آبستنی در گوسفند با هریک از اعمال لقاح و یا تلقیح، اسپرماتوزوئیدها از گردن رحم عبور می کنند و مسیر خود را بسوی مجرای تخمدان یا لوله اویدکت با سرعت متوسط چهار سانتیمتر در دقیقه طی می نمایند. در افراد مختلف گله، زمان لازم برای اینکه اسپرماتوزوئیدها به نواحی لوله مزبور برسند متغییر بوده و حدوداً یک تا دو ساعت می باشد. در ادامه به بررسی کامل زایمان گوسفند ، تشخیص بارداری گوسفند و زایش گوسفند می پردازیم.

آبستنی در گوسفند

در آبستنی در گوسفند اسپرماتوزوئیدها می توانند تا سه روز در گردن رحم زنده از آنجا به بیرون ریخته شوند. عمر اسپرماتوزوئیدها در واژن حدود ۱۲ ساعت، در رحم و لوله اویدکت تا ۳۰ ساعت گزارش شده است. اسپرماتوزوئیدها با حرکات موجی خود و نیز با کمک حرکات دودی رحم به سمت اوول حرکت می کنند. در لوله اویدوکت حرکات منظم پرزهای بافت پوششی جدار داخلی، حرکت اسپرماتوزوئیدها را تسریع می نماید. تخمک آزاد شده حدوداً ۱۰ تا ٢٤ ساعت در شیپور فالوپ زنده می ماند ولی هرقدر عمر آنها (تخمک و اسپرماتوزوئید) بیشتر باشد امکان تشکیل جنین غیرطبیعی بیشتر است. تعداد اسپرماتوزوئیدها هنگام عبور از نواحی مختلف لوله های تناسلی میش براثر عوامل گوناگون کم می­شود و بالاخره قوی ترین آنها پس از اینکه به اوول می رسد، از ناحیه استیگما به داخل اوول نفوذ می نماید. لازم به یادآوری است که حرکات پرزهای نامبرده در شیپور فالوپ، تخمک را به قسمت های پائین تر هدایت می نماید. زمان لازم برای گشن گیری تخمک، حدود ۱۹ تا ۲۰ ساعت است و مدت لازم جمعاً از ابتدای شروع فحلی تا اولین تقسیم سلول تخم در میش حدود 53 ساعت گزارش شده است. تخم تشکیل شده به سمت شاخه مربوط بوسیله حرکات ضد دودی شیپور فالوپ و حرکات منظم پرزهای بافت پوششی هدایت می­شود. مواد مترشحه لوله اویدوکت از نظر غذائی غنی بوده و تخم با استفاده از مکانیسم انتشار مولکولی، از محیط تغذیه می نماید.

سلول تخم پس ازتقسیمات متوالی مرحله به مرحله (مرولا – بلاستوسیت – گاسترولا) تغییر نموده و بتدریج تکامل می یابد. در مرحله بلاستوسیت کاملاً بزرگ می­شود و غشاء خارجی آن در داخل شاخه رحم پاره می­شود و جنین با حرکات پمپ مانند از درون آن خارج شده و پس از 5 تا ۱۰ روز در جدار رحم جایگزین می­شود.

در مرحله تخمک گذاری، چنانچه دو تخمک در یک دوره فحلی آزاد بشود هردو گشینده شده در نتیجه دوقلوهای غیر متشابه بوجود می آید. گاهی اوقات در گوسفند تخمک گشینده شده هنگام تقسیم دو قسمت شده هر کدام یک جنین را بوجود می آورند که به آنها دوقلوهای متشابه می گویند. تقسیم فوق ممكن است بلافاصله پس از تقسیم تخم اتفاق افتد که در آنصورت دوقلوها هر کدام دارای یک جفت و یک پرده آمینونیک مجزا خواهند بود و یا ممکن است سلول­های داخل بلاستوسیت که یک توده سلولی را تشکیل می دهند دو قسمت شده و جنین همجوار بوجود آورند که در آنصورت هر دو مشترکاً دارای یک جفت و یک پرده آمینونیک بوده و معمولاً دوقلوهای بهم چسبیده از این نوع می باشند. مرگ و میر جنین در ابتدای دوره آبستنی در میش حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد می باشد که به عوامل مختلف بستگی دارد. مهمترین عامل مؤثر در مرگ ومیر تغذیه میش ها هنگام جفتگیری است. غذای دام­ها در این موقع باید از لحاظ پروتئیین و انرژی کامل بوده همچنین ویتامین های آ و ای در جیره غذائی به اندازه کافی وجود داشته باشد. عوامل محیطی مثل تغییر درجه حرارت، وجود کوران، رم کردن گله براثر ترس، ضربه، باعث افزایش میزان مرگ ومیر جنین در گوسفند می­شود.

طول دوره آبستنی در گوسفند از ١٤٤ تا 153 روز گزارش شده است در حالت­های استثنایی در بعضی از میش­ها از ۱۳۳ تا ۱5۹ روز می باشد. درنژاد درشت اندام که میش­ها زودتر به حد بلوغ می رسند طول دوره آبستنی از میش­هایی که دیرتر بالغ می شوند کوتاهتر است. طول دوره آبستنی با افزایش دوقلوزایی همبستگی منفی دارد. بدین معنی که هرچه تعداد بره های یک زایش بیشتر باشد طول دوره آبستنی کمتر است. طول دوره آبستنی در یک نژاد نیز ممکن است متغییر باشد.

طول دوره آبستنی در گوسفند به عوامل ژنتیکی بستگی زیاد داشته و وراثت پذیری این صفت حدود ٣٤ تا 65 درصد می­باشد. در گوسفندان تک زاهر قدر وزن در هنگام تولد بره افزایش یابد طول دوره آبستنی نیز بیشتر می­گردد. بعضی اوقات دیده شده است که طول دوره آبستنی بره های نر بیش از بره های ماده می باشد. بعلاوه محرومیت غذائی در دام­های آبستن باعت کوتاه شدن دوره آبستنی می­شود.

انتقال جنین

در سال­های اخیر تخم گشینده شده و جنین گوسفند با موفقیت از بک گله به گله دیگر منتقل شده است. معمولاً در این برنامه با تزریق هورمون­های لازم، میش را اجباراً وادار به آزاد کردن تعداد زیادی تخمک می­نمایند. سپس تخم ها را جمع آوری نموده و همزمان میش­های گیرنده تخم را فحل می نمایند و بالاخره تخم را به رحم میش گیرنده منتقل می سازند. اعمال فوق ذيلا شرح داده می شود:

الف – افزایش تخمک گذاری: چون وجود تخم­های فراوان در یک رحم، به منظور انتقال جنین، یکی از ضروریات می باشد لذا سعی می­شود با تزریق هورمون .F.S.H در مرحله ای از دوره فحلی که فولیکول­ها رشد می نماید تعداد اوول های آزاد شده را افزایش داد. با تزریق داخل وریدی 500 تا ۱۰۰۰ واحد از (.P.M.S.G) در سیزدهمین روز دوره فحلی، تعداد زیادتری از اول آماده شده و با یک تزریق دیگر از .L.H همگی آزاد می­شوند. در این هنگام می توان با تلقیح مصنوعی یا جفتگیری طبیعی همگی را بارور ساخت چنین میشی باصطلاح آماده است و در وقت لازم، جنین های اولیه را از رحم آن می توان جمع آوری نمود.

ب- خارج کردن تخم از رحم میش و جمع آوری آن: هنگامی می توان تخم ها را از رحم میش خارج کرد که از لوله اویدوکت گذشته و وارد شاخه شده ولی کاشته نشده باشند. معمولاً سه روز پس از گشن گیری درگوسفند، تخم­ها وارد رحم می­شود. خارج کردن و جمع آوری تخم ممکن است در کشتارگاه هنگام ذبح دام با عمل جراحی انجام شود. برای این کار معمولاً محلول مخصوص نگهداری تخم را از طریق شیپور فالوپ وارد رحم نموده و از طرف دیگر آنرا در یک ظرف مخصوص جمع آوری می نمایند. محلول مزبور، تخم ها را همراه خود شسته و وارد ظرف مزبور خواهد نمود.

جمع آوری تخم به روش غیرجراحی در گاو به سادگی امکان پذیر است اما در گوسفند بخاطر عدم دسترسی به رحم از طریق رکتوم مشکل می باشد.

پ – حفاظت از تخم ها پس از جمع آوری: پس از جمع آوری تخم وانتقال آن به رحم دام گیرنده، بایستی تخم ها را برای یک مدت کوتاه یا طولانی نگهداری و حفظ نمود:

اول- نگهداری در لوله آزمایش: تخم پستانداران در حرارت های زیر ۲۰ درجه سانتیگراد رشد نمی نماید. تخم گوسفند در درجه حرارت ۱۰ درجه سانتیگراد در سرم همگن و مناسب حدود ۷۲ ساعت حیات خود را حفظ می نماید. نگهداری تخم گشینده شده پس از تقسیمات متوالی یعنی جنین ۸ سلولی به بالا در گوسفند با موفقیت انجام شده است و با این روش توانسته اند آنرا مدت مدیدی در حرارت ۱۹۶- درجه نگهداری نمایند.

دوم – نگهداری تخم در رحم حیوانات آزمایشگاهی: تخم گشینده شده را می توان در رحم خرگوش نگهداری نمود. البته مدت نگهداری محدود است و اغلب از 4 يا 5 روز تجاوز نمی کند. بهرحال با این روش توانسته اند تخم­های جمع آوری شده از میش­های «بوردر لیستر» را از انگلستان به آفریقای جنوبی انتقال دهند.

ت- انتخاب تخم یا جنین جهت کشت در رحم دام دریافت کننده: جنین ها را هنگام کشت از لحاظ مرفولژیکی زیر میکروسکپ مطالعه نموده و طبیعی ترین آنها را برای کشت انتخاب می نمایند. معمولاً جنین های ۲ تا ۳۲ سلولی را به راحتی می توان مورد آزمایش قرار داد.

ث ـ روش انتقال جنین : روش انتقال جنین درگوسفند به طریق لاپاراتومی انجام می شود. معمولاً به آرامی محلول محتوی تخم را پس از بازکردن شکم و یافتن لوله های رحمی درشیپور فالوپ تلقیح می نمایند. حجم محلول بکار رفته بایستی حتی الامکان کم بوده و سعی شود که هوا داخل لوله اویدوکت نشود. چنانچه هر تخم را وارد یک شاخه رحم بنمایند بیشترین باروری را حاصل خواهند کرد. میزان بره زایی در میش های مورد آزمایش 75 درصد بوده است.

انتقال جنین در گوسفند از نظر بالا بردن تجربیات علمی و عملی مفید است و می توان با این روش خصوصیت ژنتیکی میش های پرارزش را بهتر حفظ و نگهداری نمود. از طرف دیگر با این روش می توان برنامه های دوباره زایی و دوقلوزایی را گسترش داد و بعلاوه از لحاظ تولیدمثل و اصلاح نژاد، ارتباط عوامل ژنتیک و محیط را مورد بررسی قرار داد. در گوسفند تولید نژادهای جدید با حفظ بار ژنتیکی نژادها، با این روش امکان پذیر است.

تشخیص بارداری گوسفند

تشخیص بارداری گوسفند از لحاظ اقتصادی فوق العاده اهمیت دارد و براین اساس دامداران می توانند از تغذیه اضافی میش­های قصر جلوگیری نمایند و آنها راپس از پروار کردن به کشتارگاه بفرستند و عایدات خود را افزایش دهند. روش­های مختلفی جهت تشخیص بارداری گوسفند در میش ابداع شده است که به ترتیب ذيلا بطور اختصار شرح داده می شود:

الف -عدم فحلی مجدد میش ها: یکی از راهای تشخیص بارداری گوسفند عدم فحلی مجدد میش ها می باشد .که خود بخود گواه برآنست که میش ها آبستن می باشند معمولاً ۹۰ تا 95 درصد میش ها هنگام قوچ اندازی بارور می گردند. دامدارها اغلب به این طریق میش های قصر خود را در گله تشخیص می دهند و تعدادی از آنها را چند ماه قبل از زایش از گله جدا می نمایند.

ب- بیوپسی از جدار واژن: یکی از راهای تشخیص بارداری گوسفند بیوپسی از جدار واژن می باشد. با روش جراحی می توان از جدار واژن میش هایی که چهل روز آبستن هستند مقدار کمی برداشت نمود و از لحاظ بافت شناسی آنرا مورد مطالعه قرار داد. بافت پوششی جدار واژن میش­های قصر معمولاً از ۱۰ تا 12 لایه تشکیل شده است که سلول­های سطحی سنگفرشی بوده در حالی که لایه های داخلی چندضلعی و دارای هسته های روشن می باشند. بافت پوششی واژن میش­های آبستن چند لایه بیشتر نداشته و بیشتر استوانه ای و مکعبی می باشد.

پ- روش اولتراسونیک: یکی از راهای تشخیص بارداری گوسفند روش اولتراسونیک می باشد در این روش از دستگاهی استفاده می شود که ابتدا برای انسان ساخته شده است. با دستگاه فوق می توان آبستنی میش­ها را در یک ماهگی تشخیص داد و در صورتیکه دستگاه بطرز صحیح مورد استفاده قرار گیرد با ۹۸ درصد اطمینان، آبستنی میش­ها قابل تشخیص است. دستگاه دارای یک میکروفون است که روی شکم میش حدود ۱۰ سانتیمتر جلوتر از پستان قرار داده می­شود. هنگام عمل، میش ممکن است ایستاده یا برروی دنبه خوابیده باشد. قبلاً یک ماده لغزنده برای اطمینان از تماس میکروفون با پوست به موضع می مالند. دستگاه فوق صدای قلب جنین را افزایش می دهد که می توان به وضوح آن را شنید و آبستنی را تشخیص داد:

ت -لاپاراتوسکوپی: یکی از راهای تشخیص بارداری گوسفند لاپاراتوسکوپی می باشد با استفاده از لاپاراتوسکوپ نیز می توان میش­های آبستن را در چهار هفتگی با ٩٤ درصد اطمینان تشخیص داد. البته برای اجرای روش فوق به یک دامپرشک مجرب نیاز است و از لحاظ تکنیکی نیز دقت زیادی باید مبذول داشت.

ث- اندازه گیری غلظت بعضی از هورمون­ها در خون: یکی از راهای تشخیص بارداری گوسفند اندازه گیری غلظت بعضی از هورمون­ها در خون می باشد با استفاده از روش کرماتوگرافی، غلظت هورمون پروژسترون خون میش­ها را ۲۰ روز پس از جفتگیری اندازه می گیرند. چنانچه میش آبستن باشد غلظت هورمون بالاتر از غلظت آن در میش­های قصر خواهد بود. برای اطمینان بیشتر معمولاً دوبار این کار انجام می­شود. این روش نیز از لحاظ اقتصادی به مخارج زیاد نیاز دارد و هنوز از لحاظ فنی در دامپروری قابل اجرا نمی باشد.

ج- روش دیگری که اخیراً مورد آزمایش قرار گرفته استفاده از سرم و آنتی سرم مادر است که فعلاً تحت آزمایش می باشد.

زایش گوسفند 

اواخر دوره آبستنی برای زایش گوسفند ابتدا عضلات و لیگامان­های لگن شل و منبسط شود و واژن و دهانه رحم تونوسیته خود را کم کم از دست می دهد. سپس حرکات رحم زیاد می شود و سلول­های جدار داخلی رحم مقدار زیادی پرستاگلاندین ترشح می نمایند که در زایش گوسفند باعث کاهش شدید هورمون پروژسترون می شود.

در زایش گوسفند افزایش حرکات موجی شکل عضلات رحم و باز شدن گردن رحم به همراه ترشح اوسی توسین از لب خلفی غده هیپوفیز در میش، بره را به سمت بیرون هدایت می نماید. آنگاه در زایش گوسفند حرکات رحم بتدریج به حالت اولیه برمی گردد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی