رفتن از تپه ها و ناهمواری ها یکی از رفتارهای طبیعی آنها است. هنگامی که این لاک پشت­ها به عنوان حیوان خانگی نگه داری می شود، محیط و فضای زندگی آنها امکان حرکت و راه رفتن کافی را فراهم نمی کند. این امر باعث بیماری های مختلف، برهم خوردن تعادل بدن و چاقی می­شود. پس لازم است از مواد غذایی پرکالری برای تغذیه آنها استفاده نشود چرا که حیوان راهی برای سوزاندن کالری اضافه ندارد.

در رفتارهای تغذیه لاکپشت ها حس بویایی بسیار قوی دارند و از این حس برای شناخت مواد غذایی استفاده می کنند. هنگامی که غذا به صورت دستی در اختیار لاک پشت ها قرار بگیرد، حیوان ابتدا آن را بو می کند، گاهی یکی از دست­های خود را روی غذا قرار می­دهد و با خارج کردن نفس خود صدایی “هیس” مانند تولید می کند. سپس مقداری از غذا را به دهان می برد و در صورت رضایت و علاقه مندی آن را مصرف می کند. توجه به این رفتارهای تغذیه لاکپشت به ویژه در زمان مراقبت از  لاکپشت بیمار اهمیت زیادی دارد. لاک پشت­ها در همان حال که تکه ای از غذا را به دهان گرفته اند با عقب کشیدن گردن یا قرار دادن یکی از دست­ها روی غذا، تکه ای از آن را قطع کرده و مصرف می­کنند. این رفتار به هنگام شکار طعمه های زنده مشاهده نمی­شود و در این مورد، لاک پشت ها به سرعت طعمه را به دهان برده و آن را می خورند.

 گوشتخوار به دو گروه تقسیم میشوند: دسته بزرگی از آنها، فعالانه به دنبال طعمه می گردند و گروه کوچکی از این لاک پشت­ها منتظر می مانند تا طعمه از راه برسد و آن را شکار کنند. لاک پشت­ها رفتار خاصی به هنگام نوشیدن آب دارند. آنها سر خود را به طور کامل در منبع آب فرو می برند و سپس مانند یک پمپ، آب را می مکند. لاک پشت ها نمی توانند از بطری هایی که برای خرگوش­ها و جوندگان ساخته می­شوند آب بنوشند. آب مصرفی آنها باید همواره در ظرفی مانند یک کاسه با عمق مناسب در اختیارشان قرار بگیرد.

 از نظر رفتارهای تغذیه لاکپشت بسیاری از گونه های خشکیزی آب مورد نیاز خود را از گیاهانی و سبزیجات مصرفی به دست می آورند ولی به هرحال لازم است تا امکانات مناسب برای نوشیدن آب و آبتنی در اختیار آنها قرار داشته باشد. لاک پشت ها می­توانند آب مورد نیاز خود را از راه کلواک جذب کنند.

رفتارهای جنسی لاکپشت

در بخش قبلی در مورد رفتارهای تغذیه لاکپشت نکاتی را بیان کردیم .شناسایی جنس مخالف به ویژه توسط لاک پشت های نر از روی فرمون های بدن صورت می گیرد. در این میان فرمون­های ترشح شده از غدد ناحیه کلواک نقش مهمی در شناسایی لاک پشت های ماده دارند. لاک پشت های نر به هنگام جفتگیری روی لاک حیوان ماده سوار می­شوند و آلت تناسلی که مانند بیلچه است اسپرم را به کلواک لاک پشت ماده هدایت می کند. برای تشخیص رفتارهای جنسی لاکپشت این را باید بدانیم که  لاک پشت های خشکی­زی به هنگام جفتگیری صداهایی از خود تولید می کنند. آنها پیش از سوار شدن روی لاک پشت ماده به دور او می چرخند و چند بار به بدن او کله می زنند.

از رفتارهای معمول در رفتارهای جنسی لاکپشت گاهی میان لاک پشت های نر بر سر تصاحب جفت درگیری و رقابت رخ میدهد و بعد از مدتی لاک پشت غالب با خارج کردن رقیب از میدان مشغول جفتگیری با لاک پشت ماده می شود. برخی نژادها مانند هورس فیلد بدن لاک پشت ماده را گاز می گیرند. به نظر می رسد این رفتار یا کله ردن به پشت حیوان ماده باعث تحریک تخمدان­ها به رها کردن فولکیول ها و افزایش امکان باروری می شود.

گرچه داده های زیادی در مورد نقش هرمون ها در رفتارهای جنسی لاک پشت­ها وجود ندارد ولی به نظر می رسد فعالیت و رفتارهای جنسی لاک پشت های ماده بستگی زیادی به استرادیول ها دارد. از سوی دیگر دمای محیط و میزان تاریکی و روشنایی در فعالیت و رفتارهای جنسی لاک پشت­ها نقش بسیار مهمی بازی می کنند. هنگامی که لاک پشت­ها در شرایط طبیعی زندگی می کنند تاثیر فصل را در رفتارهای جنسی لاکپشت ها را می توان به شکل زیر مورد مشاهده کرد:

• بهار: با گرم شدن دمای محیط و افزایش طول روز، فعالیت بیضه ها و تخمدان­ها از سر گرفته می شود. فولیکول­ها شروع به رشد می کنند و بیضه ها تولید اسپرم را آغاز می کنند.
• تابستان: لاک پشت های ماده شروع به لانه سازی می کنند. گاهی بر سر تصاحب مکان مناسب برای لانه سازی میان لاک پشت های ماده درگیری هایی رخ می دهد. از میانه تا پایان تابستان زمان تخمگذاری فرا می­رسد.
• پاییز: زمان کاهش فعالیت جنسی و آمادگی برای ورود به دوره خواب زمستانی.
• زمستان: دوره خواب زمستانی، استراحت و توقف فعالیت جنسی

چنان چه دمای هوا در فصل پاییز چندان کاهش نیابد ممکن است فعالیت جنسی همچنان ادامه یابد و لاک پشت­ها به جفتگیری ادامه دهند و تخم های بارور تولید کنند. ممکن است این تخم­ها تا مدت­ها در بدن لاک پشت ماده باقی بمانند بی آنکه تخمگذاری انجام شود. یکی از حیرت انگیزترین ویژگی های تولید مثلی خزندگان، قدرت زنده ماندن اسپرم در دستگاه تناسلی حیوان ماده است. رحم برخی از لاک پشت­ها می تواند اسپرم را تا یک سال زنده و بارور نگه دارد. این زمان در برخی سمندرها به دو سال می رسد.

چرخه تولید مثل که در بالا بیان شد در رفتارهای جنسی لاکپشت که در مناطق حاره و گرمسیر زندگی نوع می کنند مشاهده نمی­شود. در این لاک پشت ها فعالیت جنسی یا در تمام مدت سال وجود دارد یا قابل پیشبینی نیست. چرخه تولید مثل و رفتارهای جنسی لاکپشت ها بیشتر از آنکه به فصل و دمای محیط مربوط باشد وابسته به تغذیه، فراوانی خوراک یا میزان بارندگی است. در این لاک پشت ها می توان در هر زمانی از سال انتظار زاد و ولد داشت.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی