زهر زنبور عسل که توسط غده تولید زهر زنبور کارگر ساخته می­شود در داخل کیسه­ ای بنام کیسه زهر ذخیره شده و در هنگام نیش زدن زنبور، از طریق مجرای داخل نیش به داخل بدن شخص نیش خورده وارد می­گردد. تولید زهر بلافاصله پس از تولد زنبور بالغ آغاز می­شود و به تدریج با مسن­ تر شدن زنبور مقدار آن بیشتر می­گردد. د ر این پست خواص زهر زنبور عسل و روش های زهر درمانی بررسی می شود.

زهر زنبور عسل

وقتی زنبور به سن حدود 16 تا 19 روزگی رسید کیسه زهر آن کاملاً پر از زهر شده و ترشح زهر متوقف می­گردد. زنبور کارگر در این سن معمولاً وظیفه محافظت از کلنی را عهده ­دار می­باشد.

کیسه زهر زنبورهای کارگر در بهار و تابستان حدود 16 تا 20 روز پس از تولد آن­ها پر می­شود ولی برای زنبورهای کارگر پاییزه این عمل 4 تا 5 روز دیرتر انجام می­گردد. زنبورهای کارگر در زمستان نیز قادر به تولید و ذخیره زهر می­باشند. مقدار زهر تولید شده توسط یک زنبور کارگر حدود 100 تا 150 میکروگرم می­باشد که این مقدار بستگی به سن زنبور، مقدار گرده گل موجود در کلنی، نژاد، و زمان سال دارد.

بیشترین مقدار زهر توسط زنبورهای تابستانه تولید و ذخیره می­شود.  در صورتی که گرده گل از جیره غذایی زنبور حذف شود، تولید زهر نیز متوقف خواهد شد.

خصوصیات فیزیکی و شیمیایی زهر زنبور عسل

زهر زنبور عسل مایعی است به رنگ روشن با بوی مخصوص و با مزه تلخ که خاصیت اسیدی داشته و وزن مخصوص ان 1313/1 می­باشد.

زهر زنبور عسل در مجاورت هوا به سرعت خشک شده و وزن آن 30 تا 40درصد وزن مایع اولیه آن کاهش می­یابد.

زهر زنبور عسل از نظر ترکیب شیمایی بسیار پیچیده است و حاوی مواد مختلف خصوصاً انواع پروتئین­هاست. حداقل هشت نوع پروتئین مختلف در زهر زنبور عسل تشخیص داده شده است. که عبارتند از: هیستامین، دوپامین، ملیتین، آپامین، پپتید – ام . سی . دی، مینامین، آنزیم فسفولیپاز A و هییالورونیداز.

مهمترین پروتئین­های فوق­ الذکر ملیتین، آپامین و فسفولیتپاز A می­باشند. مطالعاتی که Benton در سال 1965 انجام داده نشان می­دهد که ترکیب شیمیایی زهر زنبور عسل از مناطق مختلف و در مواقع مختلف سال یکسان می­باشد. همچنین ثابت شده است که سمیّت زهر زنبور عسل به مراتب بیشتر از سمیت­ زنبورهای خرمائی از خانواده Vespidae می­باشد.

عکس­ العمل انسان در مقابل زهر زنبور عسل

انسان در مقابل زهر زنبور عسل عکس ­العمل­ های متفاوتی از خود نشان می­دهد که بستگی به درجه حساسیت افراد مختلف در مقابل این نوع زهر دارد.

انواع  عکس ­العمل­ های افراد مختلف به شرح زیر خلاصه می­گردد.

1. حساسیت موضعی: شامل علائم درد، سوزش و متورم شدن محل نیش خورده. اکثر افراد این گونه عکس ­العمل را از خود نشان می­دهند.
2. خارش عمومی بدن: شامل خارش در قسمت­های مختلف بدن مثل خارش بینی، گوش، لب­ها، پوست بدن و غیره.
3. عکس ­العمل منطقه­ای بدن: در این حالت قسمت وسیعی از اطراف محل نیش خورده احساس درد و سوزش کرده و متورم می­گردد. مثلاً زنبور به انگشت دست نیش زده ولی تمام دست عکس ­العمل فوق­ الذکر را از خود نشان می­دهد.
4. بیهوشی یا بی حسی قسمتی از بدن یا تمامی بدن: در این حالت بدن حساسیت شدیدتری نسبت به زهر زنبور عسل نشان داده و ماهیچه ­ها به حالت فلج در می­آید.
5. حساسیت شدید یا بحرانی: در این حالت که زهر روی سلسله اعصاب اثر می­گذارد، عکس ­العمل بسیار شدید بوده و شخص با اختلافات فیزیولوژیکی حاد مثل تنگی نفس شدید، اختلالات قلبی یا انقباضات وریدی و غیره روبرو می­گردد و گاهی ممکن است در مدت نیم ساعت باعث مرگ شود.

لازم به تذکر است که این گونه عکس ­العمل بسیار نادر می­باشد ولی در صورت مشاهده باید بلافاصله شخص بیماری را به مرکز پزشکی منتقل نمود و با قرار دادن کیسه یخ روی  بدن و تزریق آدرنالین (Adrenalin) و آنتی هیستامین (Antihistamine) نسبت به نجات جان وی اقدام نمود.

قابل توجه است که بعضی از افراد فقط یک یا چند عکس ­العمل­ های یاد شده را از خود نشان می­دهند و عده ­ای دیگر همه آن­ها را خیلی سریع منعکس می­نمایند. به هر حال عکس ­العمل­ های مذکور به جز حساسیت شدید یا بحرانی خطرناک نبوده و علائم یا عوارض آن پس از چند ساعت تا چند روز کاملاً از بین خواهند رفت.

خواص زهر زنبور عسل برای درمان بعضی از بیماری­های انسان

از زمان­های بسیار قدیم زهر زنبور عسل را برای معالجه بعضی از بیماری­ها خصوصاً رماتیسم­ های مفصلی و درد مفاصل و معالجه بیماران مبتلا به حساسیت شدید به زهر زنبور عسل به کار برده ­اند که نتایج آن بسیار رضایت­بخش بوده است.

در سال­های اخیر در بعضی از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی توجه بیشتری به این موضوع شده و مقالات و کتب متعددی نیز در ا ین زمینه منتشر گردیده است.

استعمال زهر زنبور عسل به عنوان دارو و به روش­های مختلف انجام گردیده است. ساده ­ترین آن تحریک کردن زنبور عسل جهت نیش زدن در محل دردهای مفصلی است. برای درمان بیماران مبتلا به حساسیت شدید به زهر زنبور عسل، به روش­های مختلف زهر خالص را تهیه کرده و تحت مراقبت­های پزشکی و با برنامه مشخصی آن را به بیماران تزریق می­نمایند. عده دیگری از محققین به جای استفاده از زهر خالص زنبور عسل، تزریق مقداری از عصاره عمومی بدن زنبور عسل را توصیه کرده ­اند و معتقدند که تهیه این عصاره نه تنها آسان­تر از تهیه زهر خالص است بلکه سمیت آن نیز کمتر بوده و لذا با سهولت بیشتری می­توان بیماران را معالجه نمود.

برای تهیه زهر خالص زنبور عسل وسایل و روش­های مختلف ابداع شده است، از جمله استفاده از شوک­ های الکتریکی روی زنبورهای کارگر و تحریک آن­ها جهت نیش زدن در روی پوشش نایلونی یک صفحه شیشه­ای و یا مخزنی که در داخل آن زهر جمع_­­ آوری می­گردد.

با استفاده از این وسایل می­توان از هر 20 کلنی زنبور عسل در طول یک فصل تقریباً یک گرم زهر خالص خشک شده جمع­ آوری نمود.

گرچه خواص زهر زنبور عسل هنوز به عنوان یک داروی ثبت شده رسمی در بسیاری از کشورها معرفی نشده است ولی در علوم داروئی جدید مطالعات زیادی روی آن انجام شده و نتایج به دست آمده مبین کاربرد وسیع آن در علوم پزشکی آینده می­باشد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی