در لیست احتياجات غذایی حیوانات، انرژی بلافاصله بعد از اکسیژن و آب قرار دارد. حیوانات بر خلاف انسان­ها، عمدتاً غذا را به منظور تأمین نیاز انرژی بدن خود مصرف می کنند بنابراین به منظور اینکه بدانیم چه مقدار غذا مصرف نمایند، لازم است مختصری با برخی علايم اختصاری، معادلات پیچیده و اصطلاحات تکنیکی انرژی در تغذیه حیوانات خانگی  آشنا شویم.

انرژی

سه نیاز ضروری حیوانات: اکسیژن، آب و انرژی

انرژی چیست؟

انرژی، نیرویی است که موجب به کار انداختن تمامی فعل و انفعالات موجود در موجودات زنده می شود. اشیاء بی جان دارای انرژی هستند ولی قادر نیستند که روند از دست دادن آن را مانع شوند و نیز نمی توانند آن را جایگزین کنند. انرژی دارای اشکال مختلفی از قبیل حرارتی، مکانیکی یا شیمیایی است. نمی توان انرژی را خلق کرد و یا از بین برد ولی می توان آنها را از شکلی به شکل دیگر تبدیل کرد. حیوانات و انسان انرژی را به صورت مواد مغذی حاوی انرژی مصرف می کنند و متابولیسم تک تک سلول های بدن آنها، این انرژی شیمیایی را تبدیل به اشکال دیگر می کند. در این واکنش ها بخشی از انرژی به حرارت تبدیل می گردد. قسمتی از حرارت تولیدشده صرف گرم کردن بدن می شود ولی قسمت عمده آن از بدن دفع می گردد بنابراین به همین دلیل باید منابع تازه انرژی به صورت انرژی شیمیایی مصرف گردد.

انرژی را با واحد ژول یا کالری اندازه گیری می کنند. هر کالری معادل 184/4 ژول است. یک کالری به مقداری از حرارت گفته می شود که برای افزودن دمای یک گرم آب به اندازه یک درجه سانتی گراد مورد نیاز است. کیلوکالری (Kcal) یا کالری بزرگ که حرف اول آن بزرگ نوشته می­شود) معادل ۱۰۰۰ کالری است.

تعریف: یک کالری به مقدار گرمایی گفته می شود که دمای یک گرم آب را به اندازه یک درجه سانتیگراد بالا ببرد.

تمامی حیوانات انرژی را در اوقات مختلف مصرف می کنند ولی نیاز واقعی آنها بستگی به عواملی از قبیل سن، سطح فعالیت، وضعیت فیزیولوژیک و اندازه بدن (به ویژه اندازه سطح بدن) دارد. همانگونه که راننده اتوموبیل بسته به نیاز خود در خیابانهای شهر با سرعت های متفاوت به حرکت در می آید، متابولیسم بدنی نیز در شرایط و زمان­های مختلف با سرعت های متفاوتی بکار می افتند. «نیاز انرژی روزانه » حيوان شامل اجزاء زیر است:

الف – «نیاز انرژی پایه». که به صور مختلف بیان می شود و تمامی آنها مبين مقدار انرژی مورد نیاز بدن برای حفظ فعالیت طبیعی و مداوم اندام های حیاتی از قبیل تنفس، گردش خون، کارکرد کلیه فعالیت مغز و کنترل دمای بدن است. فرض بر این است که حیوان در شرایط حدود ۱۲ ساعت به از مصرف یک وعده غذایی و در شرایط عاری از استرس و در محیط خنثی از نظر دما به سر برده و کاملاً غیرفعال باشد. اندازه گیری BER غیرعملی است زیرا در ضمن عمليات اندازه گیری، استرس ایجاد شده موجب افزایش متابولیسم بدن و تغییر نیاز انرژی او می گردد.

ب- «نیاز انرژی استراحت» انرژی مورد نیاز حیوان در حال استراحت، در یک محیط خنثی از نظر دما و در مقطع ۱۲ ساعت پس از غذا خوردن. آزمایشات نشان داده اند که مقدار نیاز انرژی استراحت برابر 25/1 × نیاز انرژی پایه است. بنابراین دو معیار اندازه گیری نیاز انرژی پایه و انرژی استراحت خیلی شبیه هم هستند و می­توان به راحتی آنها را به هم تبدیل کرد.

ج- «نیاز انرژی نگهداری». به معنی نیاز انرژی استراحت بعلاوه انرژی مورد نیاز برای تمرین و فعالیت ها، هضم و جذب مواد بوده و متوسط مقدار آن به شرح زیر است:

در سگ : RER

در گربه : 4/1 RER×

محاسبه نیاز انرژی

ارتباط بین اندازه بدن و نیاز انرژی از نظر ریاضی به صورت خطی نیست. نیاز انرژی بر پایه تعامل بین وزن حیوانات و سطح بدن آنها شکل می گیرد زیرا یکی از مسیرهای اصلی از دست رفتن انرژی بدن به صورت حرارت است که عمدتاً به شیوه تشعشع و همرفت از سطوح بدن انجام می شود. هر چه نسبت سطح بدن به حجم آن بزرگتر باشد، مقدار از دست دادن حرارت آنها بیشتر و در نتیجه نیاز انرژی آنها بیشتر خواهد بود. سگ کوچک نژاد «شی­هواهوا» که نسبت سطح بدن به وزن آنها زیاد است به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود در مقایسه با سگ نژاد «دین» (با سطح بدن کمتر) به انرژی بیشتری نیاز دارد.

برای محاسبه میزان انرژی استراحت حیوانات، تعدادی فرمول پیچیده وجود دارد که برخی از خوانندگان دارای دید ریاضی را مفتون خود می سازد.

متاسفانه به موازات کاهش وزن بدن، این فرمول ساده کارکرد خود را از دست می دهد و برای محاسبه نیاز انرژی حیوانات کوچکتر لازم است از معادلات پیچیده تری استفاده به عمل آید. بدیهی است که استفاده از ماشین حساب برای چنین محاسباتی ضروری است.

نیاز انرژی بیماری

حيوانات مريض و مجروح دارای نیاز انرژی متفاوتی هستند ولی محاسبات آن بر اساس همان معادلات بالا است با این تفاوت که آنها غیرفعال بوده و در منطقه کوچکی در حالت اسارت به سر می برند. جراحی، جراحت و عفونت­های خونی و امثال آن موجب افزایش نیاز انرژی حیوان می شوند ولی مجدداً باید توجه داشت که مقدار آن بر اساس ارقام نیاز انرژی استراحت می باشد.

نیاز انرژی در حیوان سالم

همان گونه که در بالا دیدیم، یک سگ سالم که در خیابان می­دود و از نظر سلامتی در وضعیت طبیعی به سر می برد دارای نیاز نگهداری به میزان دو برابر نیاز استراحت است (2 * MER or RER) ولی سگ­های غیرفعال (مثل سگی که در تمامی لحظات روز در خانه در حال استراحت است، احتیاج به انرژی کمتری دارد و سگ­هایی که کار می کنند احتیاج به انرژی باز هم بیشتری دارند. رشد، آبستنی و شیردهی نیز نیاز انرژی روزانه آنها را تحت تأثیر قرار می­دهد. دمای پایین محیط موجب افزایش نیاز انرژی می شود ولی با تعجب باید گوشزد کرد که هر چه دمای محیط از دمای بدن بیشتر شود، نیاز انرژی بدن به همان تناسب افزایش می یابد و حیوان باید به سختی بکوشد تا گرمای اضافی را از بدن خارج کند.

مقدار انرژی مواد خوراکی

هر کس که تا حدودی با جیره نویسی و تغذیه کودک و حیوان سر و کار داشته باشد می داند که انواع مختلف مواد خوراکی دارای مقدار انرژی یا کالری متفاوتی هستند. عبارت «تراکم انرژی» اشاره ای به این مسئله و مبین مقدار انرژی به ازای هر واحد وزن آن است که معمولاً به ازای هر ۱۰۰ گرم ماده خوراکی بیان می شود. یک ماده خوراکی باید دارای چنان تراکم انرژی باشد که وقتی حیوان با توجه به ظرفیت فیزیکی خود مقدار خاصی از آن را می خورد تمامی نیازهای انرژی او را بفراهم سازد. اگر ماده خوراکی دارای انرژی خیلی پایینی باشد، حیوان قادر نخواهد بود که مقدار کافی از آن را مصرف کند و نیازهای انرژی خود را تأمین کند. اگر تراكم انرژی ماده خوراکی بالا باشد، حیوان در معرض پرخوری قرار می گیرد و در نتیجه وزنش افزایش می­یابد و اگر نیاز حیوان تأمین شده باشد، خوردن را متوقف می سازد و در نتیجه ممکن است نیاز سایر مواد مغذی فراهم نگردد.

تعریف: تراکم انرژی = تعداد کیلو کالری در هر ۱۰۰ گرم غذا

توله سگ­ها و بچه گربه ها دارای نیاز انرژی بالایی هستند و از آنجا که معده کوچکی دارند لذا به مواد خوراکی «متراکم از نظر انرژی» نیازمند هستند.

«انرژی خام» به كل انرژی موجود در یک ماده خوراکی گفته می­شود که در دستگاه کالری متر سوخته و انرژی آن تبدیل به حرارت شده و اندازه گیری شده باشد. مقدار مشخصی از یک ماده خوراکی در دستگاه کالریمتر سوزانده می شود و انرژی تولید شده به صورت گرما اندازه گیری می­شود. این انرژی مبین انرژی خام ماده خوراکی است. وقتی یک ماده خوراکی خورده می شود، همه انرژی آن برای حیوان قابل استفاده نیست. قابلیت هضم هر یک از مواد مغذی معیاری برای تشخیص میزان تفاوت بین مقدار خورده شده و مقدار از دست داده به صورت مدفوع است. بنابراین:

انرژی مدفوع – انرژی خام = انرژی قابل هضم

هرچه قابلیت هضم مواد خوراکی بیشتر باشد، مقدار مدفوع کاهش یافته و نیاز به فعالیت اندام­هایی که مکلف به خارج کردن محصولات ضایعات آنها هستند کاهش می یابد.

مقداری از انرژی از طریق ادرار به بیرون راه می یابد و باقیمانده انرژی را «انرژی قابل سوخت و ساز» می نامند که در واقع انرژی قابل استفاده در بدن است.

انرژی ادراری – انرژی قابل هضم = انرژی قابل سوخت و ساز

بخشی از این انرژی قابل استفاده در جریان هضم و جذب در بدن تبدیل به حرارت شده و مقداری از آن صرف حفظ دمای بدن حیوان می گردد و قسمت عمده آن در بدن حیوان از دست می رود و آنچه واقعاً به مصرف حیوان می رسد «انرژی خالص» نامیده می­شود.

انرژی خالص در دسترس حیوان است و فعالیت هایی از قبیل وظایف حیاتی بدن، فعالیت­های فیزیکی، رشد و تعمیر بافتی و سازگاری با تغییرات محیطی (دمای درونی و بیرونی) را از آن می گیرد. انرژی خالص عمدتاً به مصرف نگهداری بدن و سپس به مصرف تولید (رشد، تولید مثل و فعالیت فیزیکی) می رسد. اگر پس از تأمین نیاز نگهداری حیوان، انرژی بیشتری وجود داشته باشد، تولید متوقف می شود.

اغلب ارزش غذایی مواد خوراکی را بر حسب انرژی قابل سوخت و ساز بیان می کنند که به عنوان سوخت فیزیولوژیکی بکار می رود. کربوهیدرات ها و پروتئین ها دارای 5/3 تا 8/3 و چربی­ها بین 5/8 تا 9/8 کیلو کالری در گرم انرژی قابل سوخت و ساز هستند. برای سهولت محاسبات اغلب انرژی قابل متابولیسم پروتئین و کربوهیدرات ها را برابر ۴ و چربی ها را برابر ۹ می گیرند.

خوش خوراکی و قابلیت پذیرش

اگرچه حیوانات عمدتاً به منظور تأمین نیاز انرژی خود غذا می خورند ولی «خوش خوراکی» و «قابلیت پذیرش» خوراک برای آنها نیز عواملی است که باید در نظر گرفته شود. خوش خوراکی مبین آن است که حیوان یک ماده خوراکی را تا چه اندازه دوست دارد. بدیهی است که خوش خوراکی یک معیار با ارزش عینی است زیرا حیوانات مختلف دارای ترجیحات خاصی برای خوراک­های مختلف می باشند. خوشخوراکی جیره یا ماده خوراکی برای هر حیوان، تحت تأثیر دمای آن، میزان نمک و مقدار روغن و بافت آن قرار دارد. غذاهای گرم بوی تندتری دارند و در نتیجه جاذبه بیشتری برای اغلب حیوانات بوجود می آورند. نمک و چربی موجب خوشخوراکی جیره مصرفی می گردد. بافت ماده خوراکی به معنی احساس آن در دهان است. در این زمینه نیز حیوانات مختلف ترجیحات مختلفی دارند.

قابلیت پذیرش خوراک به این معنی است که آیا اگر حیوان مقادیر کافی از ماده خوراکی را مصرف کند نیازهای انرژی او تأمین می شود. مواد خوراکی خوشخوراک دارای تراکم انرژی بیشتری هستند و اگر مدیریت خوراک دهی آنها به درستی تنظیم نگردد، مصرف آنها موجب دریافت مواد مغذی و انرژی بیشتری می شود. واقعیتی که تنها ما انسان­ها از عمق آن باخبر هستیم. یک ماده خوراکی لازم است به اندازه­ای خوش خوراک باشد که ما را از تأمین انرژی و مواد مغذی مناسب و به اندازه، مطمئن سازد. چنین حالتی را قابلیت پذیرش خوراک می نامند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت

گروه تولیدی پژوهشی نیازی