شتر مانند دیگر حیوانات چندمعده ای و تک معده ای به انرژی، مواد ازت دار، مواد معدنی، ویتامین و آب احتیاج دارد. احتیاجات کلی دام به انرژی باید جوابگوی مجموع احتیاجات نگهداری و تولید باشد مقدار احتیاج نگهداری نیمی از احتیاجات کلی دام را تشکیل می دهد و هر اندازه وزن دام افزایش یابد به انرژی بیشتری جهت نگهداری احتياجات غذایی شتر خواهد داشت.در این بخش اطلاعاتی در مورد غذای شتر _ جیره شتر _ تغذیه شتر گردآوری شده است.

احتياجات غذایی شتر

حیوان برای ادامه اعمال حیاتی و ترمیم بافت های بدن و ترشح آنزیم ها و هورمون­ها، ترشح شیر و رشد به مواد ازت دار و غذای شتر نیاز دارد هرچند که مقدار ماده ازت دار مورد احتیاج گاو شیری برحسب کیلوگرم شیر تولیدی تقریباً ثابت است ولی در مورد تولید گوشت این طور نیست و با توجه به ترکیبات افزایش وزن تغییر می کند.

۱- ماده خشک مصرفی

شتر یک کوهانه تحت شرایط طبیعی مختلف، روزانه ۱۲-۶ ساعت صرف چرا می کند و مقدار خوراک مصرفی آنها از ۵۵-۵ کیلوگرم در روز، بسته به فصل و قابل دسترس بودن غذای شتر متغیر می باشد. ماده خشک مصرفی شتر حدود ۱۲- 2/1 کیلوگرم در روز تخمین زده می شود که معادل 45/2 درصد وزن بدن شتر ۵۰۰ کیلو یا ۱۰۴ (گرم ماده خشک به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی) می باشد. محققین دیگری گزارش کرده اند که مقدار احتياجات غذایی شتر در محیطی با چراگاه های سرسبز حدود ۴۰-۳۰ کیلوگرم علوفه سبز با ۸۰٪ رطوبت یا معادل آن ۸-۶ کیلوگرم ماده خشک است. به طور کلی مقاله از ماده خشک مصرفی شتر  و جیره شتر ۱۰-۵ کیلوگرم برآورد می گردد.

در گزارش دیگری آمده است که ماده خشک مصرفی و غذای شتر در شترهای جوان در حال رشد به وزن 6/336 کیلوگرم معادل 33/1 % وزن زنده (35/3 کیلوگرم به ازای هر نفر در روز) یا 6/56 گرم ماده خشک به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی می باشد. براساس گزارش این محقق در این آزمایش از کل خوراک مصرفی 88/1 کیلوگرم ماده خشک از کنسانتره باقی مانده از کاه گندم تأمین گردید. در این آزمایش حیوانات در سطح پایین رشد (حدود 5/137 گرم در روز) قرار داشتند البته شترهای شیری در مقایسه با شترهای خشک ماده خشک بیشتری مصرف می کنند.

هنگامی که شترها با جیره های خشبی در سطح نگهداری تغذیه شدند، آنها قسمت هایی از جیره را که ارزشی معادل 37/8 مگاژول انرژی قابل متابولیسم در کیلوگرم ماده خشک بود استفاده نمودند. مقدار ماده خشک مصرفی آنها 8/52- 8/46 گرم به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی بود که معادل 02/1 % متوسط وزن زنده شترهای مورد آزمایش می باشد. به طور میانگین ماده خشک مصرفی شتر و احتياجات غذایی شتر از دیگر نشخوارکننده ها کمتر می باشد.

نیاز روزانه و احتياجات غذایی شتر یک کوهانه به ماده خشک برای نگهداری، با جیره حاوی 88/10 مگاژول انرژی قابل متابولیسم در کیلوگرم ماده خشک، حدود 5/2 % وزن بدن تخمين زده می شود. در ضمن مقدار انرژی قابل متابولیسم در کیلوگرم ماده خشک مصرفی در غذای شتر نباید از 39/8 مگاژول کمتر باشد (جدول شماره ۱).

جدول شماره ۱ – احتیاجات روزانه نگهداری شتر و غذای شتر از نظر انرژی قابل متابولیسم (ME) و پروتئین قابل هضم (DCP)

محاسبات جدول فوق بر مبنای زیر بنا شده است:

1- غلظت انرژی کمتر غذای شتر از 39/8 مگاژول انرژی قابل متابولیسم در کیلوگرم ماده خشک نباشد.

۲-  14/435 = نیاز انرژی نگهداری.

۳-  =نیاز پروتئین نگهداری.

۴- وقتی شتر ۲ تا ۴ ساعت در روز چرا یا کار می کند نیاز نگهداری آن از نظر انرژی و پروتئین به ترتیب ۴۰-۲۵% و ۵۰٪ افزایش می یابد.

در آزمایشی شترها با جیره ای که محتوی کاه و 5/0 کیلوگرم کنسانتره بود به صورت آزاد تغذیه شدند. آنها در هر شبانه روز 3/423 دقیقه (۷ ساعت) صرف چرا و 6/560 دقیقه (34/9 ساعت) صرف نشخوار نمودند با توجه به زمان چرا و نشخوار شترها به ترتیب ۳۶۱ و 6/560 گرم ماده خشک در ساعت مصرف کردند. در این آزمایش ماده خشک مصرفی شترها و غذای شتر از 37/2 تا 88/2 کیلوگرم در روز متغیر بود. کورچانی و همکاران (۱۹۹۲) در آزمایشی با ۳۷ شتر بالغ یک کوهانه و متوسط وزن ۳۸۵ کیلوگرم گزارش کردند که در شرایط طبیعی تونس مقدار ماده خشک مصرفي شتر، 88/5 کیلوگرم در روز و مقدار ماده آلی قابل هضم ۲۸ گرم به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی می باشد. شترهای ماده در ۲۴ ساعت ۴۶۴ دقیقه (۷/۷ ساعت) صرف چرا و ۵۷۳ دقیقه (55/9 ساعت) صرف نشخوار نمودند که میزان چرا برابر ۷۶۰ گرم ماده خشک در ساعت و بازده نشخوار برابر با ۶۱۶ گرم ماده خشک در ساعت بود. به طور کلی میزان احتياجات غذایی شتر و ماده خشک مصرفی شتر بیشتر، بستگی به کیفیت غذا و تغذیه شتر دارد زیرا اگر مدت چرای شتر در مزرعه بیشتر گردد میزان ماده خشک مصرفی زیاد تغییر نمی کند.

شتر در مقایسه با گوسفند و بز مقدار ماده خشک کمتری مصرف می کند. همان طوری که در جدول ۲ نشان داده شده است میانگین ماده خشک مصرفی به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی برای گوسفند، بز و شتر به ترتیب برابر با 08/59، 38/62 و 04/52 گرم می باشد. همچنین شتر نسبت به گوسفند و بز مواد خوراکی را با ضریب بالاتری هضم می کند.

فرید (۱۹۸۴) افزایشی در ضریب قابلیت هضم تمام مواد مغذی جیره به استثنای چربی خام (EE) را در شترهایی که هر ۱۲ روز یک بار آب دهی و با تغذیه شتر کاه گندم و علوفه شبدر برسیم (7:30) تغذیه می شدند نسبت به شترهایی که هر روز آب دهی می شدند گزارش نمود. بنابر گزارش محقق دیگر محدودیت آب اثری در قابلیت هضم تقریبی مواد مغذی نمی گذارد و این افزایش ممکن است به دلیل چرخه بالاتر اوره و برگشت بهتر ازت به شکمبه باشد.

جدول ۲- قابلیت هضم ظاهری ترکیبات جیره غذایی و تغذیه شتر به وسیله گوسفند، بز، شتر

براساس مطالعات انجام شده در کشور هند، محدودیت آب دهی اثری در ماده شک مصرفی، مجموع مواد مغذی قابل هضم (TDN) و پروتئین قابل هضم (DCP) مصرفی ندارد هرچند که آن باعث افزایش کمی در قابلیت هضم تمام مواد مغذی و :اشی زیادی در ضریب تبدیل غذایی (کیلوگرم اضافه وزن روزانه بر ماده خشک مصرفی) شتر می گردد البته باید توجه داشت که آب دهی هفتگی در مقایسه با آب دهی روزانه باعث کاهش افزایش وزن روزانه می گردد.

۲- نیاز شتر به انرژی برای نگهداری و رشد

انرژی نگهداری: عبارت است از حداقل انرژی مورد نیاز دام به منظور برقراری تعادل صفر در شرایطی که حیوان افزایش و کاهش وزن نداشته و در استراحت کامل باشد و تنها حرکات فیزیولوژیکی خود را انجام دهد. در حیوانات به دلیل مشکل بودن ایجاد شرایط خاص فوق، انرژی نگهداری در حالت محرومیت غذایی (ناشنا) محاسبه می گردد که این انرژی معادل حرارتی است که از تجزیه بافت های بدن آزاد می شود که بعد از محاسبه، مقداری به عنوان ضریب اطمینان به خاطر راهپیمایی حیوان و حرارت حاصل از مصرف غذا تغذیه شتر و غیره به آن اضافه می گردد. طبق آزمایش گوی رالی و همکاران (۱۹۹۳) کل حرارت تولیدی برای شترهایی که چهار روز در محرومیت غذایی قرار داشتند ۵۲ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن متابولیکی بود. این محققین گزارش کردند که با افزایش سطح مصرف غذا جیره شتر، مقدار حرارت تولیدی بیشتر گردید و انرژی نگهداری حیوان ۷۳ کیلوکالری در وزن متابولیکی برآورد گردید.

هنگامی که شترهای ماده یک کوهانه به وزن ۵۷۹ کیلوگرم با یک جیره نگهداری گاو تغذیه شدند آنها با دریافت ۴۶۷ کیلوژول انرژی قابل متابولیسم به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی، اضافه وزنی معادل ۲۰۰ گرم در روز به دست آوردند.

شتری به وزن ۵۷۰ کیلوگرم و افزایش وزن ۲۲۰-۲۰۰ گرم در روز، نیاز به 1/41- 2/50 کیلوژول انرژی قابل متابولیسم به ازای گرم افزایش وزن دارد. همچنین وارده (۱۹۸۸) تحت شرایط مناطق شرق مدیترانه نتایج مشابهی را برای افزایش وزن روزانه ۲۰۰-۱۸۰ گرم به دست آورد. نتایج فوق، منطبق با نیازهای رشد گاو ۲۰۰ کیلوگرمی (۵/ ۳۶ کیلوژول انرژی قابل متابولیسم برای گرم افزایش وزن) در آب و هوای گرم است. مقدار نیاز به انرژی بستگی به میزان افزایش وزن و مقدار چربی موجود در بافت دارد و ترکیبات اضافه وزن بستگی به سن، وزن و سرعت رشد حیوان دارد.

فرید (۱۹۸۵) هنگامی که شترهای ۵۷۹ کیلوگرمی با جیره نگهداری گاو تغذیه شدند، آنها ۴۶۷ کیلوکالری انرژی قابل متابولیسم به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی دریافت کرده و روزانه ۲۰۰ گرم اضافه وزن نمودند. وارده (۱۹۸۸) در شرایط مناطق شرق مدیترانه، نتایج بالاتری (4/488 کیلوژول به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی) به دست آورد. کیول (۱۹۸۲) مقدار متوسط 7/493  (کیلوژول) را برای گاو در شرایط آب و هوای گرم گزارش نمود. محققی دیگر مقدار متوسط 5/468 (کیلوژول انرژی قابل متابولیسم به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی) گزارش نمود ویلسون (۱۹۸۴) مقدار بالاتری 4/510 کیلوژول را برای نیاز تغذیه ای گاو نژاد انگلیسی گزارش نمود.

در آزمایشی با جیره شتر حاوی دو سطح انرژی و پروتئین بر روی شتر متوسط TDN مصرفی 75/35 گرم به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی گزارش گردید که از متوسط TDN مصرفی گوسفند و بز کمتر بود. در این آزمایش همچنین افزایش انرژی جیره، مقدار TDN مصرفی را از87/24 به 9/44 گرم افزایش داد (جدول شماره 3). افزایش انرژی جیره به طور معنی داری موجب افزایش قابلیت هضم ماده خشک، مواد آلی و پروتئین خام می شود ولی قابلیت هضم فیبر خام را کاهش می دهد. همچنین افزایش انرژی جیره، گرم ازت مصرفی به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی را از 913/0 به 615/1 گرم تغییر داده و کل ازت خروجی از بدن را افزایش می دهد.

جدول شماره ۳- مقدار TDN مصرفی ( گرم در کیلوگرم وزن متابولیکی)

برای گوسفند، بز و شتر در نتیجه اثر سطوح مختلف انرژی و پروتئین

HH: جیره حاوی انرژی و پروتئین بالا.

LLجيره حاوی انرژی و پروتئین پایین.

HL جيره حاوی انرژی بالا و پروتئین پایین .

LH: جیره حاوی انرژی پایین و پروتئین بالا.

طی دو دوره جداگانه، شتران ماده یک کوهانه در سطح نگهدای و دو برابر نگهداری تغذیه شدند که در سطح نگهداری دو کیلوگرم دانه جو و یک کیلوگرم کاه گندم و در سطح دو برابر نگهداری چهار کیلوگرم دانه جو و دو کیلوگرم کاه گندم در اختیار شترها قرار داده شد که در سطح نگهداری تمام غذای شتر خورده شد ولی در سطح دو برابر نگهداری ۲۵٪ کاه باقی مانده برطبق معادله ۳۶۸۹  نیاز انرژی قابل متابولیسم برای نگهداری (MEM) یک شتر ۳۰۰ کیلوگرمی، روزانه ۵۲۴۴ کیلوکالری یا ۷۵ کیلوکالری برای هر کیلوگرم وزن متابولیکی در روز محاسبه گردید.

در شتر، بازده مصرف انرژی قابل متابولیسم برای رشد بافت ها %۶۸ می باشد در نتیجه شتر برای نگهداری انرژی قابل متابولیسم کمتری از نشخوارکننده های دیگر نیاز دارد.

نیلسون و همکاران (۱۹۶۷) با استفاده از تکنیک ماسک (گاز تنفسی) نیاز نگهداری را ۵۲ کیلوکالری برای هر کیلوگرم وزن بدن گزارش کردند و آقای اشنایدر و همکاران (۱۹۷۷) با استفاده از تکنیک تعادل کربن – نیتروژن انرژی نگهداری لاما را حدود 2/61 کیلوکالری تخمین زدند. در صورتی که کافین (۱۹۹۱) با استفاده از تکنیک کالریمتر متر تنفسی، انرژی نگهداری لاما را 5/84 کیلوکالری تخمین زد. بیشتر اختلافات احتمالاً به دلیل تکنیک مورد استفاده در اندازه گیری حرارت تولیدی، نوع جیره مورد استفاده و اثرات تغذیه ای می­باشد.

٣- نیاز پروتئینی شتر برای نگهداری و رشد

وارده (۱۹۸۸) تحت شرایط مدیترانه ای 73/2 گرم پروتئین قابل هضم را به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی پیشنهاد نمود و فرید (۱۹۸۵) در مصر 60/2 گرم پروتئین قابل هضم را به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی گزارش نمود. محققین دیگر مقادیر بالاتری حدود 86/2 و 84/2 گرم پروتئین قابل هضم در کیلوگرم وزن متابولیکی را برای گاو در شرایط گرم پیشنهاد کردند. همچنین وارده (۱۹۹۰) مقدار متوسط 70/2 گرم پروتئین قابل هضم در کیلوگرم وزن متابولیکی برای تأمین نیاز پروتئینی شتر استفاده نمود.

معادله تابعیت زیر نیاز پروتئین گاو را تحت شرایط آب و هوای گرم، براساس وزن حیوان و اضافه وزن روزانه پیش بینی می نماید چون این معادله تنها منبع موجود است که نیاز پروتئینی شتر نیز با استفاده از این معادله برآورد گردیده است.

Dg/d: گرم پروتئین قابل هضم روزانه، g/d: گرم افزایش وزن روزانه، W: وزن بدن.

۴- تأثیر مقدار پروتئين جيره بر مقدار ازت مصرفی و دفع ازت از بدن حیوان

نیاز آبی شتر حدود ۸۴ میلی لیتر به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی می باشد: افزایش سطح پروتئین جیره آب مصرفی شتر از ۱۰۳ به ۱۰۷ میلی لیتر به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی در روز افزایش می یابد. ازت مصرفی شتر ۱/۱ گرم در کیلوگرم وزن متابولیکی می باشد که افزایش سطح پروتئین جیره، ازت مصرفی را از 75/0 به 743/1 گرم در هر کیلوگرم ازتی متابولیکی تغییر داد و کل ازت خروجی از بدن شتر 88/0 گرم به ازای کیلوگرم وزن متابولیکی می باشد که با افزایش پروتئین جیره، از 852/0 گرم به 231/1 گرم تغییر کرد.

رشد

تقریبی ترین و در عین حال معمولی ترین معیار رشد حیوانات اهلی تغییرات وزن ده است زیرا تغییرات وزن شامل تغییرات وزن محتویات دستگاه گوارش نیز می گردد.

رشد حیوان تنها به افزایش وزن و حجم بدن محدود نشده بلکه به همراه آن پدیده ای موسوم به توسعه نیز اتفاق می افتد. منظور از توسعه میزان تفاوت رشد قسمت های مختلف بدن است از بدو تولد تا بلوغ جنسی سرعت رشد افزایش می یابد. پس از بلوغ از سرعت رشد کاسته شده و هنگامی که به وزن نهایی نزدیک می شود سرعت رشد بسیار آهسته می گردد. شتر از سن ۶ ماهگی تا ۴ سالگی از سرعت رشد مناسبی برخوردار است. ولی بهترین زمان چه از نظر کیفیت گوشت و سرعت رشد که مشابه گوشت گوساله می باشد سن ۱ تا ۲ سالگی است.

وزن دیلاق در زمان تولد از ۲۶ تا ۴۵ کیلوگرم متغیر است و تحت تأثیر جنس، طول دوره آبستنی، وزن مادر، وضعیت تغذیه و بهداشت و احتمالا نژاد قرارداد قابلیت توارث وزن تولد بین 16/0 تا 62/0 متفاوت می باشد. مطالعات شارما ویاس (۱۹۷۰) و رام (۱۹۷۱) و همکاران (۱۹۷۷) نشان می دهد که عمدتاً طول زمان حاملگی به طور معنی داری بر وزن تولد مؤثر است. تغذیه و مدیریت غذای شتر در اوائل زندگی بیشترین تأثیر را در افزایش وزن دارد. اگر بچه شتر ها به طور صحیح تغذیه شوند میزان افزایش وزن آن ها 95/0 تا 4/1 کیلوگرم در روز خواهد رسید.

وزن لاشه شتر یک کوهانه، به طور متوسط (با حد متوسط چربی) ۵۰٪ وزن زنده می باشد درصد لاشه براساس آزمایشات روزتی و همکاران (۱۹۵۷) ۵۷٪ و بر طبق آزمایشات ترنجف (۱۹۶۳) در لاشه هایی با درصد چربی 8/8 تا ۵/ ۲۰ % بین ۵۰ تا 3/63 % می باشد. محققین دیگر به این نتیجه رسیدند که وزن لاشه 8/53 درصد وزن زنده را تشکیل می دهد به نظر این محققین بهترین درصد لاشه در سن دو سالگی از شترهای اخته شده ۴۵ تا ۷۰% می باشد.

گزارشات در مورد ترکیبات لاشه شتر نشان می دهد که گوشت خالص از ۵۲ تا ۷۷، چربی از ۰ تا 8/4 و استخوان از 9/15 تا 1/38 درصد متفاوت است.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی