زنبور عسل و پرورش آن در ایران

گرچه متأسفانه تاریخ ثبت شده و مستندی از وضعیت زنبورداری ایران وجود ندارد ولی با بررسی تاریخ، گزارشات و نوشته های مختلف خصوصاً ادبیات دیرینه ایران و همچنین آثار باستانی مختلف متوجه میشویم که زنبورداری از زمانهای بسیار قدیم در ایران رایج بوده است. خصوصاً در زمان هخامنشیان (حدود 460 سال قبل از میلاد) آثار مشخصی از وجود زنبورداری به عنوان حرفه و تفنن وجود دارد. در این پست به بررسی زنبور عسل و پرورش آن در ایران می پردازیم.

پرورش زنبور عسل در ایران

ولی آنچه که کاملاً مشهود است عدم پیشرفت صنعت زنبورداری به حد کافی در طول تاریخ گذشته در ایران بوده است. زنبور عسل عمدتاً در کندوهای محلی یا بومی نگهدرای شده و معمولاً به صورت یک شغل جانبی و یا سرگرمی به آن نگاه شده است. کندوهای بومی نیز به اشکال مختلف تنه درختی، کوزهای، سبدی، چلیکی و غیره بودهاند.

بیشترین تکامل و پیشرفت زنبورداری در ایران در قرن بیستم صورت گرفته است که به تدریج کندوهای بومی به کندوهای جدید تبدیل شده و وسایل جدید زنبورداری و روشهای نوین جایگزین روشهای قدیمی زنبورداری گردیدند.

از حدود 60 سال پیش ملکه های اصلاح شده از خارج وارد گردیدند و تا سال 1365 هر ساله حدود 50 هزار ملکه از خارج خریداری و بین زنبورداران سطح کشور توزیع گردیده اند.

از سال 1361 با آموزش متقاضیان پرورش ملکه زنبور عسل در ایران، تولید ملکه در بخشهای دولتی و خصوصی آغاز گردید و از آن زمان تا کنون سالانه هزاران ملکه تولید و بین زنبورداران توزیع شده است. لازم به تأکید است که تا رسیدن به کیفیت مطلوب ملکه های تولیدی در ایران فاصله زیادی داریم و ضرورت دارد به امر تولید ملکه های اصلاح شده و با کیفیت بالا توجه بیشتری به عمل آید.

طبق آخرین آمار غیر رسمی از طرف وزارت جهاد کشاورزی (معاونت امور دام، اداره کل پرورش و اصلاح نژاد طیور و زنبور عسل) در سال 1398 تعداد کندوهای جدید (جعبه ای) حدود 914/294/10 عدد و تعداد کندوهای بومی در حدود 555/343 عدد و تعداد کل کندوهای کشور اعم از جدید و بومی در حدود 469/638/10 عدد در سطح کشور گزارش شده است.

زنبور عسل و پرورش آن

متوسط تولید عسل کندوهای جدید حدود 77/10 کیلوگرم و کندوهای بومی حدود 69/4 کیلوگرم میباشد. البته هر ساله درصد قابل توجهی از کندوهای بومی به کندوهای جدید تبدیل میشوند. مراکز عمده زنبورداری ایران استانهای آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، دماوند، گیلان و مازندران، مرکزی، کرمان، خراسان، زنجان و فارس بوده ولی در سایر نقاط ایران نیز زنبورداری رایج است که از اهمیت نسبی کمتری برخوردار میباشند.

به استناد گزارش غیر رسمی، اداره کل پرورش و اصلاح نژاد طیور و زنبور عسل (معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی) ، مقدار کل عسل تولید شده در ایران در سال 1361 حدود 000/9 تن گزارش گردید ولی از آن سال به بعد از رشد قابل ملاحظهای برخوردار بود به طوری که این میزان در سال 1398 به حدود 000/112 تن رسید. در سال 1398 مقدار موم تولید شده حدود 223/2 تن بوده است . علاوه بر این در سال 1398 تعداد کل ملکه های زنبور عسل تولید شده در ایران به عنوان خودمصرفی و یا برای فروش به دیگران حدود 000/143/3 عدد گزارش شده است.

در اکثر شهرها و استانهای کشور شرکتهای تعاونی و اتحادیه های زنبورداران متعددی تشکیل شد و در تهران نیز صندوق توسعه زنبورداری کشور متمرکز است که تقریباً تمامی زنبورداران عمده کشور در این شرکتها عضویت داشته و مشکلات و مسائل زنبورداری خود را از طریق این شرکتها حل و فصل مینمایند.