نقش ویتامین ای سلنیوم مرغ گوشتی در بهبود ایمنی، رشد و کیفیت لاشه جوجه های گوشتی بسیار مهم و حیاتی می باشد در ادامه به نقش ویتامین ای سلنیوم مرغ گوشتی در رشد آن ها می پردازیم.

 نقش ویتامین E د ر تغذیه پرندگان

ویتامین E به گروهی از ترکیبات فعال که شباهت ساختمانی زیادی با یکدیگر دارند، اطلاق می شود.
در طبیعت هشت شکل گوناگون از این ویتامین یافت می گردد. این ترکیبات برحسب اینکه زنجیر کناری ملکول آنها، اشباع یا غیراشباع باشد، به دو دسته تقسیم می شوند. چهار ویتامین E با زنجیر کناری اشباع به نامهای آلفا ، بتا ، گاما و زیگما توكو تری آنول نامیده میشوند. از میان اینها شكل آلفا فعال ترین نوع بیولوژیکی توکوفرول بوده و در طبیعت نیز فراوانتر است. اشکال بتا، گاما و زیگما توکوفرول به ترتیب ۲۵، ۱۰ و۱ درصد فعالیت توکوفرول را از خود نشان می دهند. این ویتامین در بسیاری از غذاها وجود دارد. علوفه سبز منبع خوبی برای آلفا توکوفرول می­باشند و علوفه جوان نسبت به علوفه مسن از این نظر غنی تر هستند. مقدار ویتامین E موجود در برگها، ۲۰ تا ۳۰ برابر مقدار این ویتامین در ساقه هاست. به هنگام خشکیدن علوفه، مقدار ویتامین E تا نود درصد کاهش می یابد، ولی اگر علوفه به شکل مصنوعی خشک شود یا سیلو گردد، اتلاف ویتامین E کمتراز این مقدار خواهد بود.
بذرهای غلات نیز منابع خوبی برای این ویتامین هستند. در بذر گندم و جو، آلفا توکوفرول، شکل غالب این ویتامین می باشد. در دانه ذرت، علاوه بر نوع آلفا، مقدار زیادی گاما توکوفرول نیز وجود دارد. فعالیت ویتامین E در دانه های مرطوب سیلو شده، به طور چشمگیری کاهش پیدا می کند. گزارش گردیده است که در دانه مرطوب جو، طی دوازده هفته، مقدار ویتامین E از ۹ به ۱ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک کاهش می یابد. گرچه محصولات حیوانی مانند شیر و تخم مرغ، از لحاظ ویتامین E چندان غنی نیستند، مقدار ویتامین E در آنها رابطه مستقیمی با مقدار ویتامین مذکور در جیره دام و طیور تولید کننده این فرآورده ها دارد. آلفا توکوفرول سنتتیک و شکل استات آن، به صورت صنعتی در بازار موجودند و به صورت پودر یا گرانول سفیدرنگ در تهیه پیش مخلوط این ویتامین یا در تولید مکمل ویتامینی دام و طیور بکار می روند. نیازمندیهای دام و طیور و همچنین مقادیر ویتامین E موجود در نهاده های غذایی و جیره حیوانات، برحسب IU یا واحد بین المللی بیان می شود. یک واحد بین المللی ویتامین E فعالیتی برابر یک میلی گرم راسمیک آلفا توکوفرول استات صناعی دارد.

ویتامین E دو فعالیت مهم بیولوژیکی نزدیک به هم دارد. یکی اینکه به صورت یک آنتی اکسیدان طبیعی عمل می کند و دیگر اینکه با همکاری سلنيوم، فسفولیپیدهای حیاتی را از گزند اکسیده شدن حفاظت می نماید. در آزمایش های متعدد، ثابت شده است که در صورت حذف ویتامین E از جیره و افزودن یک آنتی اکسیدان مصنوعی مانند متیلن بلو، نشانه های کمبود این ویتامین بروز نکرده است و به این شیوه، نقش آنتی اکسیدان بودن ویتامین E به اثبات رسیده است. همچنین ویتامین E از ایجاد پراکسید در داخل ملکول فسفولیپید دیواره سلولها جلوگیری می کند و اگر در این کار موفق نبود یا اینکه بی مار حضور یا عدم ویتامین E فرصت تشکیل یافتند، آنزيمگلوتاتیونپراکسیداز که در ساختمان خود سلنیوم دارد، پراکسیدها را تخریب می نماید. بنابراین ویتامین E به عنوان اولین خط دفاعی و سلنیوم به عنوان دومین خط دفاعی فیزیولوژیک در مقابله با پراکسیدها مطرحند.

نقش ضدنازایی ویتامین E حاصل تحقیقات اولیه بر روی موشهای آزمایشگاهی بود. البته این ویتامیندر حیوانات دیگر نیز چنین نقشی را ایفا می کند و کمبود آن منجربه اختلال در تولید مثل حيوان می گردد، ولی در بیشتر حیوانات، بارزترین نشانه کمبود این ویتامین، تحلیل ماهیچه ها و آسیب عضلات یا میوپاتی است.

کمبود ویتامین E در پرندگان موجب بروز آنسفالومالاسیای تغذیه ای به نام جوجه دیوانه می گردد. همچنین تحلیل عضلات و اختلال در گردش خون، که با افزایش نفوذپذیری دیواره مویرگها و تورم بافتهای چربی زیر پوستی همراه است، از دیگر عوارض کمبود ویتامین E در طیور می باشد.

آلفا توکوفرول یا ویتامین E در میان ویتامین ها، بیشترین تأثیر را بر روی دستگاه ایمنی دارد. اکنون مشخص گردیده است که ویتامین E عملکرد فاگوسیتوز کنندگی را بهبود می بخشد، تولید پادتن را افزایش می دهد، عملکرد سلول های کمک کنندهTرا تقویت می کند و به پاسخگویی در برابر میتوژنها و نیز انتقال ایمنی غیرفعال، مثلاً از طریق آغوز، کمک می نماید. همچنین ویتامین E نقش مهمی در تحریک دستگاه ایمنی بر ضد بیماری ها و عوامل تنش زا دارد. ویتامین E به عنوان یک آنتی اکسیدان محلول در چربی، نقش محافظت کنندگی بر روی غشاهای سلولی دارد. به این ترتیب، کمبود ویتامین Eعلاوه بر عوارض پیش گفته، سبب تضعیف دستگاه ایمنی در پرندگان می شود.

اهمیت سلنیوم در تغذیه طیور

با سلنیوم در تغذیه طیور هیجده عنصر یا ماده معدنی برای اغلب گونه های جانوری، ضروری میباشند. آن دسته از مواد معدنی که به مقدار نسبتاً زیادی مورد نیاز موجود زنده هستند، مواد معدنی پرنیاز یا پرمصرف نامیده می­شوند. دسته دیگر که به مقدار کمتری مورد نیاز بدن جانور هستند، مواد معدنی که نیاز یا کم مصرف نامگذاری شده اند. بنابه تعریف اکثر منابع معتبر در زمینهتغذیه دام و طیور، اگر تراکم یک ماده معدنی در هر کیلوگرم وزن بدن جانور، بیشتر از پنجاه میلی گرم باشد، آن عنصر جزء مواد معدنی پرنیاز یا پرمصرف برای جانور مذکور به شمار می آید. بدیهی است طبق این تعریف، اگر تراکم یک عنصر، از پنجاه میلی گرم در هر کیلوگرم وزن بدن، کمتر باشد، ماده معدنی کم نیاز یا کم مصرف محسوب می گردد. اطلاق نام کم نیاز یا کم مصرف به دسته ای از عناصر نباید سبب شود تا آن مواد معدنی کم اهمیت تلقی شوند، زیرا چه بسا این عناصر کم نیاز، که به مقدار ناچیز مورد نیاز بدن هستند، وظایف بسیار مهم و حیاتی داشته باشند و عدم تأمین حتی آن مقدار جزئی و ناچیز، منجر به اختلالات متابولیک و بروز عوارض جبران ناپذیر گردد. سلنیوم برای طیور و حیوانات دیگر، یک ماده معدنی کم نیاز به شمار میرود.

سلنیوم، مانند گوگرد دارای آلوتروپ های متعددی است. همان طور که میدانیم، آلوتروپها صورتهای مختلف یک عنصر هستند؛ مثلاً الماس و گرافیت، آلوتروپهای کربن هستند. گرچه این دو کاملاً متفاوت از هم به نظر می رسند، هر دو کربن می باشند. فراوان ترین آلوتروپ سلنیوم، جامد بلورین خاکستری رنگی است که خاصیت نیمه رسانایی دارد. این آلوتروپ اگر در برابر نور قرار بگیرد، رسانایی آن برای الکتریسیته افزایش می یابد. این ویژگی سبب می شود که آلوتروپ مذکور سلنیوم برای استفاده در چشمهای الکترونیکی، باتری های خورشیدی و دستگاههای کپی بسیار مناسب باشد. عنصر سلنيوم در سال ۱۸۱۷ توسط یک شیمیدان سوئدی به نام جونز برسلیوس کشف شد. برسلیوس به دلیل شباهت این عنصر به عنصر تلوریوم، نام آن را سلنیوم گذاشت. تلوریوم از واژه یونانی tellus به معنی زمین گرفته شده و سلنیوم از کلمه یونانی selene به معنی ماه اخذ شده است. بعدها این دو عنصر در جدول تناوبی عناصر، زیر یکدیگر و در یک گروه قرار گرفتند. سلنیوم از کانیهای سولفید و سلنید بدست می آید. از برخی ترکیبات قرمز رنگ آن، برای رنگ آمیزی شیشه و لعاب استفاده میشود. این عنصر در تغذیه حیوانات، یک ماده معدنی کم نیاز بوده و در ساختمان آنزيم گلوتاتیون پراکسیداز شرکت مینماید و بدین ترتیب سلول ها را از گزند اکسیده شدن محافظت می کند. سلنیوم برای اعمال حیاتی، از جمله پاسخ ایمنی پرندگان ضرورت دارد. کمبود این ماده معدنی، از مقاومت بدن در برابر عفونتهای میکروبی و ویروسی می­کاهد، عملکرد نوتروفیلها را مختل می نماید، تولید آنتی بادی یا پادتن را کم می کند و تکثیر و تزايد لمفوسیتهای B و T را کاهش میدهد. متابولیتهای سلنیوم، رابطه تنگاتنگی با فعالیت پراکسیدهای گلوتامین دارند که کار آنها حذف پراکسیدهای هیدروکسیل چربی از ساختارهای سلولی است.

تأثیر مکمل سلنیوم و ویتامین E بر رشد و ایمنی جوجه های گوشتی

در ادامه چند پژوهش که برای بررسی اثر سلنيوم و ویتامین E در میزان رشد و وضعیت ایمنی و کیفیت لاشه جوجه های گوشتی انجام گرفته است، در پی می آید و نتایج این مطالعات به طور خلاصه بیان میشود.

در یک مطالعه که برای بررسی تأثیر سلنيوم و ویتامین E افزودنی به جیره جوجه های گوشتی انجام گرفت، ۱۳۰ جوجه گوشتی یک روزه به سه گروه الف، ب و ج تقسیم شدند جوجه های گروه الف، که ۶۰ قطعه بودند، سلنیوم آلی و ویتامین E دریافت می کردند. به جیره جوجه های گروه ب، که شمار آنها ۶۰ قطعه بود، سلنیوم معدنی و ویتامین E افزوده می شد. جوجه های گروه ج، به تعداد ۱۰ قطعه، نه سلنيوم افزودنی دریافت می کردند و نه ویتامین ئی. شاخصه های مورد مطالعه در این بررسی عبارت بودند از : تیتر HIAبرضد بیماری نیوکاسل، آزمایش پاتولوژیک غدد لنفاوی، نسبت وزن غده های لنفاوی به وزن بدن تان رشد جوجه ها، آزمایش هیستوپاتولوژیک یا آسیب شناسی بافتی بورس فابرسیوس، طحال و تیموس نشان داد که در پرندگانی که نه سلنیوم دریافت می کنند و نه ویتامین E،لمفوسیت های اندامهای یاد شده کاهش می یابد ولی در گروه اول و دوم، این مقدار برابر بود. همچنین نسبت وزن اندامهای لنفاوی یاد شده به وزن بدن، در پرندگانی که مکمل سلنیوم آلی دریافت می­نمودند، در مقایسه با پرندگانی که سلنیوم معدنی به جیره آنها افزوده شده بود، بیشتر بود در گروه های تیمار، یعنی پرندگانی که مکمل سلنیوم و ویتامین E دریافت می کردند، افزایشوزن بدن بیشتر و ضریب تبدیل غذایی کمتر از این مقادیر در پرندگان گروه شاهد بود. این مطالعه ثابت کرد که با افزایش مقدار مکمل سلنيوم، تعداد لمفوسیت­ها بالا می رود و تولید آنتی بادی افزایش می یابد. به این ترتیب ، تیتر HI جوجه هایی که مکمل سلنیوم دریافت می کنند، بر ضد بیماری نیوکاسل بالا می رود. این مقدار در پرندگانی که مکمل سلنيوم و ویتامین E توأمان به جیره آنها افزوده می شود، بیشتر است.

در یک پژوهش دیگر کهBiswasA .و همکاران انجام داده اند، تجویز خوراکی ویتامین E و سلنیوم، که اصطلاحاًE – Care Se نامیده میشود، بر روی رشد و مؤلفههای خون شناسی و بیوشیمیایی جوجه های گوشتی به مدت شش هفته انجام گرفت. نود جوجه گوشتی یک روزه به سه گروه تقسیم شدند: گروه اول، گروه شاهد بود که با جیره پایه تغذیه می شدند و ترکیبات آن در جدول یک آمده است. گروه دوم و سوم با جیره هایی تغذیه می شدند که حاوی به ترتیب ۱۰۰ و ۲۰۰ گرم E – Care Seبودند؛ یعنی در جیره گروه دوم IU / Kg150 ویتامین E به علاوه mg/ Kg5/0سلنیوم افزوده شده بود و مکمل جیره گروه سوم حاوی IU / kg300 ویتامین I به علاوه mg / kg1 سلنیوم بود. گروه دوم و سوم، نسبت به گروه شاهد، افزایش وزن بیشتری داشتند و این افزایش وزن در اعضای گروه سوم نسبت به جوجه های گروه دوم، بیشتر بود. همچنین در جوجه های گروه ۲ و ۳، مقدار TECیا شمار کلی گویچه های سرخ، نسبت به گروه شاهد بیشتر بود و بالاترین TEC در گروه سوم ثبت گردید. متوسط مقدار هموگلوبین، در نمونه های خون اعضای گروه ۳، بیشتر از این مقدار در گروه ۲ بود و این مقدار در گروه ۲، نسبت به گروه ۱ بیشتر بود. مقدار PCV یا Packed Cell Volume در جوجه­های گروه ۳، ۲ و ۱ به ترتیب بیشتر بود. میانگینESR یا سرعت رسوب گویچه های سرخ، در گروه 3 کمتر از گروه ۲، و در گروه ۲ کمتر از گروه ۱ بود. نتیجه مطالعات پیشین نشان داده است که ویتامین هایB₁₂,E اسیدپانتوتنیک، اسیدفولیک یا ویتامین B₉ بیوتین و همچنین سلنیوم، که برای رشد طبیعی اندامهای خنساز و برای ساخت گویچه های سرخ ضروری هستند، موجب افزایش Hb ,TEC و PCV می شوند. این مطالعه ثابت کرد که در گروه های تیمار، مقادير GOT و GPTکمتر از این مقادیر در گروه شاهد بود. شایان ذکر است که غلظت سرمی آنزیم GOT در مواقع آسيب سلولی، به ویژه سلول های قلب و کبد، افزایش می یابد و غلظت سرمی آنزیم GPT در موارد آسیب کبدی به واسطه ویروس یا سم، بالا می رود. به این ترتیب، افزودن سلنیوم و ویتامین E به جیره جوجه های گوشتی، سبب بهبود ایمنی و مقاومت در مقابل آسیبهای سلولی متعدد می گردد.

در یک تحقیق اخیر، ۲۰۰ قطعه جوجه گوشتی یک روزه، که به مدت ۴۳ روز پرورش داده شدند، به طور تصادفی به چهار گروه ۵۰ قطعه ای تقسیم گردیدند. پرندگان گروه های ۱ و ۲ مکمل سلنیوم دریافت نمی کردند، در حالی که اعضای متعلق به گروههای ۳ و ۴، از روز اول تا پایان دوره پرورشی به میزان mg / kg06/0 سلنيوم افزودنی دریافت می نمودند. پرندگان گروه های ۲ و ۴ در سنین ۱۰ و ۲۵ روزگی، بر ضد بیماری IBD یا گامبورو مایه کوبی شدند. تأثیر مکمل سلنیوم بر پاسخ ایمنی هومورال، با اندازه گیری هفتگی تیتر پادتن سرم بر ضد بیماری IBD و از طریق آزمایش IHAارزیابی گردید. این مقادیر در گروههای ۱، ۲، ۳ و ۴ به ترتیب ۱۵، ۵۳، ۱۶ و ۶۱ بود. با توجه به داده های پیشین و با مقایسه دو تیتر ۵۳ و ۶۱ که متعلق به جوجه های دریافت کننده واکسن بیماری گامبورو می باشد، به خوبی معلوم می شود که تغذیه طیور با مکمل سلنیوم، به افزایش پاسخ ایمنی هومورال بر صد بیماری IBD کمک مینماید. نتایج حاصل از اندازه گیری تیتر پادتن سرمی این پرندگان در جدول ۲ آمده است.

در یک پژوهش دیگر، نقش مکمل سلنیوم آلی و معدنی در سرعت رشد، کنترل تنش و میزان پردرآوری جوجه­های گوشتی، بررسی گردید. جوجه هایی که سلنيوم معدنی به شکل سلنیت سدیم دریافت می نمودند، با جوجه هایی که از جیره یکسان با گروه اول تغذیهمی کردند و سلنیوم آلی به شکل سل پلکس ۵۰ دریافت می نمودند، وزن مساوی داشتند. البته افزایش وزن در فصل تابستان، نسبت به فصل بهار، کمتر بود که علت آن زیاد بودن تنش گرمایی در تابستان می باشد. در طول بهار، بین ضرایب تبدیل غذایی دو گروه که سلنیوم معدنی و آلی دریافت می نمودند، تفاوت معنی داری مشاهده نگردید ولی در تابستان، ضریب تبدیل غذایی یا FCRدر جوجه هایی که به مقدار ppm1/0 سلنیت سدیم افزودنی دریافت می نمودند، نسبت به جوجه هایی که به میزان ppm 3/0سلنیوم آلی دریافت می کردند، کمتر بود و می دانیم پایین بودن این عدد، مطلوب است. در فصل بهار، جوجه­هایی که به جیره آنها سلنیوم آلى افزوده شده بود، در مقایسه با جوجه هایی که به مقدار ppm1/0سلنیت سدیم افزودنی دریافت می نمودند، تلفات کمتری داشتند (9/7 درصد در مقایسه با 2/10 درصد). در تابستان، میان تلفات این دو گروه، تفاوت معنی داری مشاهده نگردید. گرچه تنش گرمایی سبب کاهش پردر آوری در هر دو گروه تیمار شد اما میزان پردرآوری در جوجه هایی که سلنیوم آلی دریافت می کردند، نسبت به گروهی که سلنیوم معدنی دریافت می نمودند، بهتر بود. علت این امر، احتباس بهتر سلنیوم آلی در بافتهاست و این که سلنومتيونين و یا سلنوسیستئین در سنتز کراتین موجود در پرها نقش دارند. به طور طبیعی نیز ذخیره گلوتاتیون سیستئین بدن طیور در تولید پر به کار می رود. در این مطالعه ثابت شد که منبع سلنيوم آلی برای بهبود روند پردرآوری در هر دو فصل سرد و گرم، در مقایسه با منبع سلنيوم معدنی، بهتر است. البته علاوه بر دمای محیط و منبع تأمین سلنيوم، مؤلفه های دیگری مانند نوع بستر نیز بر سرعت پردرآوری جوجه ها تأثیر می گذارند، که پرداختن به آنها از وظیفه نوشتار حاضر خارج است.

در یک تحقیق دیگر که در سال های اخیر به وسیله پژوهشگران کره ای انجام گرفته است، اثرات مکمل سلنيوم و ویتامین E بر روی سرعت رشد، اکسیداسیون چربی و پایداریرنگ چربی لاشه بررسی شده است. در این مطالعه، ۹۰۰ قطعه جوجه گوشتی نر یک روزه نژادArbor Acresبه طور تصادفی به شش گروه تقسیم گردیدند. این گروه ها 3 تا 6 با شش جیره غذایی متفاوت تغذیه شدند و در سن 42روزگی به طور معمول گشتار گردیده و لاشه آنها در کیسه های پلی اتیلنی مخصوص مرغ پرکنده، بسته بندی گردید و سپس به مدت ۱۲ روز در دمای 4 درجه سانتی گراد نگهداری شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که وزن بدن و ضریب تبدیل غذایی تحت تأثیر مقدار مکمل سلنیوم واقع نمی شود. همچنین میزان سلنیوم و آلفا توکوفرول جیره، بر مقدار مت میوگلوبین و رنگ سطح گوشت اثری ندارد. با افزودن یک صد واحد بین المللی آلفا توکوفرول در هر کیلوگرم خوراک جوجه­های گوشتی مورد مطالعه، اکسیداسیون چربی لاشه کاهش یافت و وقتی ppm8 سلنیوم نیز به آن اضافه گردید، پایداری چربی، بریده تر شد. به اعتقاد کارشناسان، اکسیداسیون چربی و تغییر رنگ آن، علت اصلی افت کیفی گوشت مرغ در طول مدت نگهداری در يخچال می باشد. گوشت مرغ، به واسطه مقادیر بالای اسید های چرب غیر اشباع، مستعد فساد می باشد و گمان می رود تغییر رنگ گوشت مرغ به دلیل روند اکسیده نشدن چربی اتفاق می­افتد. بسیاری از پژوهش ها نشان داده اند که اکسیداسیون چوبی در فرآورده های مرغ، با به کار بردن آنتی اکسیدان در جیره طیور کنترل می شود. افزودن آنتی اکسیدان به خوراک پرندگان، روش ساده ای است که به پایداری چربی و افزایش زمان ماندگاری گوشت مرغ کمک می کند. سلنيوم و آلفا توکوفرول یا ویتامینE ، مهم­ترین آنتی اکسیدان های مورد مصرف در صنعت مرغداری هستند. همچنین سلنیوم آلی، به مقدار قابل توجهی در غلات، ماهی، گوشت قرمز و محصولات لبنی وجود دارد. ثابت داده شده است که سلنیوم در عملکرد درست آنزيم گلوتاتيون پراکسیداز نقش دارد. این آنزیم، سلول را از آسیب رادیکال های آزاد محافظت می کند. همچنین ثابت شده است که کمبود سلنیوم و ویتامین E،موجب پراکسیده شدن غشاهای بیولوژیکی مانند دیواره سلول ها می گردد.

در مطالعه ای که اخیراً به وسیله محققان چک انجام شده است،۸۱۰جوجه گوشتی نژاد راس 308 به طور تصادفی به سه گروه تقسیم شد. جیره غذایی هر سه گروه، متشکل از کنجاله سویا، گندم و ذرت بود و mg / kg50 ویتامین E داشت. گروه یک یا گروه شاهد، در جیره خود مکمل سلنیوم نداشت. جیره جوجه های گروه دو، حاوی mg / kg 3/0مکملسلنیوم و منبع سلنيوم جیره آنها، مخمر غنی شده با سلنيوم بود. اعضای گروه سه با جیره محتوی mg / kg 3/0سلنيوم تغذیه می شدند و منبع سلنيوم، جلبک chlorella غنی شده با سلنیوم بود. جوجه های گوشتی در سن ۴۲ روزگی کشتار شدند. متوسط وزن زنده جوجه های گوشتی گروههای تیمار، نسبت به مقدار آن در گروه شاهد، بیشتر بود. متوسط این مقدار در گروه دو 6/2430 گرم و در گروه سه 2/2425 گرم بود. از لحاظ ضریب تبدیل غذایی و شمار تلفات، تفاوتی میان این سه گروه مشاهده نگردید. در جوجه های متعلق به گروههای تیمار، میزان سلنيوم در عضلات سینه و ران، پرها و مدفوع، نسبت به این مقادیر در گروه شاهد، بیشتر بود. مقدار سلنیوم مدفوع در جوجه هایی که منبع سلنيوم افزودنی جیره آنها، جلبک غنی شده با سلنیوم بود، بیشتر از مقدار سلنیوم مدفوع در جوجه هایی بود که مکمل سلنیوم جيره آنها، مخمر غنی شده با سلنیوم بود. همچنین مقدار سلنیوم در کبد و عضلات جوجه های گروه های تیمار، نسبت به این مقدار در اعضای گروه شاهد، بیشتر بود. این مطالعه ثابت کرد که در شرایط یکسان محیطی، نژادی و تغذیه ای برای جوجه های گوشتی، سلنیوم افزودنی موجب افزایش وزن بیشتر در پرندگان می گردد و در عین حال، تجمع سلنیوم در اندام­های گوناگون جوجه ها، با عملکرد آنتی اکسیدانی سلنیوم، سبب بهبود کیفی گوشت و چربی لاشه می گردد.

مطالب پیش گفته و مجموع یافته های شش پژوهش فوق، نشان میدهد که سلنیوم و ویتامین E به عنوان آنتی اکسیدان های طبیعی، اهمیت زیادی در بهبود وضعیت ایمنی، رشد و کیفیت لاشه جوجه های گوشتی دارند. به همین دلیل، علاوه بر موجودی این ریزمغذیها در ترکیبات خوراک طیور و مکمل معدنی – ویتامینی جیره، بسته به شرایط بهداشتی و محیطی، مثلاً بعد از انجام مایه کوبی و یا در حضور عوامل تنش های محیطی و گرمایی، بهتر است مقداری سلنيوم و ویتامین E به جیره افزود تا عملکرد جوجه های گوشتی بهبود پیدا کند.

جدول1: ترکیبات جیره پایه بکار رفته در پژوهش های دوم متعلق به A.Biswas و همکاران به همراه آنالیز شیمیایی آن

توضیحات: ۱- در متن اصلی، در ردیف دوم ترکیبات جیره، soybean یا لوبیای سویا آمده است و برای مؤلف نوشتار حاضر معلوم نگردید که منظور soybean meal یا کنجاله سویا است یا خیر. 2- هر تن از مکمل معدنی حاوی مواد ذیل است: ۲۰۰ کیلوگرم سولفات آهن، ۲۰ کیلوگرم سولفات مس، ۲۰۰ کیلوگرم سولفات منگنز، ۱۵۰ کیلوگرم سولفات روی و۱ کیلوگرم بدات پتاسیم. ۳- هر کیلوگرم مکمل ویتامینی ردیف ۱۳ حاوی ویتامین های ذیل است: ۵۴۰ گرم ویتامینA(رتینول)، ۵۰ گرم ویتامین B₂ (ریبوفلاوین)، ۴۰۰ گرم ویتامینD₃(کوله کلسیفرول) و ۱۰ گرم ویتامینK(منادیون)، ۴- هر کیلوگرم از پیش مخلوط ب کمپلکس حاوی ویتامین های ذیل می باشد: ۲ گرم ویتامین B₁(تیامین)، ۱۰ گرم ویتامین B₉(اسیدفولیک)،۴ گرم پیریدوکسین، ۱۰ میلی گرم سیانوکوبالامین و ۱۲ گرم نیکوتین آمید.

جدول ۲:مقادیر تیتر IHA بر ضد بیماری IBD از سن ۱ تا ۴۳ روزگی، مربوط به مطالعه سوممتعلق به M. Arshadو همکاران

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی