یونجه گیاهی است که در برابر خشکی مقاومت نسبی دارد. با این حال محصول خوب در اراضی با خاکهای مناسب و عمیق و آب فراوان تولید می شود. یعنی با توجه به میزان آبی که دریافت می کند محصول تولید می­نماید. چنانچه در قسمت گیاه شناسی یونجه اشاره شد، یونجه دارای ریشه های عمیقی است به طوری که در شرایط مطلوب خاک و رطوبت، ریشه هایش تا بیش از ده متر نفوذ می کند. بایستی توجه داشت که ریشه های فعال یونجه تا عمق یک تا سه متر نفوذ می کند. با این همه یونجه توان جذب رطوبت از منابع سطحی و عمیق خاک را دارد.آبیاری یونجه بستگی به عوامل مختلفی مانند میزان تبخیر و تعریق، ارقام مختلف یونجه، حاصلخیزی خاک، قابل دسترس بودن آب و اثرات متقابل این عوامل عمده دارد. در مقلات قبل در مورد مدیریت علف های هرز مزارع یونجه پرداختیم.درادامه به انواع آبیاری مزارع یونجه می پردازیم.

آبیاری یونجه

به طور کلی برای تولید یک تن ماده خشک، یونجه نیاز به ۱۵ سانتی متر آب دارد. از این رو حداقل بارش پنج سانتی متر در هفته تا زمان برداشت برای تولید یونجه مورد نیاز است بسیاری از خاکهای یونجه کاری ظرفیت نگهداری آب بیش از 4/16 سانتی متر عمق میباشد. خاک با ناحیه ریشه ای 8/1 متر عمق می تواند ۳۰ سانتی متر آب ذخیره نماید.

اگر محصول میزان آب در دسترس را خالی کند تحت استرس قرار گرفته و تا حدودی رشدش متوقف می شود. به طور کلی، زمانی که بیش از ۶۰ درصد آب در دسترس خاک از ناحیه موثر ریشه خالی نشده بایستی مزرعه آبیاری شود. این بدان معناست که می بایستی محصول را بعد از این که 5/12 تا ۱۵ سانتی متر آب استفاده شد، آبیاری گردد. مقدار خالص آب جایگزین شده در هر بار آبیاری می بایستی برابر مقدار آب استفاده شده باشد و دوره زمانی سپری شده قبل از این مقدار آب استفاده شده با توجه به فصل و شرایط آب وهوایی متغیر است.

الف) کیفیت آب آبیاری

مانند اکثر محصولات، افزایش عملکرد یونجه می تواند به طور معنی داری با کیفیت آب آبیاری تحت تأثیر قرار گیرد. وجود نمک های معدنی قابل حل در آب می تواند میزان انرژی لازم برای گیاه را با برداشت آب از خلل و فرج خاک افزایش دهد. بعضی از محصولات تحت تاثیر شوری آب قرار می گیرند. در میان یونجه حساسیت متوسطی به شوری دارد.

زمانی که خاک های اشباع شده هدایت الکتریکی شان ۲ میلی موس بر سانتیمتر باشد کاهش محصول بروز خواهد کرد. با توجه به این ارقام، عملکرد نسبی تقریباً به ازای هرمیلی موس بر سانتیمتر افزایش در هدایت الکتریکی کاهش خواهد یافت و زمانی که هدایت الکتریکی به ۱۶ رسید. بعضی از عناصر معدنی اثرات سمی بر روی یونجه دارند. یونجه به اثرات سمی سدیم در خاک و آب متحمل است. در شرایط غیر شوری، یونجه اثرات سوئی از سدیم دریافت نمی کند. سدیم قابل تبادل بیش از۱۵ درصد سبب خراب شدن شرایط فیزیکی خاک می شود. همچنین یونجه به میزان عنصر بر B در آب آبیاری متحمل است. هیچ اثر سمی قابل مشاهده با سه میلی گرم در لیتر بر در آب آبیاری تاکنون مشاهده نشده است.

به طور کلی آب با کمی شوری بدون این که اثرات مضری روی یونجه داشته باشد می تواند برای آبیاری یونجه استفاده شود زیرا مقادیر زیاد آب استفاده شده سبب شسته شدن نمک به لایه های پائینی خاک می شود. کیفیت آب آبیاری نقش مهمی در تثبیت و استقرار محصول دارد. اگر به یونجه تازه کاشت شده آب شور داده شود مشکلات جدی ایجاد می نماید. طی جوانه زنی و سبز شدن، دانه ها حجم زیادی آب جذب خواهند کرد، با استفاده مکرر آب شور که بعدا تبخیر خواهد شد غلظت بالایی از نمک به بذر جوانه زده نفوذ کرده و در اطراف آنها باقی خواهد ماند. وجود غلظت بالای نمک در ناحیه جوانه زده بذر سبب می شود که انرژی بیشتری برای جذب آب به وسیله دانه ها مصرف شود و همچنین ممکن است نمکها برای ریشه های جدید می باشد.

قبل از اینکه تولید یک سیستم آبیاری لحاظ شود یا آب آبیاری با شوری نامعلوم استفاده شود، توصیه می شود آب مورد استفاده برای تعیین مناسب بودن آن برای آبیاری یونجه آزمایش گردد. آب آبیاری را می توان با آزمایش خاک، آب و علوفه برداشت شده در آزمایشگاههای خاک شناسی بررسی نمود.

ب) روشهای مختلف آبیاری یونجه

روشهای متعدد و مختلفی برای آبیاری مزارع يونجه وجود دارد که مهم ترین آنها عبارتند از: آبیاری غرقابی، آبیاری ردیفی، آبیاری بارانی و آبیاری زیر زمینی. لازم به ذکر است که هیچ کدام از این روشها را نمی توان برای تمام شرایط كاشت به کار برد.

نوع خاک، روش آبیاری مورد استفاده را تحت تاثیر قرار میدهد. نفوذپذیری خاک مقدار آب مورد استفاده را تعیین می کند که تا حد زیادی با بافت خاک مشخص میشود. در جدول زیر میزان نفوذپذیری برای خاک های بابافت های مختلف نشان داده شدها ست.

خصوصیات آبیاری برای بافت های مختلف خاک

۱- آبیاری غرقابی

روش متداولی است که کشاورزان به خوبی با آن آشنا هستند. بعد از تثبیت بوته های یونجه آبیاری غرقابی یکی از بهترین روش های آبیاری یونجه است و کشاورزان از آن استقبال می کنند. علت پذیرش آن از طرف زارعین وجود شیب های غیریکنواخت و کم و بیش زیاد در اراضی کشاورزی است که در چنین شرایطی با کرت بندی یونجه آب از کرتی به کرت دیگر هدایت می شود. نکته مهم در این نوع آبیاری این است که نبایستی آب به مدت طولانی راکد بماند زیرا سبب خفگی بوته های یونجه می شود. عیب عمده آبیاری غرقابی در اوایل کاشت یونجه است به خاطر اینکه در این زمان به علت سله بستن، بذور جوانه زده نمی توانند از سطح خاک بیرون آیند. باید توجه داشت در چنین شرایطی بعد از گاورو شدن زمین حتماً آبیاری دوم انجام شود تا سله بستن مشکلی را برای یونجه بوجود نیاورد.

۲- آبیاری ردیفی

به منظور جلوگیری از سله بستن هنگام جوانه زدن و سبز شدن دانه های یونجه امروزه این روش آبیاری انجام میشود. برای این منظور آب در ردیف های ایجاد شده جریان یافته به طوری که روی پشته ها سوار نمی شود. در این روش به تدریج آب از ردیف ها به پشته ها نشت کرده و سبب خیس شدن کامل پشته میشود که اصطلاحاً به آن سیاه شدن می گویند.

آبیاری ردیفی یا نشتی در مزارعی انجام می گیرد که زمین تخت و مسطح باشد. در این حالت به علت مسطح بودن زمین و نیز شیب مناسب آبیاری، دیگر نیازی به کرت بندی نیست در این حالت قطعات کاشت شده ردیفی است وانتخاب طول آن بستگی به ساختمان خاک دارد. بهطور کلی طول آن از پنجاه تا ۱۵۰ متر متغیر است. این روش آبیاری در سبز شدن یکنواخت و صرفه جویی آب بسیار موثر بوده و با توجه به اینکه یونجه، زراعتی چندساله است بعدا به علت حرکت ماشین آلات برداشت، ردیف ها پر شده و به آبیاری غرقابی تبدیل می شود.

۳- آبیاری بارانی

این روش در اراضی شیب دار که امکان آبیاری غرقابی یا ردیفی نیست روش کارآمدی است و تنها روش آبیاری می تواند باشد. آبیاری بارانی با حفظ رطوبت خاک در سبز شدن بذور یونجه بیش از دو روش قبلی موثر است. از طرف دیگر در این روش آب بیشتر صرفه جویی شده و با توجه به اینکه ایران در منطقه خشکی از دنیا واقع شده است لذا صرفه جویی بیشتر جز اولویتهای بخش آب کشور به شمار می رود. به طور کلی آبیاری بارانی در اراضی شیب دار ونیز در خاک های سبک که ضریب نفوذپذیری خاک بالاست کارایی زیادی می تواند داشته باشد. اما عیب عمده آبیاری بارانی عدم نفوذ به اعماق خاک است که در نهایت باعث به عمل آمدن بوته های ضعیف می­شود. چنین بوته هایی در برابر عوامل زیان آور مانند علفهای هرز، آفات و بیماریها کمترین مقاومت را خواهند داشت. لذا توصیه میشود این روش در تلفیق با روشهای دیگر با فراهم آوردن شرایط آبیاری انجام گیرد.

4- آبیاری زیرزمینی

در بعضی از کشورهای جهان با ایجاد کانال زیرزمینی و نصب لوله هایی در عمق 30 – 5/37 سانتی متر زیر خاک، سطح خاک مرطوب نمی شود ودرنتیجه به طورقابل توجهی تبخیرآب کاهش وکارآیی آبیاری بهبودمییابد. فاصله لوله هابستگی به بافت خاک داشته ولی معمولا۱۵۰ تا ۲۴۰ سانتی متر است. تهویه کافی و استفاده از جریان تند آب برای جلوگیری از گرفتگی لوله ها ضروری است. ضدعفونی دوره ای با اسید برای جلوگیری از رسوب گرفتگی و نیز ضدعفونی با کلر (برای حذف گرفتگی به علت رشد مواد بیولوژیک مانند باکتری های لزج و جلبکها) لازم است. با نگهداری مناسب لوله ها، چنین لوله هایی می تواند با کارایی بالا به مدت ده تا بیست سال استفاده شود. در این روش کنترل دقیق زمان و مقدار آبیاری، کارایی استفاده آب رابهبودبخشیده وبه علت نیازبه کارگر رغم هزینه اولیه بالای آبیاری یونجه، مورد توجه قرار گرفته است.

کارایی بالای این سیستم ها آن را مخصوصاً در نواحی که آب آبیاری محدود است یا جاهایی که آب و انرژی جهت پمپ نمودن خیلی گران است، قابل استفاده نموده است.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی