پرورش مرغ بومی اولین بار در جنوب شرق آسیا از مرغ جنگلی قرمز گالوس گالوس صورت گرفت. پرورش مرغ محلی در ایران دارای سابقه طولانی است، به طوری که حدود ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد همراه با مهاجرت اقوام آریایی به ایران، مرغ نیز وارد کشورمان شد و اقوام ساکن ایران این پرنده را مورد بهره برداری قرار دادند. لذا مرغ های بومی ایران را می توان جزء دسته مرغهای آسیائی محسوب نمود که طی سالیان دور به کشورمان وارد شده اند.

پرورش مرغ محلی

صفات تولیدی مرغها از قبیل میزان تولید تخم مرغ و وزن زنده پرنده تحت تاثیر عوامل محیطی و ژنتیکی است، لذا کشورمان بدلیل وسعت و تنوع آب و هوایی از لحاظ ارتفاع از سطح دریا، میزان رطوبت، بارندگی و عرض جغرافیائی دارای گروه های نژادی متنوعی از مرغ بومی می باشد. شرایط نامناسب محیطی می تواند صفات تولیدی مرغ ها را تحت تأثیر قرار دهند. با توجه به اینکه بخش عمده ای از مناطق کشورمان بر روی کمربند خشک کره زمین واقع شده، لذا شرایط اقلیمی مناسبی برای پرورش مرغها فراهم نشده است و این شرایط اقلیمی نامناسب منجر به بقاء و ماندگاری مرغهایی شده است که مقاومت و سازگاری بهتری با شرایط محیطی دارند و در حقیقت انتخاب طبیعت در جهت افزایش مقاومت محیطی بوده است و صفات تولیدی از جمله سرعت رشد، تولید تخم مرغ و غیره تحت تاثیر این انتخاب طبیعت قرار گرفته است. اگرچه انتخاب طبیعت در جهت کاهش صفات تولیدی مرغ های بومی بوده اما همین انتخاب طبیعی باعث افزایش ماندگاری مرغ های بومی و افزایش مقاومت آنها در مقابل بیماریها و انگل ها و شرایط نامساعد محیطی شده است.

همین امر باعث شده که مرغ های بومی کشورمان در قیاس با مرغ های بومی نژادهای اروپایی (نیوهمپشایر، پلیموت -راک و غیره) وزن بدن پائین تر، سرعت رشد کمتر، سن بلوغ جنسی (شروع تولید تخممرغ) دیرتر و تولید تخم مرغ پائین تری داشته باشند. با این حال پرورش مرغ بومی از گذشته های دور تا به حال در مناطق مختلف روستایی کشورمان رایج بوده است و علاوه بر تأمین بخشی از نیازهای پروتئینی خانوار، نقش مهمی در بهبود وضعیت اقتصادی خانوارهای روستایی داشته است. طیور بومی از منابع ژنتیکی با ارزش کشور محسوب شده که این ژنتیک ویژه مرغ های بومی باعث مقاومت پرنده در برابر شرایط سخت و نامناسب محیطی، مقاومت در برابر بیماریها و همچنین راندمان بالای استفاده از ضایعات مواد غذایی و زراعی شده است که با توجه به شرایط موجود می تواند بعنوان یک منبع تأمین پروتئین مفید برای خانواده های روستائی باشند.

در حال حاضر پرورش مرغ بومی در روستاها عمدتاً به شیوه سنتی بوده که این شیوه پرورش بعنوان کانونهای ایجاد و یا انتقال بیماری های مشترک با انسان و همچنین واحدهای پرورش طیور صنعتی مورد انتقاد می باشد. با ارتقای بهداشت جایگاه، بکارگیری نژادهای مرغ بومی اصلاح شده، پرورش و تغذیه مناسب مرغها و واکسیناسیون به موقع علاوه بر افزایش بازده اقتصادی باعث کاهش انتقال عوامل بیماریزا به انسان و مرغداری های صنعتی می گردد. لذا پرورش صحیح و اصولی مرغ بومی چه در سطح روستاها و چه بصورت صنعتی و نیمه صنعتی می تواند علاوه بر افزایش اشتغال و درآمدزایی، باعث تولید محصولات سالم و حفظ این منبع ژنتیکی با ارزش شود.

 وضعیت پرورش مرغ بومی و مراکز اصلاح نژاد، تکثیر و ترویج مرغ بومی در کشور

تا قبل از سال ۱۳۳۳ حدود ۹۰ درصد گوشت مرغ و ۹۹ درصد تولید تخم مرغ کشور صرفاً از مرغ محلی و بصورت سنتی تأمین می شد اما تولید پائین مرغ های بومی و ازطرفی ورود جوجه های یکروزه و تخم مرغ نطفه دار نژادهای اصلاح شده در سال ۱۳۳۳ و به دنبال آن شیوع بیماری های جدید، به تدریج باعث کمرنگ شدن نگهداری مرغ بومی در سطح روستاها گردید. به طوری که جمعیت مرغ بومی کشور در سال ۱۳۴۰ از ۴۰ میلیون قطعه به ۱۳ میلیون قطعه در سال ۱۳۵۳ کاهش یافت.

کم هزینه بودن نگهداری و سازگاری خوب با شرایط اقلیمی و از طرفی با توجه به نقش پرورش بومی در بهبود معیشت اقتصادی خانوارهای روستایی دگربار پرورش مرغ بومی مورد توجه متولیان امر واقع گرفت، به طوری که جهاد سازندگی سابق (جهاد کشاورزی) طی سال های ۱۳۶۳-۱۳۶۵ اجرای طرح ملی اصلاح نژاد و احیای مرغ بومی را شروع و با توجه به اهمیت پرورش مرغ بومی، در حال حاضر ۷ مرکز اصلاح نژاد در استان های اصفهان، آذربایجان غربی، مازندران، یزد، فارس، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان به منظور حفظ و بهبود ذخایر ژنتیکی، اقدام به تولید تخم مرغ نطفه دار و جوجه های یک روزه می­نمایند.

فعالیت این مراکز در پرورش مرغ محلی نقش مهمی در کاهش سن بلوغ جنسی، افزایش وزن بدن و تخم مرغ شده است به طوری که صفات اقتصادی نظیر وزن بدن، وزن تخم مرغ، تعداد تخم مرغ و سن بلوغ نسبت به گله اولیه حدود ۴۵-۱۵ درصد پیشرفت داشته باشد همین امر در حال حاضر باعث خواهد شد که پرورش طیور بومی اصلاح شده در روستاها باصرفه اقتصادی بیشتری همراه شود. میانگین صفات اصلاحی در مرکز اصلاح نژاد مرغ بومی اصفهان (جدول شماره ۱) بیانگر بهبود قابل ملاحظه صفات تولیدی و مهم اقتصادی در مرغ های بومی می باشد. تولید تخم مرغ در پرورش مرغ محلی بعنوان اصلی ترین صفت اقتصادی در مرغ های بومی اصلاح شده بطور قابل ملاحظه ای افزایش یافته، به طور تخم مرغ از ۴۳ درصد در نسل اول به حدود ۶۵ درصد افزایش داشته است و همچنین مدت زمان لازم برای رسیدن به سن تخم گذاری کاهش یافته و مرغ ها در سنین پائین تری اقدام به تخم گذاری می کنند، به طوری که سن بلوغ جنسی از ۱۸۵ روز در نسل اول به 172 روز کاهش یافته است. سایر صفات اصلاح شده در جدول شماره 1-1 نشان داده شده است.

جدول ۱ صفات اصلاح شده نسل 1 تا 15 مرکز پشتیبانی و اصلاح نژاد مرغ بومی اصفهان

میزان جوجه تولید شده در مرکز پشتیبانی مرغ بومی استان اصفهان طی دامنه زمانی سال های 1366 لغایت 1392 در جدول شماره  2 نشان داده شده است.

جدول شماره  2- میزان تولید جوجه تولید شده در مرکز پشتیبانی مرغ بومی استان اصفهان

علاوه بر مراکز اصلاح نژادی، مراکزی تحت عنوان مراکز تکثیری مرغ مادر بومی وجود دارند که وظیفه این مراکز تولید جوجه یکروزه بومی است. این مراکز گله مادری خود را از جوجه های مراکز اصلاح نژادی تأمین می کنند. این مراکز تکثیری علاوه بر این هفت استان، در استان های گیلان، زنجان و خوزستان نیز فعالیت دارند و جوجه خود را از مراکز اصلاح نژادی تأمین می نمایند.

سومین مرکزی که در امر پرورش مرغ بومی فعالیت دارد، مراکز ترویجی مرغ بومی است که این مراکز جوجه های تولیدی مراکز تکثیری به این مراکز تحویل داده و به مدت ۵۰-۴۵ روز پرورش داده و پس از انجام واکسیناسیون به صورت نیمچه (پولت) بین متقاضیان توزیع می کنند.

طی سال های اخیر جمعیت مرغ های بومی از لحاظ کیفی و کمی افزایش یافته است. به طوری که جمعیت مرغ بومی کشورمان به بیش از ۴۵ میلیون قطعه افزایش یافته است و در حال حاضر میزان سرانه تولید تخم مرغ در کشور ما بالغ بر ۹۰۰ هزار تن می باشد که حدود ۱۰ درصد از این تولید مربوط به تخم مرغ بومی می باشد. مرغ­های بومی در طول سال بطور متوسط توانایی تولید ۶۰ تا ۸۰ عدد تخم مرغ را دارند که با اعمال برنامه های اصلاح نژادی که در مراکز اصلاح نژاد مرغ بومی کشورمان صورت گرفته است، این رقم به ۱۶۰ تخم مرغ در سال افزایش یافته است که با اعمال شرایط تغذیه ای و مدیریتی برای مرغ های اصلاح شده بومی حتی بیشتر از ۱۶۰ تخم مرغ در سال می توان انتظارداشت وسهم تخم مرغ محلی ازکل میزان سرانه تولیدسالیانه کشور افزایش یابد. طبق آمارواطلاعات وزارت جهادکشاورزی (۱۳۹۲) ۶۶ واحد ترویجی پرورش مرغ بومی به ظرفیت ۹۹۵۲۵۰ قطعه و ۷ واحد تکثيری به ظرفيت 178000 قطعه و ۷ واحد اصلاحنژاد به ظرفیت ۵۴۰۰۰ قطعه در زمینه پرورش مرغ بومی در کشور در حال فعالیت هستند.

طیور بومی از منابع ژنتیکی با ارزش هر منطقه محسوب شده که حفاظت از این نژادها از طریق توسعه و تدوین برنامه های اصلاحی مناسب امکان پذیر می باشد و باعث بهبود میزان پیشرفت ژنتیکی در مرغ های بومی شده که نهایتاً باعث افزایش بازدهی تولید و ایجاد انگیزه مضاعف در پرورش دهندگان مرغ بومی می گردد. در حال حاضر به منظور توسعه و پیشرفت پرورش مرغ بومی و اقتصادی نمودن آن ایجاد طرح های لاین مرغ بومی در کشور حایز اهمیت است.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی