ویتامین آ یا ویتامین A یکی از مهترین نوع ویتامین است که وجود آن در جیره غذای طیور نقش بسیار مهمی در رشد و سلامتی طیور ایفا می کند . در ادامه به تاریخچه ، نقش مهم آن در بدن، ارتباط ان با بینایی ، نقش کوآنزیمی و هورمونی و دیگر نکات ویتامین آ را باهم بررسی می کنیم.

تاریخچه ویتامین A

از هزران سال پیش، نیاز به ماده ای که بتواند شكبوری (night blindness)را معالجه کند تشخیص داده شده بود. در یک کتاب طب مصری به نام ابرز پاپیروس (Ebers papyrus)که بیش از ۳۵۰۰ سال (۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) قدمت دارد، جگر کباب شده گاونر یا جگر خروس سیاه به عنوان غذاهای پیشگیری کننده از شبکوری تجویز شده است. بقراط، حکیم یونان باستان نیز خوردن جگر گاونر را توصیه کرده است. امروزه هم پزشکان سنتی در قبایل آفریقای مرکزی جگر خروس را تجویز می کنند.

در اوایل قرن نودهم، مجندی (Magendie)گزارش داد که موشهای صحرایی و موشهای معمولی در اثر خوردن جیره های حاوی قند، روغن زیتون، گلتون گندم و نشاسته مبتلا به خشکی غیرطبیعی کره چشم، بیماریی که امروزه به آن گزروفتالمی (xerophthalmia)گفته می شود، شدند. در سال ۱۸۵۷ لیوینگستون (Livingstone)حالت مشابهی را در بومیهای آفریقایی گزارش کرد.

در اوایل قرن بیستم عقیده عموم بر این بود که انواع مختلف چربی از نظر خاصیت یکسان بوده و معمولا برای تأمین انرژی مورد نیاز می باشند. اما در سال ۱۹۰۹، هاپکین و استیپ (Hopkins and steep)، دریافتند که برای رشد موشهای صحرایی و موشهای معمولی بعضی مواد محلول در چربی ضروری می باشد.

کشف اولیه ویتامین آ به مک کالوم و دیویس (Mc Cullom and Davis) از دانشگاه ویسکانسین نسبت داده شده است. در سال ۱۹۱۳، آنها دریافتند که موشهای صحرایی تغذیه شده با جیره بدون ویتامین A همراه با چربی خوک (Lord)رشد نکردند، ولی موشهای تغذیه شده با همان جیره به علاوه کره رشد کردند. در سال ۱۹۱۵ مک کالوم از کره و زرده تخم مرغ ماده ای استخراج نمود و آنرا محلول در چربی آ((fat Soluble A نامید تا از ماده غذایی، محلول در آب که آن را محلول در آب ب (water soluble B)نامیده بودند متمایز گردد. در سال ۱۹۱۷، مک کالوم گزارش داد که خشکی و ضخیم شدن غیرطبیعی قرنیه چشم (گزروفتالمی) در اثر کمبود ویتامین A می باشد.

در سال ۱۹۱۹، آستین باک (Steenbock)دریافت که موادی با فعالیت بیولوژیکی ویتامین آ زرد بوده (کره، زرده تخم مرغ ، هویج و غیره) و با خوراندن کاروتن و گزانوفیل (رنگدانه های زرد معمولی در گیاهان) به موش صحرایی، فعالیت ویتامین آ حاصل گردید.

وظایف ویتامین آ (FUNCTONS OF VITAMIN A)

ویتامین A در بدن وظایف مختلفی دراد. بطور کلی وظایف ویتامین Aرا می توان به سه دسته مجزا تقسیم نمود:

الف – انجام وظیفه طبیعی بافت پوششی، بویژه غشاء مخاطی دستگاههای تنفسی، گوارشی، تناسلی و ادراری

ب – بینایی طبیعی، بویژه بینایی در شب در تشکیل ارغوان بینایی (vistualPurple)

پ – رشد طبیعی استخوانها در حیوانات در حال رشد، بویژه ستون فقرات

اگرچه نقش ویتامین A در بینایی بخوبی تعیین شده است، اما در مورد سایر وظایف ای ویتامین اطلاعات زیادی در دست نیست. تحقیقات نشان داده است که از نظر متابولیکی ویتامین آ یک ماده فعال کننده غشاء سلولی است و در عبور دادن مواد متابولیکی از غشاء سلولی و یا تثبیت غشاء سلولی ممکن است نقش داشته باشد. بطور کلی، به علت نقشهای مختلفی که ویتامین A در متابولیسم دارد، کمبود آن ممکن است موجب بروز علایم متعددی گردد. اگرچه در مباحث بعد در مورد علایم کمبود ویتامین A بیشتر بحث خواهد شد، ولی عموماً می توان آنها را بصورت زیر توصیف نمود.

الف – خشک و ضخیم شدن بافتهای ترشح کننده مواد مخاطی و کاهش ترشح مواد مخاطبی و در نتیجه اختلال در انجام وظیفه طبیعی، دستگاههای تنفسی، گوارشی، تولید مثل و ادراری، و مهیا شدن شرایط برای هجوم باکتریها

ب – اختلال در بینایی طبیعی، بویژه در نور کم به علت تولید ناکافی ارغوان بینایی

پ – رشد، بیش از حد و محدودیت منفذ بینایی جمجمه که در نتیجه آن عصب بینایی فشرده شده و کوری دایم ایجاد می شود.

محدود شدن ستون فقرات و در نتیجه افزایش فشار مایع مغزی نخاعی

ویتامین A و بینایی (Vitamin A and Vision)

ویتامین A الكل (Vitamin A- CH2OH)، و ویتامین آ (A)آلدئيد (Vitamin A – CHO)، در تشکیل ارغوان بینایی مؤثرند، ولی شکل اسیدی ویتامین آ یا اسید رتینوئیک (Vitamin A- COOH) هیچ نقشی در بینایی و تولیدمثل نداشته، اما سایر وظایف ویتامین A را به عهده دارد.

در شبکیه چشم، ویتامین A الكلی یا رتینول (Relimol)تحت تأثیر یک آنزیم دهیدروژناز به ویتامین آی آلدئیدی یا رتینال (retimal)تبدیل می شود. سپس ویتامین آی آلدئیدی با یک پروتئین بنام او پسین (Opisn)ترکیب می شود و از این ترکیب یک رنگدانه حساس به نور بنام رودپسين (Rhodopsin)در سلولهای استوانه­ای شبکیه چشم تولید میشود. این رنگیزه عامل مؤثری در بینایی حیوان، در نور کم میباشد. در حضور نور، واکنش فوق بصورت معکوس انجام می شود. نقش ویتامین A در تولید مثل (The Role of Vitamin A inRoproduction)

در اغلب حیوانات، فقدان ویتامین A در جیره غذایی تأثیر شدیدی روی باروری میگذارد. درموش صحرایی نرکمبودویتامینA موجب کوچک شدن بیضه ها، جدا شدن بافت پوششی زاینده لوله های اسپرم ساز، و کوچک شدن غدد وزیکولی، و در نتیجه توقف عمل اسپرم سازی (اسپرم ماتوژنز) می شود. در موش ماده، کمبود ویتامین A ممکن است سبب غیرطبیعی شدن چرخه فحلی، جذب تخمک لقاح یافته، و تغییر شکل جنین شود. در خرگوش، باروری کم میشود و سقط جنین افزایش می یابد. کمبود ویتامین A در جیره مرغهای و بوقلمون تخمگذار موجب کاهش خاصیت جوجه درآوری تو عدم کفایت ویتامین A در جیره غذایی زنهای آبستن، در سه ماهه اول آبستنی، ممکن است موجب سقط جنین شود.

غالباً برای مطالعه اثرات کمبود ویتامین A روی تولید مثل حیوان، از اسید رتینوئیک (Retinoic acid)شکل اسیدی ویتامین A ، استفاده می شود، زیرا این شکل ویتامین A می تواند بسهولت جایگزین اشکال، الكلى (ريتنول) و آلدئیدی (ریتنالدئیدی) ویتامین A برای تمام وظایف فیزیولوژیکی، بجز نقش ویتامین A در بینایی و تولید مثل شود.

نقش کوآنزیمی و هورمونی ویتامین آ      (Coenzyme and Hormone roles of Vitamin A)

بر اساس اطلاعات جدید (۱) ویتامین A به عنوان یک کوآنزیم بصورت واسطه در سنتز گلیکو پروتئینها عمل می کند، (۲) بصورت یک هورمون استروئیدی در هسته سلول عمل کرده و منجر به تمایز بافت می گردد.

نقش ویتامین A در نگهداری بافتهای پوششی     (  The Role Of Vitamin A in Maintenance Of Epithelial Tissues)

بافتهای پوششی دو نوع هستند : (۱) آنهایی که سطح بدن را می پوشانند و از نفوذ مواد خارجی به داخل بدن ممانعت می کنند (اپیدرمیس یا برون پوست)، و (۲) آنهایی که سطح داخلی تمام اعضاء و اندامهای لوله ای را می پوشانند (لایه مخاطی یا موکوزی داخل اعضاء لوله ای و یا کیسه ای) بدون ویتامین A ، سلولهای بافتهای پوششی خشک و پهن شده و بتدریج سخت و پوسته پوسته گشته و می افتد، به این عمل کراتینی شدن (Keratinization) گویند. پوست ممکن است خشن، خشک، و پوسته پوسته شود، و غشاهای مخاطی پوشاننده داخل بینی، گلو و دیگر مجاری عبور هوا ممکن است کراتینی شوند. وقتی این گونه تغییرات بافتی رخ داده مکانیسم دفاع طبیعی بدن مختل شده و عفونتهای باکتریایی بسهولت عارض می شود. ویتامین A همچنین برای حفظ سلامت غشاهای مخاطی معده، رودهها، غده های جنسی، رحم، مثانه، و مجاری ادرار ضروری است. سنگهای کلیوی ممکن است در اثر کراتینی شدن مجاری ادراری ایجاد شود.

سنتز موکوپلی ساکاریدها (فعال کردن سولفات). اجزاء موکوپروتئینها و گلیکوپروتئینها در غضروف (مثل، كونه روئیتیس سولفات)، و در ساختمان دیواره سلولی (مثل، بافت پوششی قرنیه): و نیز در تمام بدن پراکنده اند. ظاهرا برای سنتز موکوپلی ساکاریدهای ویتامین A از طریق فعال کردن سولفات عمل می کند.

کنترل ساختمان غشاء سلولی: اینکه چگونه ویتامین A در این نقش عمل می کند خوب واضح نیست، ظاهراً ویتامین A سبب تنظیم نفوذپذیری غشاهای لیپوپروتئینی سلولها و ذرات داخل سلولی می شود ویتامین A به داخل غشاها نفوذ کرده و ممکن است به عنوان یک پل عرضی بین لیپید و پروتئین، برای تثبیت ملولکول عمل کند.

سنتز کورنیکوستروئیدها: ویتامین A در سنتز استروئیدهای بخش قشری غدد فوق کلیوی نقش دارد، ولی این نقش خیلی واضح نیست.

نقش ویتامین A در مصرف پروتئین

ویتامین A برای مصرف پروتئین در بدن ضروری است، ولی نقش آن در این عمل مشخص نشده است.

نقش ویتامین A طیور در فشار مایع مغزی نخاعی: کمبود ویتامین A موجب افزایش مایع مغزی نخاعی می گردد. این کمبود احتمالاً موجب کاهش میزان جذب مجدد مایع مغزی نخاعی و افزایش آن می شود. فقدان تعادل عضلات (ataxia = staggering) اولین علامت کمبودجاد ویتامین آ (A)است. در مراحل اولیه هیچ آسیبی در مغز دیده نمی شود. ولی فشار زیادی روی ساقه مغز (brain stem)وجود دارد و فشار مایع مغزی نخاعی بطور مشخصی بالا است.

نقش ویتامین A در رشد حیوانات 

ویتامین A در ساختن و رشد سلولهای بدن کمک می کند، بنابراین برای رشد بدن ضروری است. قبل از جداسازی ویتامین A طیور  و تعیین ساختمان شیمیایی، پتانسیل آن در غذاها از طریق میزان رشد اندازه گیری می شد . از آنجا که در حالت فقدان ویتامین A طیور در جیره غذایی و عدم وجود ویتامین A بصورت ذخیره در بدن، رشد حیوان قطع می شود، سابقاً برای ارزیابی میزان وجود ویتامین Aدرغذاها، مقدار مشخصی از یک غذا را به یک حیوان در حالت کمبود تغذیه می کردند و پاسخ آن حیوان به مکمل ویتامین A در قالب رشد همچنین از سالها پیش معلوم بود که ویتامین A در رشد کودکان و رشد طبیعی چنین نقش دارد. اگر چه رابطه ویتامین A با رشد، اولین وظیفه ویتامین A بود که بررسی شد، ولی این نقش هنوز خوب درک نشده است. رشد حیوانات آزمایشی که از جیره فاقد ویتامین A تغذیه کردند، به علت بی اشتهایی متوقف گردید، از دست دادن اشتها معلول از دست دادن حس چشایی است که علت آن کراتینی شدن پرزهای چشایی بوده است. وقتی مکمل ویتامین A(رتینول یا اسید ریتینوئیک) به جیره اضافه شود، رشد حیوان شروع شده و حس چشایی دوباره فعال می شود.

رشد استخوان (Bone Development)

ویتامین A برای رشد استخوان بسیار ضروری است. اگر مصرف ویتامین A کافی نباشد، قبل از اینکه بافتهای نرم بدن تحت تأثیر قرار گیرند، رشد استخوانها متوقف می شود. بنابراین با متوقف شدن رشد جمجمه و ستون فقرات از یک طرف، و رشد سریع مغز و نخاع از طرف دیگر، به مغز نخاع آسیب می رسد، و فلج و علایم عصبی مختلف ظاهر می گردد. در بعضی شرایط مجرای استخوانی که عصب بینایی از آن عبور می کند، تنگ مانده و بر اثر فشاری که به این عصب وارد می شود، کوری عارض می گردد. قابل ذکر است که کمبود ویتامین A طیور ممکن است موجب تحلیل بافت عصبی گردد، بدون اینکه تغییر شکلی در استخوان ایجاد شود.

رشد دندان (Tooth Development)

ویتامین A برای رشد طبیعی دندان ضروری است. همانند بافتهای پوششی دیگر، در اثر کمبود ویتامین A طیور سلولهای تشکیل دهنده مینای دندان تحت تأثیر قرار می گیرد. در اثر این کمبود به جای اینکه مینای دندان به عنوان بافت محافظ عمل کند، با فرورفتگیهایی که در آن ایجاد می­شود،موجبات فساد دندانها فراهم می گردد.

سایر وظایف ویتامین آ  (Other Functions of Vitamin A)

مطالعات اخیر نشان میدهد که در اثر کمبود ویتامین آ میزان تشکیل تیروکسین کاهش یافتهو ابتلاء گواتر در بین مردم بیشتر می شود، همچنین در اثر کمبود ویتامین A، سنتز پروتئین مختل می گردد. مطالعات انجام شده بر روی حیوانات نشان داده است که ویتامین A در سنتز کورتیکوسترون از کلسترول نقش داشته و کمبود آن باعث کاهشتولید کورتیکوسترون و در نتیجه کاهش سنتز گلیکوژن در بدن می شود.

علایم کمبود ویتامین آ    (SYMPTOMS OF VITAMINA DEFICINCY A)

کمبود ویتامین آ  ممکن است در اثر کافی نبودن این ویتامین و / یا پیش ماده آن (کاروتن)، یا جذب ناکافی ایجاد شود، جیره غذایی فاقد ویتامین آی کافی سبب شبکوری، یا گزوفتالمی، توقف رشد یا کندی رشد استخوان، رشد غیرطبیعی دندانها، خشک، خشن، و پوسته پوسته شدن پوست، ناراحتی سینوسها، گلودرد، آبسه هایی در گوش، دهان، یا غده بزاقی، افزایش بروز اسهال و سنگهای کلیوی و مثانه می گردد.

عوامل مؤثر روی احتیاج حیوانات به ویتامین A

باید دانست که عوامل متعددی روی نیازهای حیوانات به ویتامین A مؤثر هستند، مهمترین این عوامل عبارتند از:

1- نیتراتها (Nitrates) – مصرف آب یا خوراک پر نیترات، تبدیل کاروتن به ویتامین آ و مصرف خود ویتامین A در بدن را مختل یا متوقف می کند.

2- پروتئین (Protein) – کمبود پروتئین، ذخایر ویتامین A در بدن را کاهش میدهد.

٣- جیره های پرکنسانتره (High Concentrate Ration)- جیره های پرانرژی و پروتئین، نیاز به ویتامین A را زیاد می کنند.

4- فسفر (Phosphorus)برای مصرف مناسب ویتامین A در بدن، بویژه برای تبدیل کاروتن به ویتامین A، فسفر کافی بایست در جیره موجود باشد.

۵- ویتامین ئی (Vitamin E) – برای مصرف ویتامین A و تبدیل کاروتن با ویتامین A در بدن بایست مقدار کافی ویتامین E تغذيه گردد. به نظر می رسد ویتامین A و E قدری با یکدیگر رقابت می کنند.

6- درجه حرارت بالا (High Tempreature) – درجه حرارت بیش از حد محیط احتیاج به ویتامین A طیور  را به چند دلیل افزایش می دهد: (۱) کاهش مصرف غذا، (۲) افزایش تنش، (۳) افزایش اکسیداسیون جیره غذایی (خوراکیها)

7- بیماریها و انگلها (Diseases And Parasites) – بعضی از بیماریهای عفونی و آلودگیهای انگلی در مصرف ویتامین A اختلال ایجاد می کنند.

                                                    بیماریهای مؤثر روی مصرف ویتامین آ در بدن

منابع ویتامین آ (SOURCES OF VITAMIN A)

حیوانات ویتامین A طیور مورد نیاز خود را معمولاً از دو منبع طبیعی به دست می آورند. کاروتن یک خانواده از رنگدانه­های نارنجی مایل به زرد است که عمدتاً در برگ گیاهان و ذرت زرد یافت می شود. برای مؤثر واقع شدن، انواع کاروتنها باید در دیواره روده حیوانات به شکل فعال ویتامین A تبدیل گردند. شکل فعال ویتامین A طیور را می توان در بعضی بافتهای حیوانی و ماهی؛ مثل، روغن کبد ماهی ( cod- liver oil)یافت. تا سال ۱۹۴۹، روغن جگر ماهی منبع اصلی استحصال تجارتی ویتامین A طیور بوده از آن به بعد شکل شیمیایی (مصنوعی) ویتامین A منبع اصلی این ویتامین برای خوراکهای حیوانی گشت.

همانند دیگر ویتامینهای محلول در چربی، وقتی از رتینول به مقدار بیش از حد استفاده گردد، در بافتهای بدن تجمع یافته و مسمومیت ایجاد می کند. لذا ویتامینهای محلول در چربی را بایست در حد اعتدال مصرف نمود.

نکات قابل توجه در هنگام خرید ویتامین A

ویتامین A-الكل معمولاً در خوراکها ناپایدار است. لذا از استرهای ایستات يا پالمیتات ویتامین آ استفاده می­شود. برای حفظ شدن، این دو نوع بایست در کپسولهای ژلاتینی دانه مانند تولید شوند.

برای پخش یکنواخت در خوراک، اندازه ۹۵/ محصول بایست در حدود ۱۰۰ – ۳۰  (Mesh)باشد. ذرات ریزتر از ۳۰ (Mesh)در پخش یکنواخت مشکل ایجاد میکند، در حالی که ذرات بزرگتر از ۱۰۰ (Mesh)بی ثبات تر می باشند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی