بیماری کنه وارآ زنبور عسل امروزه به عنوان انگل زنبور عسل در صنعت زنبورداری جهان بسیار مهم محسوب می­گردد. این کنه ابتدا انگل زنبور عسل هند، Apis Cerana گزارش شده و سپس توانسته است ضمن تماس با زنبور عسل اروپائی در ژاپن و کشورهای خاور دور و شوروی سابق روی آن به خوبی زندگی می­­کند. کنه واروآ امروزه در اکثر نقاط جهان گسترش دارد. دراین پست به بررسی روش­های تشخیص آلودگی کندو مشخصات ظاهری و راه های مبارزه با آن ها و کنه کش زنبور عسل را بررسی می کنیم.

کنه واروآ

کنه واروآ توانسته است طی سال­های متمادی با میزان اصلی خود یعنی زنبور عسل هندی سازش یافته و خسارت چندانی به آن وارد نمی­ آورد. در صورتی که اگر با میزبان جدید خود یعنی زنبور عسل اروپایی تماس داشته باشد به عنوان انگل مهم روی آن زندگی کرده و بعضی اوقات خسارت جبران­ ناپذیری را سبب می­شود.

انتشار:

کنه واروآ در سال1904 توسط Oudemans تشخیص داده شد و تا پنجاه سال گزارش چندانی از این کنه داده نشده است. در سال 1953 این کنه از شرق شوروی سابق و سپس از چین و ژاپن گزارش گردید. Akratanakul و Burgett در سال 1975 در مقاله ­ای اخطار کردند که کنه واروآ ممکن است روزی انگل بسیار مهم زنبور عسل در تمام دنیا گردد. این کنه امروزه به علت مهاجرت­های زیاد زنبور عسل در بیشتر نقاط جهان وجود داشته و در تابستان سال 1363 از استان­های شمالی، شمال غربی و مرکزی ایران گزارش گردید و فعلاً در تمام مناطق زنبورداری ایران وجود دارد.

Dejong و همکاران در سال 1982، ضمن بررسی مطبوعات راجع به کنه واروآ، وجود کنه را از کشورهای قاره ­های آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی گزارش کردند. در حال حاضر این کنه در تمام قاره ­های دنیا به جز استرالیا وجود دارد و در حال گسترش و استقرار بیشتر می­باشد.

Anderson و همکاران در سال 2000 گزارش نمودند که کنه واروآ در جهان حداقل دارای سه شکل مرفولوژیکی متفاوت است که به عنوان سه گونه معرفی شده ­­اند. نامبردگان اظهار داشتند که گونه موجود در منطقه آسیا خصوصاً خاورمیانه Varroa destructor Anderson and Trueman می­باشد. لذا کنه واروآی موجود در ایران نیز با همین نام می­باشد.

مشخصات ظاهری کنه واروآ:

کنه ­های ماده بالغ تخم­ مرغی شکل و مسطح می­باشند و به طول 00/1 – 77/1 میلی­متر و به عرض 5/1 – 99/1 میلی­متر و به رنگ قهوه ­ای مایل به قرمز بوده و با چشم غیر مسلح قابل رؤیت می­باشد.

کنه ­های نر از ماده ­ها کمی کوچکتر بوده (75/0 – 98/0 میلی­متر طول و 70/0 – 88/0 میلی­متر عرض) به رنگ زرد روشن تا خاکستری روشن هستند. صفحه پشتی بدن کنه (Idiosoma) تقریباً تمام سطح بدن را پوشانیده و قطعات دهانی (Gnathosoma) در زیر آن مخفی می­باشند. انتهای پنجه پاهای کنه به شکل بادکش درآمده، به طوری که می­تواند به راحتی خود را به بدن زنبور عسل بچسباند. به علاوه موهای سطح شکمی آن نیز سخت و محکم شده و قادرند به موهای بدن زنبور چسبیده، به طوری که زنبور قادر به جدا کردن آن از بدن خود نمی­باشد.

نحوه زندگی کنه واروآ:

کنه واروآ برای تغذیه از خون زنبور عسل جاهای نرم بدن را انتخاب می­کند. برای این منظور اغلب در بین حلقه­ های بدن به خصوص حلقه اول، بین سر و سینه و بین شکم و سینه قرار گرفته با فرو کردن قطعات دهان خود (Chelicerae) از خون زنبور عسل تغذیه می­کند.

کنه به مقدار کم ولی به دفعات از خون زنبور تغذیه می­کند. در اثر این تغذیه زنبور عسل ممکن است زیاد لطمه نبیند، بلکه وجود زخم در نقاط مختلف بدن موجب نفوذ موجودات ذره ­بینی به داخل بدن شده و عفونت ایجاد می­کند.

بیشترین خسارت کنه واروآ به لاروهای مسن و شفیره زنبور عسل و به خصوص لاروهای نر می­باشد و زنبوران کامل نقش میزبان واسطه را بازی کرده و کنه را در روی خود حمل می­نمایند.

نحوه فعالیت کنه به این صورت است که قبل از بسته شدن سر سلولهای لارو، کنه ماده وارد سلول­ها شده و پس از این که لاروها تنیدن پیله را تمام کردند شروع به تخم ­ریزی می­نمایند.

کنه­ های ماده وقتی که بین 4 – 13 روز عمر دارند وارد سلول­های لاروهای 5 تا 6 روزه شده و قبل از بسته شدن سر سلول­ها در آنجا مستقر می­شوند. در این موقع کنه­ های کامل ماده وارد مواد غذایی لارو شده و به علت کمبود اکسیژن و زیاد بودن مقدار گاز کربنیک در یک حالت بی حسی به سر می­برند. از نظر رفتاری مخفی شدن کنه در مواد غذایی لارو، سبب می­شود تا از دید زنبوران کارگر مخفی بمانند.

پس از پوشیده شدن سر سلول­ها، لاروهای زنبور عسل بقیه غذای خود را مصرف نموده و وارد مرحله پیش شفیرگی می­شوند. در این موقع کنه­ ها آزاد شده و به علت وجود اکسیژن دوباره فعال می­شوند. اگر به عللی تمام غذای لارو که کنه­ ها در آن مخفی شده­اند، مصرف نگردید کنه ­ها در غذای لارو خفه خواهند شد. پس از فعال شدن، کنه­ ها از خون لارو یا مرحله پیش شفیرگی زنبور عسل تغذیه می­کنند.

Ramirez و Otis (1983) معتقدند که وقتی کنه­ ها به اندازه کافی از خون تغذیه کردند، عمل لقاح تخم در بدن کنه ماده انجام می­گیرد بدین معنی که اسپرمی که در داخل دستگاه تناسلی ماده است در این موقع وارد تخم شده و تخم کنه را بارور می­سازد. پس از بارور شدن تخم، کنه ماده تخم خود را می­گذارد. این تخم پس از رشد به کنه ماده تبدیل می­شود. سپس یک تخم غیر بارور گذاشته که تبدیل به کنه نر خواهد شد. کنه ماده به طور متوسط می­تواند تا 5 تخم (4 تخم بارور و یک غیر بارور) در داخل سلول­های لارو کارگر و 7 تخم در داخل سلول­های لارو نر بگذارد.

تعداد تخم با فصل و شرایط داخل کندو متغیر می­باشد. در بهار یعنی در اوائل پرورش نوزادان تعداد کمتر و در اواسط و وآخر تابستان به حداکثر می­رسد. تخم­ها که سفیدرنگ و حدود 5/0 میلی­متر قطر دارند، اغلب در ته سلول یا دیواره آن و یا حتی در روی بدن لاروها گذارده می­شوند. در شرایط درجه حرارت داخل کندو و در منطقه پرورش لاروها (34 درجه سانتی­گراد) دوره جنینی 24 ساعت طول می­کشد.

Ritter در سال 1981 گزارش کرد که پس از گذشت 24 ساعت دوره جنینی، لارو شش پائی از تخم خارج می­گردد. در صورتی که عده­ای دیگر از محققین معتقدند که پس از گذشت 24 ساعت دوره جنینی در تخم، لارو در تخم به وجود آمده و بیست و چهار ساعت دیگر در تخم مانده سپس تغییر جلد داده و پروتونمف از تخم خارج می­گردد.

پروتونمف پس از گذشت 2 ، 3 و حتی پنج روز تغذیه از خون لارو و شفیره زنبور عسل تغییر جلد داده و به دوئوتونمف تبدیل می­گردد. دوئوتونمف همچنین پس از تغذیه از خون و گذشت 2-3 روز دیگر تغییر جلد داده و به کنه کامل تبدیل می­گردد. بنابراین کنه در طول دوران تکاملی خود سه بار جلد عوض می­کند.

لازم به تذکر است که شدت آلودگی معمولاً روی لاروها و شفیره­ های زنبورهای نر بیشتر می­باشد. به عبارت دیگر تخم­گذاری کنه روی لاروهای زنبورهای نر نسبت به لاروهای زنبورهای کارگر ترجیح داده می­شود. از این رو تشخیص آلودگی کلنی­ ها به این پارازیت با مشاهده لارو و شفیره­ های زنبورهای نر راحت­تر است.

با مطالعاتی که در سال 1977 و 1987 توسط متخصصین روسی انجام شد مشخص گردید که طول دوران رشد از تخم تا کنه کامل در کنه­ های ماده 8 تا 10 روز و در کنه­ های نر 6 – 7 روز می­باشد. کنه ماده در داخل سلول­های بسته یا کنه نر که اندازه­ای کوچکتر و رنگی روشن­تر دارد جفتگیری می­کند. کنه نر پس از جفتگیری خواهد مرد زیرا قادر به تغذیه و مکیدن خود نبوده و از قطعات دهان خود جهت انتقال اسپرم استفاده می­کند. در موقع خروج زنبور جوان از سلول، کنه ­های کامل به اتفاق مادرشان و در روی زنبور از سلول خارج می­شوند.

مطالعاتی که توسط محققین پرورش زنبور عسل در رابطه با نسبت نر به ماده در فصول مختلف سال صورت  گرفته است نشان می­دهد که ممکن است کنه وارآ دارای حالت بکرزایی بوده و یا این که کنه­ های زمستان­ گذران، کنه ­های ماده بارور شده باشند.

کنه ­های ماده جوان پس از 4 – 13 روز به جستجوی لارو پرداخته و هر کدام فقط در داخل یک سلول تخم­گذاری می­کنند. کنه ­ها در تابستان 2 ماه و در زمستان 5 تا 8 ماه زندگی می­کنند. معمولاً به علت عدم وجود لارو در زمستان، کنه ­ها در فصل سرد زمستان تخم نمی­گذارند.

نحوه انتشار:

جمعیت و یا تعداد کنه واروآ در یک کندو و به رشد و دوره تکاملی زنبوران عسل آن کندو بستگی دارد. تعداد کنه در اوائل بهار کم و در اثنای رشد کلنی زیادتر گردیده و در پاییز به حداکثر می­رسد. کنه­ های واروآ تابستان را بیشتر در روی لاروها و زنبورهای کندو گذرانده و در پاییز بیشتر در روی زنبورهای مزرعه می­گذرانند.

در اولین سال آلودگی یک کلنی اغلب بین 1 تا 10 کنه در یک کندو موجود می­باشد و در سال دوم این تعداد به یکصد و در سال سوم به بیش از 1000 عدد می­رسد. در این حالت نه تنها از نظر تولید عسل کمبودی مشاهده نمی­گردد بلکه علائم کلینیکی هم به چشم نمی­خورد. در چهارمین سال آلودگی به علت ازدیاد جمعیت کنه در کندو و تغذیه شدید، ممکن است زنبورهای عسل ناقص الخلقه در کندو دیده شوند. این زنبورها دارای پاهای تغییر شکل یافته و شکم و بال­های کوتاه هستند.

زنبورهای ناقص به ندرت زنده می­مانند. در چنین حالی اگر درصد زیادی از جمعیت کندو ناقص شوند، کلنی بسیار ضعیف شده و ممکن است از بین برود. انتشار این کنه بیشتر به طرق زیر صورت می­گیرد:

1. حمل و نقل کندوها از نقطه­ای به نقطه دیگر
2. حمل و نقل کندو در زنبورداری­های مهاجرتی.
3. پرواز زنبورهای کارگر و نر در مناطق زنبورداری.
4. بچه کندوهایی از کندو که به نقاط دوردست فرار می­کنند.
5. خرید و فروش کلنی­های زنبور عسل و انتقال آن­ها بین زنبورداران.
6. خرید و فروش ملکه­ های زنبور عسل.

Ruttner  و Ritter در سال 1980 گزارش کرده ­اند که کنه واروآ به طور طبیعی هر سال حدود 2 تا 5 کیلومتر در آلمان انتشار می­ یابد.

Otis و همکاران در سال 1981 گزارش دادند که سرعت انتشار کنه واروآ در زنبورهای نژاد آفریقایی در آمریکای جنوبی بیشتر بوده زیرا این زنبورها و بچه کندوهایشان می­توانند تا 131 کیلومتر در سال پرواز نمایند.

تشخیص آلودگی:

کنه واروآ را می­توان از خصوصیات ظاهریش تشخیص داد ولی این در حالی است که کلنی چند سال آلودگی ابتدائی را طی کرده باشد. تشخیص همیشه باید در ابتدای دوره آلودگی انجام گیرد زیرا در سال­های بعد از آلودگی اولیه، کلنی ضعیف و شانس معالجه بسیار کم می­باشد.

بعضی از زنبوردارها ممکن است گاهی کنه واروآ را با مگس (شپش) زنبور عسل که از نظر ظاهر و اندازه شبیه است اشتباه کنند. باید توجه داشت که مگس زنبور عسل که جزء حشرات می­باشد دارای شش پا و کنه واروآ که جزء عنکبوتیان می­باشد چهار جفت پا دارد.

روش­های دیگر تشخیص آلودگی به قرار زیر است:

1. یکی از روش­های تشخیص آلودگی کندو معاینه کف کندواست :
   تعداد زیادی کنه به طور طبیعی پس از خارج شدن زنبورهای جوان از سلول­هایشان خواهند مرد و روی کف کندو خواهند افتاد. برای کندوهایی که سابقه آلودگی نداشته، ولی وجود کنه مشکوک می­باشد می­توان از روش زیر استفاده کرد:در فصل پاییز که به تدریج پرواز زنبورها به خارج از کندو متوقف می­گردد، کف کندو را با ورقه کاغذ سفیدی می­پوشانند و در روی صفحه کاغذ قاب توری­داری قرار می­دهند. قطر سوراخ­های توری قاب باید 3 میلی­متر باشد تا زنبورها نتوانند با صفحه کاغذ و در نتیجه کنه­ های احتمالی تماس حاصل نمایند. در بهار پس از خروج لاروها از سلول­های خود صفحه کاغذ را بیرون آورده و در لابلای آشغال­هایی که در روی آن افتاده است به جستجوی کنه می­پردازند. کنه ­ها را همچنین می­توان با روش شناور از سایر آشغال­ها جدا نمود. برای این منظور تمام آشغال­ها را ابتدا در داخل الکل 95% و سپس در داخل الکل 50% ریخته، کنه ­ها در سطح محلول شناور شده که می­توان آن­ها را جمع­آوری نمود.
2. یکی از روش­های تشخیص آلودگی کندو معاینه لاروها و شفیره­ ای زنبور عسل: سر سلول­های بسته شده لاروهای سنین آخر و یا شفیره را باز نموده و با دقت هر لارو یا شفیره و سلول خالی آن را معاینه می­کنیم. کنه­ها را خیلی بهتر می­توان در روی شفیره ­های 13 روزه زنبور کارگر و یا شفیره ­های 16 روزه زنبور نر تشخیص داد. وجود ذرات سفید رنگ در دیواره خالی سلول­های لارو و یا شفیره از خصوصیات آلودگی به کنه واروآ است.برای مشخص کردن آلودگی یک کندو به کنه واروآ باید لاروها یا شفیره­­ های یک کندو به میزان حداقل 100 سلول حاوی شفیره یا لارو مسن مورد بازدید و معاینه قرار گیرند. چون کنه واروآ لاروهای نر را به خصوص در کناره­ قاب­ها ترجیح می­دهند. بنابراین سربرداری و معاینه چنین سلول­هایی که لارو نر دارد مؤثرتر می­باشد.
3. یکی از روش­های تشخیص آلودگی کندو  معاینه زنبوران عسل کامل: حدود 1000 – 500 زنبور، ترجیحاً زنبورهای جوانی که تازه از سلول خارج شده­اند را در داخل آب جوش و یا آبی که با مقداری مایع ظرفشویی مخلوط شده می­ریزیم. پس از چندین بار تکان دادن در صورتی که کنه­ای موجود باشد، از زنبور جدا و در ته ظرف می­توان آن را مشاهده کرد. استفاه از الکل اتیلیک 70% و یا بنزین به جای آب، درجه اطمینان آزمایش را افزایش می­دهد.روش دیگر معاینه زنبورهای عسل کامل قرار دادن آن­ها در شیشه دهان گشادی است که مقدار کمی اتر به آن اضافه شده است. در این روش زنبورهای کامل کشته نشده و در صورت وجود کنه به جدار شیشه چسبیده و کاملاً مشخص است. پس از معاینه می­توان زنبورهای عسل را به کندو بازگردانید.
4. یکی از روش­های تشخیص آلودگی کندو  معاینه به وسیله استفاده از مواد شیمیایی است : در صورتی که سوء ظن نسبت به آلودگی یک کندو به کنه واروآ زیاد باشد، می­توان از یک کنه کش جهت تشخیص آلودگی استفاده کرد.در این روش مانند روش معاینه کف کندو، در کف کندو ورقه کاغذ و قاب توری قرار می­دهند. همچنین برای عدم آلودگی احتمالی عسل به مواد شیمیایی، این روش را باید موقعی انجام داد که کندو فاقد عسل ذخیره باشد. پس از استفاده از کنه کش، آشغال­های روی صفحه کاغذ را جمع و مانند روش اول مورد بازدید و تشخیص قرار می­گیرند.

مبارزه

الف- تشخیص آلودگی کندو و مبارزه شیمیایی: برای از بین بردن کنه واروآ در کندوهای آلوده از سموم شیمیایی به شکل­های مختلف محلول، پودر، مواد تدخینی و مواد سیستمیکی می­توان استفاده نمود. تمام سموم کنه­ کشی که در کندو مصرف می­شوند قاعدتاً باید کنه را از بین ببرند، روی نوزادان و زنبورهای کامل بی اثر باشند و تا حد امکان فرآورده­های داخل کندو را آلوده نسازند. برحسب نوع مواد شیمیایی مصرف و شدت آلودگی مبارزه باید تکرار گردد.

قبل از استفاده از هر گونه مواد شیمیایی باید کلنی­ها را با دقت مورد بررسی قرار داد. کف کندوها را تمیز نمود و تمام روزنه ­ها و شکاف­های کندو را مسدود کرد. اگر درب کندو کاملاً بسته نمی­شود در روی درب داخلی کندو ورقه پلاستیکی قرار داده و سپس درب خارجی را روی آن گذاشت. بعضی اوقات لازم است که تعداد یک یا دو قاب از کلنی آلوده برداشت تا جا جهت قرار دادن مواد شیمیایی به وجود آید.

بهترین موقع مبارزه با استفاه از سموم شیمیایی در هنگام غروب یا صبح زود می­باشد، یعنی زمانی که تمام زنبورها در داخل کندو هستند. مبارزه با کنه واروآ را در پاییز یا اوایل بهار انجام می­دهند زیرا در این مواقع مقدار نوزادان زنبور عسل به حداقل رسیده و کنه­ های کامل از سلول­های زنبور عسل خارج شده و روی بدن زنبوران عسل کامل می­باشند و می­توان با مواد شیمیایی کنه کش آن­ها را از بین برد.

در بعضی مواقع خارج کردن لاروهای سربسته به خصوص لاروهای نر قبل از مبارزه لازم می­باشد. در جریان جاری شدن شهد طبیعت و ذخیره کردن عسل مطلقاً نباید روی کلنی­های زنبور عسل دارو مصرف نمود.

مواد شیمیایی که در دنیا بر علیه کنه واروآ مصرف شده و یا می­شوند متنوع و زیاد می­باشند. در این قسمت فقط به ذکر چند داروی جدید که در حال حاضر در اغلب کشورهای جهان توصیه می­شوند می­پردازیم.

فولبکس و فولبکس وا (Folbex and Folbex VA)

این مواد توسط کمپانی گایگی در سوئیس ساخته شده و به صورت پودر و نوارهای دودزا به مقدار 2 – 3 نوار در هر کلنی مصرف می­شود. مصرف نوارها 2 تا 3 بار به فاصله 7 تا 10 روز توصیه می­شود. در بهار مبارزه در 4 نوبت و به فاصله 2 تا 3 روز انجام می­پذیرد.

نوار فولبکس در کشورهائی چون شوروی سابق، فیلیپین، بلغارستان و هندوستان مورد آزمایش قرار گرفته است. در ژاپن ماده بالا به صورت خالص Chlorobenzilate (به مقدار 2/0 گرم برای هر کلنی) و ethyl-p-p dichlorobenzilate Do-2 مورد آزمایش قرار گرفته است. فولبکس VA که ماده مؤثر آن برومو پروپیلات است مشابه فولبکس به صورت نوارهای مقوایی به بازار عرضه شده و در داخل کندو سوزانده می­شود.

پریزین (Perizin=Coumaphos)

کنه کشی است سیستمیکی و از گروه سموم آلی فسفره که به صورت امولسیون وارد بازار دنیا شده است. این سم کنه کش دارای 2/3% ماده مؤثر D.D-diethyl-thiophosphate و 3-Chloro-4-methylumbelliferone می­باشد.

امولسیون پریزین را به نسبت یک به پنجاه در آب حل نموده و 50 سانتی متر مکعب از محلول رقیق شده جهت یک کندو مورد استفاده قرار می­گیرد. برای گرفتن نتیجه بهتر از مصرف پریزین باید تمام لاروها را از کندو خارج کرده و در دو نوبت به فاصله 4 روز در روی توده زنبور عسل در داخل کندو پاشیده شود.

مطالعاتی که توسط Ritter در سال 1985 صورت گرفت، مشخص می­کند که با مصرف این دارو در هر کندو تعداد 20 تا 50 زنبور از بین می­روند و در کوتاه مدت 90 درصد و در درازمدت (پس از دو ماه) 99% کنه­ ها از بین خواهند رفت.

آپیتول (Apitol = Cymiazol Hcl)

کنه کشی است سیستمیکی که به صورت پودر به بازار عرضه شده است. ماده مؤثر این کنه کش 2-(2,4-dimethylphenyl-imino)-3-methyl-4-thiazoline-hydrochloride می­باشد.

آپیتول را به دو روش برای کنترل کنه واروآ به کار می­برند. یکی از طریق خوراندن شربت به زنبوران است که معمولاً محتوی بسته 10 گرمی آپیتول را در 3 قاشق غذاخوری آب ولرم حل کرده و با 5/2 لیتر شربت مخلوط می­کنند. این شربت را به مقدار 5/0 تا 1 لیتر (بستگی به اندازه کلنی) به زنبوران کندو می­خورانند.

روش دیگر پاشیدن روی زنبوران کندو است. برای این کار 150 گرم شکر را در نیم­ لیتر آب ولرم حل کرده و سپس محتوی بسته 10 گرمی آپیتول را در آن حل می­کنند. از محلول تهیه شده 100 – 5- میلی­لیتر (بسته به اندازه کلنی) به طور یکنواخت در بین  شان­ه ها و روی زنبورهای کندو می­پاشند. تکرار محلول پاشی به فاصله یک هفته توصیه می­شود.

آمیتراز، تاکتیک و میتک (Amitraz, Taktic and Mitac)

این داروها حاوی ماده مؤثره یکسانی هستند ولی تحت اسامی تجارتی مختلف به بازار عرضه شده­­اند. آمیتراز دارای 5/12 درصد ماده مؤثره می­باشد. آمیتراز جزء کنه ­کش­های Formamidines می­باشد. که پس از کاربرد به ماده مؤثره N-demethylchlordimeform تبدیل شده و روی تمام مراحل زندگی کنه مؤثر می­باشد.

مقدار توصیه شده برای کاربرد روی زنبور عسل، یک میلی­لیتر آمیتراز را در 10 لیتر آب حل کرده و مقدار 80 تا 250 (بسته به اندازه کلنی) میلی­لیتر آن را روی زنبورهای کندو اسپری می­کنند. باید توجه داشت که آمیتراز برای نوزادان زنبور عسل (تخم، لارو و شفیره) نیز سمی است لذا باید از اسپری کردن قاب­های حاوی نوزادان با این ترکیب خودداری کرد.

آمیتراز را نیز می­توان به صورت نوارهای مقوائی به بازار عرضه کرده و در داخل کندوها سوزانید. برای این کار نوارهای مقوایی 9  5/2 سانتی­متر از کاغذ صافی تهیه کرده و در محلول نیترات پتاسیم یا سدیم می­خیسانند، سپس می­گذارند بخشکد و سپس هر یک از این نوارها به وسیله 1/0 میلی­لیتر محلول آمیتراز اسپری می­گردد. این نوارها را می­توان مشابه نوارهای فولبکس در کندوها سوزانید و تدخین کرد. در صورت وجود نوزادان مسن در کندو (شفیره سربسته شده) باید تدخین کندو هر 4 روز یک بار و حداقل برای 2 مرتبه تکرار شود.

بای وارول (Bayvarol = Flumetrin)

این ماده یک کنه­کش مؤثر از گروه پیرترین­های مصنوعی است که از طریق تماسی باعث مرگ کنه­ها می­شود. این دارو به صورت نوار جهت کاربرد در کندو به بازار عرضه شده است. برای هر کلنی متوسط (10 قاب جمعیت) چهار نوار در یک نوبت توصیه شده است.

نوارها را باید به مدت 4 تا 8 هفته بین قاب­های کندو آویزان نمود و سپس از کندو خارج و معدوم نمود.

آپیستان (Apistan = Fluvanilate)

آپیستان نیز مانند بای وارول یک کنه کش از گروه پیرترین­های مصنوعی است که از طریق تماسی باعث مرگ کنه­ ها می­گردد. این دارو را نیز به صورت نوارهای پلاستیکی که با ماده مؤثر فلووالینات آغشته کرده­اند به بازار عرضه نموده­اند. معمولاً برای کنترل کنه واروآ دو نوار آپیستان در یک کندوی متوسط بین قاب­های 3 و 4 – 7 و 8 قرار می­دهند و پس از 6 تا 8 هفته آن­ها را از کندو خارج کرده و معدوم می­کنند.

هایوکلین کنه کش زنبور عسل (Bee Vital Hive Clean)

این دارو که اخیراً به بازار عرضه شده است مخلوطی از اسیدها آلی مثل اسید فرمیک، اسید سیتریک و اسید اگزالیک است. این دارو به صورت محلول در کیسه­های 15 گرمی به بازار عرضه شده است. برای استفاده از آن باید محتویات هر کیسه را به صورت قطراتی روی زنبوران در بین قاب­های منطقه پرورش نوزادان پاشیده و این عمل را به فاصله یک هفته 2 تا 3 مرتبه تکرار کرد. زمان مصرف آن در بهار و پاییز است. هنگام مصرف این دارو نباید شهد طبیعت جاری باشد.

نحوۀ اثر این کنه کش زنبور عسل اینگونه است که پس از قرار گرفتن قطرات هایوکلین روی موهای بدن زنبوران، آن­ها سعی می­کنند این قطرات را از روی بدن برداشته و به سایر زنبوران منتقل می­کنند. در جریان این عمل زنبورها کنه­ها را هم از روی بدن جدا می­کنند. تماس این دارو با بدنن کنه­ ها موجب مرگ آن­ها نمی­شود بلکه موجب خارش و سوزش بدن آن­ها گردیده و از بدن زنبورها جدا شده و به کف کندوها ریخته می­شوند و پس از مدتی خواهند مرد.

به عبارت دیگر مصرف این دارو باعث افزایش رفتار نظافت­گری زنبورها شده و از این طریق کنه­ ها را از روی بدن خود جدا کرده و به کف کندو می­ریزند.

اپی گارد  کنه کش زنبور عسل (Apiguard)

اپی­گارد که ماده اصلی مؤثر آن تیمول (عصاره آویشن) است و از گیاه آویشن استخراج می­گردد. به صورت ژل تبخیر شونده در ظروف آلومینیومی 50 گرمی به بازار عرضه شده است. برای مصرف آن باید درپوش ظرف را برداشته و ظرف حاوی ژل را روی قسمت فوقانی قاب­های حاوی نوزادان قرار داد و درب فوقانی کندو را بست. دو هفته بعد مجدداً باید ظرف دیگری به همان روش در کندون قرار داد و ظرف قبلی خالی شده را خارج نمود.

کنه کش زنبور عسل  علاوه بر کنه واروآ برای کنترل کنه آکارین (کنه دستگاهن تنفسی زنبور عسل) نیز به کار برده می­شود.

بهترین زمان صحیح کاربرد کنه کش زنبور عسل در اواخر تابستان تا اواسط پاییز یعنی موقعی که میزان نوزادان در کندو در حداقل هستند و دمای محیط نیز بین 15 تا 25 درجه سانتی­گراد است می­باشد.

اپی­لایف­وار (ApiLife Var)

این دارو کنه کش زنبور عسل که از چهار ماده تیمول (عصاره آویشن)، روشن اکالیپتوس، روغن نعنا و کافور ساخته شده است به صورت نوارهای تبخیر شونده (Evaparating Bar) به بازار عرضه شده است. برای هر کلنی آلوده باید یک نوار تبخیر شونده را در وسط کندو بین قاب­ها آویزان کرده و این کار را سه مرتبه تکرار کرد. (3 نوار در مدت سه هفته برای هر کندو).

زمان صحیح کاربرد کنه کش زنبور عسل نیز در اواخر تابستان تا اواسط بهار و در صورت لزوم در اوایل بهار، زمانی که دمای محیط بین 15 تا 25 درجه سانتی­گراد است می­باشد.

اپی­وار آلودگی کندو (Apivar)

اپی­وار که ماده مؤثر آن کنه کش زنبور عسل  است به صورت نوارهای ده عددی در هر بسته به بازار عرضه شده است. نحوۀ اثر کنه کشی آن به صورت تماسی است. برای هر کندوی آلوده به کنه واروآ باید دو نوار به کار برده شوند و این دو نوار باید همزمان در بین قاب­های منطقه پرورش نوزادان قرار داده شده و شش هفته بعد آن­ها را خارج کرد.

اسید اگزالیک برای مبارزه با آلودگی کندو (Oxalic acid)

کاربرد اسید اگزالیک برای کنترل کنه واروآ و کنه کش زنبور عسل باید حتماً در پاییز زمانی انجام شود که در کندو نوزادان زنبور عسل وجود نداشته باشند، در غیر این صورت ممکن است نوزادان در اثر این ماده کشته شوند.

کاربرد اسید اگزالیک برای مبارزه آلودگی کندو به دو روش است:

روش اول مبارزه آلودگی کندو اسید اگزالیک  استفاده از شربت اسید: برای کنه کش زنبور عسل  یک لیتر شربت شکر 50 درصد مقدار 35 گرم اسید اگزالیک کریستال اضافه کرده و آن را به هم زده تا کاملاً حل شود (در صورتی که شربت کمی گرم باشد، اسید اگزالیک راحت­تر در آن حل می­شود).

به وسیله یک سرنگ 100 سی­سی، مقدار 50 سی­سی از شربت اسید آماده شده را برداشته و در بین قاب­های کندو روی زنبورها بپاشید. حداکثر دُز مصرفی این دارو 50 سی­سی برای یک کندوی 10 قابه می­باشد. (به ازاء هر قاب 5 سی­سی). زنبورها شربت اسید را لیسیده و کنه کش از طریق سیستمیکی عمل می­کند.

روش دوم مبارزه آلودگی کندو اسید اگزالیک  تدخین کردن: برای کنه کش زنبور عسل ابتدا باید تمام سوراخ­ها و درزهای اطراف کندو را به وسیله نوار چسب کاغذی مسدود کرده و سوراخ پرواز اصلی کندو را نیز تنگ کرد، و زنبورها را به وسیله دستگاه دودی به قسمت فوقانی کندو بفرستید.

سپس مقدار 2 گرم اسید اگزالیک کریستال را در دستگاه تدخین کننده قرار داده و در کف کندو قرار دهید تا تدخین شود. در این روش گاز اسید اگزالیک موجب مرگ و میر کنه­ها می­شود.

اسید فرمیک (Formic acid)

در بعضی از کشورها کاربرد اسید فرمیک بر علیه کنه واروآ برای مبازره با آلودگی کندو رایج گردیده است. اسید فرمیک در بازار به صور مختلف عرضه شده است ولی محدود اسید فرمیک با درجه خلوص متفاوت از جمله 65 درصد و 90 درصد در اکثر کشورها موجود است .

اسید فرمیک را در داخل کندو قرار می­دهند تا تدریجاً تدخین شده و باعث مرگ کنه­ ها شود. برای یک کلنی متوسط مجموعاً حدود 80 تا 120 میلی­لیتر اسیدفرمیک 65 درصد مصرف می­شود. بدین منظور 20 تا 30 میلی­لیتر اسیدفرمیک 65 درصد را در یک ظرف بطری شیشه­ای یا پلاستیکی ریخته و در مدخل آن یک گلوله پنبه قرار می­دهند یا با یک لایه پارچه تنظیف می­بندند و در کف کندو قرار می­دهند تا تدریجاً تدخین شود. این کار را چهار مرتبه و به فاصله چهار روز تکرار می­کنند.

یکی دیگر از مزیت­های اسیدفرمیک این است که بخار آن می­تواند به داخل سلول­های دربست نوزادان نفوذ کند و باعث مرگ کنه­ ها شود.

توصیه می­شود کاربرد اسیدفرمیک در روزهای مناسب که هوا آفتابی و دمای آن بیش از 15 درجه سانتی­گراد است انجام شود.

در خصوص کاربرد سموم فوق ­الذکر باید توجه داشت که این ترکیبات و به طور کلی هر نوع داروئی را روی کلنی­ های زنبور عسل به گونه­ای باید به کار برد که این مواد به داخل عسل راه پیدا نکنند چون غالباً باقیمانده آن­ها در عسل خطراتی را برای مصرف­ کننده در بر دارد.

لذا بهترین زمان مصرف آن­ها در اواخر تابستان و اوایل پاییز است. یعنی وقتی که عسل مازاد کلنی­ها برداشت شده و برای زمستان­ گذرانی آماده می­شوند. علاوه بر این کاربرد غیراصولی این داروها علاوه بر آلودگی عسل و موم به باقیمانده آن­ها، ممکن است موجب مرگ و میر زنبوران شده و یا حداقل موجب بروز مقاومت کنه در برابر کنه کش­ها گردد.

به غیر از کاربرد سموم کنه­ کش برای کنترل کنه واروآ، روش­های غیر شیمیایی نیز برای کنترل این کنه اعمال شده­ اند از جمله:

مدیریت ویژه روی کلنی­ ها

با توجه به اینکه کنه واروآ برای تکمیل چرخه زندگی خود به شدت به نوزادان زنبور عسل وابسته است و نوزادان زنبوران نر را ترجیح می­دهد می­توان از این نقطه ضعف کنه برای کنترل آن استفاده کرد. بدین منظور می­توان شان­ه ای مخصوص نوزادان نر را در داخل کندو و در اختیار ملکه قرار داد تا در آن تخم­گذاری و نوزاد پرورش دهد. کنه­های واروآ سریعاً خود را به داخل این سلول­ها رسانده و روی لاروهای زنبوران نر متمرکز می­گردند. پس از سربسته شدن سلول­های این شان­ه ها، آن­ها را از کندو خارج کرده و نابود می­نمائیم.

روش دیگر به دام انداختن کنه واروآ با استفاده از شان نوزادان کارگر این است که در وسط کندوی یک طبقه دو عدد شبکه ملکه به گونه­ای مستقر نمائیم که در وسط آن فقط یک شان قرار گیرد. بدین ترتیب ملکه را روی آن و در داخل قفس مستقر می­کنیم تا در آن تخم­گذاری کرده و نوزاد پرورش دهد. کنه­ های ماده به داخل سلول­های این شان نفوذ می­کنند که می­توان پس از سربسته شدن سلول­های آن، آن را از کندو خارج کرده و از بین برد.

روش کنتل ژنتیکی کنه واروآ

با توجه به اینکه میزبان اولیه و اصلی کنه واروآ زنبور عسل هندی (Apis cerana) می­باشد. ولی این کنه روی این میزبان آسیب چندانی وارد نمی­کند، محققین به این جمع­بندی رسیدند که زنبور هندی باید روش­های خاصی را برای دفع این کنه و یا جلوگیری از خسارت آن داشته باشد. مطالعات انجام شده تا کنون نشان داده است که زنبور عسل هندی و تا حدودی زنبور عسل اروپایی دارای مکانیسم­ های مختلفی برای بروز مقاومت در مقابل کنه واروآ هستند از جمله:

1-رفتار های بهداشتی (Hygienic behavior)

این رفتار زنبور عسل شامل سه مرحله است. یکی درپوش برداری سلول­های حاوی شفیره (Uncapping) و دیگری انتقال شفیره ­های مرده و آلوده به کنه (Removing)، و بالاخره رفتار نظارت­گری (Grooming) است که به وسیله این رفتار کنه­ های موجود در روی بدن خود و سایر زنبوران را به وسیله قطعات دهانی و پاها از روی بدن جدا کرده و ضمن آسیب رساندن به آن­ها، بدن خود و سایر زنبوران کندو را تمیز کرده و عاری از کنه می­نماید.

2-طول مدت بسته بودن سلول­ها (Capped Brood Duration)

در بعضی از نژادهای زنبور عسل مدت زمان بسته بودن درب سلول­های نوزادان که در آن­ها مرحله شفیرگی طی می­شود متفاوت است. کاهش طول مرحله بسته بودن سلول­های نوزادان یک عامل قوی برای بروز مقاومت به کنه واروآ است.

در این گونه زنبور عسل غربی (Apis mellifera L.)، نوزاد کارگر حدود 12 روز و نوزاد نر حدود 14 روز در سلول بسته باقی می­ماند. به همین دلیل کنه واروآ نوزادان زنبوران نر را ترجیح می­دهد چون فرصت بیشتری برای تغذیه و زاد و ولد خود در سلول نوزاد نر دارد. محققین تلاش کرده اند نژادهایی از زنبور عسل را انتخاب و اصلاح نژاد کنند که دوره بسته ­بودن سلول­های نوزادی آن­ها کوتاه­تر باشد تا بدین طریق در چرخه زندگی و زاد و ولد کنه واروآ اختلال ایجاد شود.

3-قدرت جذابیت نوزادان زنبور عسل (Brood attractiveness)

نژادهای مختلف زنبور عسل از نظر قدرت جذابیت نوزادان برای کنه­ واروآ متفاوت هستند. احتمالاً این تفاوت در جذابیت به عوامل مختلف از جمله فرمون­ها یا مواد شیمیایی مخصوص نوزادان مربوط می­شود. در این رابطه تلاش محققین برای پیدا کردن نژادها یا توده­ هایی از زنبور عسل است که کمترین جذابیت را برای کنه واروآ داشته باشند.

4-ناباروری کنه واروآ (Infertility of mites)

مطالعات یکی دو دهۀ اخیر نشان داده است که آلودگی کندو با کنه و  قدرت باروری کنه­ های واروآ متفاوت است که این امر به شرایط تغذیه­ ای، میزبان، آب و هوا و غیره مربوط می­شود. در این ارتباط تحقیقاتی در دست اجراست که بتوان قدرت ناباروری کنه واروآ را تشدید کرد و بدین ترتیب جمعیت آن را در روی زنبور عسل کاهش داد.

در هر حال با توجه به تأکید و خواست جامعه علمی دنیا و نیاز مصرف کنندگان عسل و فرآورده­ های مختلف کندو به محصولاتی کاملاً عاری از باقیمانده سموم و داروهای مصنوعی خطرناک و همچنین به منظور مقابله با بروز مقاومت در کنه واروآ، تلاش می­شود برای کنترل کنه واروآ و سایر امراض و آفات زنبور عسل از روش­های غیر شیمیایی بیشتر استفاده شود.

---

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی