دستگاه تناسلی در حیوانات از قسمت­های مختلفی تشکیل شده که نقش عمدة خود را در تولید مثل و بقای موجود زنده ایفا می کند. امروزه با توجه به کثرت متقاضیان نگهداری سگ، لزوم شناخت قسمت های مختلف دستگاه تناسلی به منظور اصلاح نژاد و تولید توله های مناسب از سگ های ماده بسیار ضروری است. تشخيص حالات مختلف فیزیولوژی این دستگاه از قبیل زمان و علایم بلوغ، فحلی و چرخة آن برای صاحبان سگ به منظور حفظ بهداشت و سلامتی حیوان و تولید توله های سالم و شاداب بسیار اهمیت دارد. در ادامه با دستگاه تناسلی و تولید مثل در سگ و همچنین دستگاه تناسلی سگ نر و دستگاه تناسلی سگ ماده آشنا می شویم.

دستگاه تناسلی و تولید مثل در سگ

تشریح قسمت های مختلف دستگاه تناسلی سگ ماده

دستگاه تناسلی سگ ماده از قسمت­های مختلف زیر تشکیل شده است:

1. عضو جفت گیری سگ ماده
2. رحمه
3. لوله رحمی
4. تخمدان ها
5. غدد ضمیمة جنسی
6. پستان ها

به طور کلی دستگاه تناسلی سگ ماده را می توان به دو بخش خارجی و داخلی تقسیم کرد. قسمت خارجی این دستگاه یا فرج بخشی از عضو جفت گیری سگ ماده می­باشد و بخش داخلی دستگاه تناسلی شامل مهبل، گردن رحم، بدنة رحم و شاخ­های رحمی، لوله رحم و تخمدان ها است. عضو جفت گیری سگ ماده از سه قسمت تشکیل شده است:

1. فرج
2. دهلیز
3. مهبل

فرج قسمت خارجی دستگاه تناسلی ماده و مدخل آن می باشد که در ناحیة پایین کف لگن قرار گرفته و به راحتی قابل مشاهده است این قسمت از دستگاه تناسلی تا زمان بلوغ کوچک بوده و در زمان بلوغ رشد نموده و در فحلی به راحتی دیده می شود. فرج دارای دو لوب چپ و راست می باشد. این دو لوب در بالا و پایین به هم می رسند و گوشه های پشتی و شکمی فرج را تشکیل می دهند. در گوشه شکمی فرج اندام نعوظی خاصی تحت عنوان کلیتوریس وجود دارد که ساختمان آن مشابه قضیب در جنس نر می باشد و به طور طبیعی بیش از چند میلی متر قطر ندارد و هیچ ساختار مقایسه ای با استخوان آلت تناسلی جنس نر در آن دیده نمی شود مگر اینکه استروئیدهای آنابولیک به سگ ماده تزریق شود که در این حالت ممکن است کلیتوریس رشد کرده و از لب­های فرج بیرون آمده و از خارج مشخص باشد. این حالت در مواردی که صاحبان سگ به منظور رشد و افزایش وزن از هورمون­های جنسی نر به شکل خودسرانه استفاده می برند مشاهده می شود و در موارد شدید، اثرات آن می تواند ایجاد نازایی نماید.

دهلیز در ادامة فرج قرار داشته و در حد فاصل مهبل سوراخ میز راهی خارجی باز می شود، بنابراین دهلیز قسمت مشترک ادراری و تناسلی است. این قسمت دارای غدد ترشحی زیادی در بافت مخاطی خود می باشد و به همین سبب می توان آن را لوله فعالی دانست که فرج را به مهبل وصل می کند. بین مهبل و دهلیز پرده بکارت قرار دارد که در حیوانات به صورت یک غشای ناقص می باشد. در برخی سگ­ها پرده بکارت به طور کامل یا ناقص باقی می ماند که در نتیجه مانع جفت گیری می شود.

مهبل بلافاصله در قسمت خلفی گردن رحم (سرویکس) و در داخل حفرة لگنی قرار داشته و بافت مخاطی آن دارای چین خوردگی های طولی بوده و از قسمت پشتی با راست روده و از قسمت شکمی با مثانه مجاور می­باشد، به عبارتی مهبل یک لولة طویل و کشیدة عضلانی است که از رحم تا فرج امتداد دارد. مهبل در واقع محل دخول آلت تناسلی سگ نر به هنگام جفت گیری و کانال زایمان می باشد که از یک سو به دهلیز و از سوی دیگر به جسم عضلانی سختی به نام گردن رحم متصل می شود. طول این قسمت از دستگاه تناسلی به نسبت جثة حیوان متغیر بوده و از 5/10 تا 5/23  سانتی متر در سگ­های ماده با وزن 5/6 تا ۲۷ کیلوگرم متغیر است. عضلات و چین های طولی مهبل به هنگام زایمان سبب اتساع زیاد آن می شوند و خروج توله ها را آسان می نمایند. به علاوه انقباض عضلات و چین های مهبل سبب گره خوردن سگ نر و ماده در زمان جفت گیری می­گردد.

رحم عضوی عضلانی و تو خالی است که محل رشد و تکامل جنین ها می باشد و از سه قسمت تشکیل شده است:

1. گردن یا عنق رحم
2. بدنة رحم
3. شاخ­های رحمی

گردن رحم عضو کوتاه و محکمی است که با جداری ضخیم و مجرایی باریک مهبل را به رحم متصل می سازد، این قسمت دارای یک بیرون زدگی به داخل مهبل می­باشد که به آن قسمت داخل مهبلی گردن رحم گفته می شود و به فضای اطراف این بیرون زدگی ته کیسة مهبلی گفته می شود. گردن رحم فقط در زمان فحلی و زایمان باز می باشد و در سایر حالات بسته است. گردن رحم دارای مجرایی است که در طول آن امتداد داشته و اسپرم ها پس از جفت گیری از طریق این مجرا به رحم می رسند. گردن رحم در طول فحلی بزرگ شده و در این زمان از طریق محوطه شکمی قابل لمس است.

بدنة رحم در واقع محل اتصال دو شاخ رحم به یکدیگر می باشد و شاخ های رحمی که دو عدد می باشند و در قسمت قدامی رحم قرار دارند از حفره لگنی تا حفره شکمی کشیده شده اند. لبه پشتی آنها توسط رباط پهنی به دیواره لگن متصل می باشد و لبه شکمی آنها آزاد است، شاخ­های رحمی در سگ محل استقرار جنین­ها می باشند که در طول آبستنی در آن رشد می نمایند، شاخ های رحمی در طول فحلى طويل شده و در آنها چین هایی تشکیل می شود. هر یک از شاخ های رحمی به لولة رحم منتهی می گردد.

لولة رحم به صورت یک لوله باریک و پیچ خورده ای است که تخمک را از تخمدان به رحم انتقال می دهد. قسمت ابتدای لولة رحمی دهانة قیفی شکل آن می باشد که در تماس با تخمدان است، لبه های این قسمت دارای یک سری زواید رشته ای است، این رشته ها با انقباضاتی که انجام می دهند در گرفتن تخمک آزاد شده و هدایت آن به طرف لوله رحمی کمک می کنند.

تخمدان های چپ و راست آخرین عضو تناسلی جنس ماده را تشکیل می­دهند که در داخل حفره شکمی و در خلف کلیه ها و ناحیه زیر کمری قرار گرفته اند. در سگ تخمدان ها بیضی شکل بوده و هر کدام از آنها در داخل یک حفره کوچکی به نام کیسه تخمدانی قرار دارند و توسط یک بافت سروزی به نام بند تخمدان به رحم متصل می شوند. علاوه بر این اتصال، تخمدان ها توسط رباط مخصوصی به شاخ­های رحم متصل هستند.

پستان ها که بعد از زایمان با تولید شیر غذای توله ها را تأمین می کنند بخشی از دستگاه تناسلی ماده هستند که تعداد آنها متغیر است و بر اساس محل قرار گرفتن به نام های سینه ای، شکمی و مغابنی شناخته می­شوند. در هر سرپستانک تعداد ۷ تا ۱۴ منفذ وجود دارد. پستان­ها قبل از سن بلوغ و در طی مرحلة سکون جنسی کوچک اند و تقریباً ۳۵ روز پس از تخمک گذاری رشد قابل توجهی می­کنند.

تشریح دستگاه تناسلی نر

دستگاه تناسلی نر قسمت های مختلفی را شامل می شود:

1. بیضه ها
2. مجاری تناسلی
3. غدد ضمیمة جنسی
4. عضو جفت گیری نر یا قضيب

بیضه ها به تعداد دو عدد در کیسه بیضه واقع شده و نقش اصلی آنها تولید اسپرم و هورمون­های جنسی نر یا تستوسترون است. بیضه ها چهار روز بعد از تولد از مجرای مغابنی می گذرند و معمولاً زودتر از ۴ تا ۶ هفته به کیسه بیضه می رسند. کیسة بیضه در سگ به راحتی قابل مشاهده بوده و بیضه ها عموماً به صورت جلو و عقب در ناحیه مغابنی و به صورت مورب در کنار هم و در داخل کیسه بیضه واقع شده اند. کیسه بیضه توسط یک تیغه میانی به دو حفره چپ و راست تقسیم می شود که بیضه های چپ و راست در داخل آنها قرار دارند.

کیسة بیضه از چندین لایه تشکیل شده است که این لایه ها از خارج به داخل به ترتیب عبارتند از:

1. پوست
2. پوشش دار توس
3. فشيای کیسه بیضه
4. پوشش مهبلی
5. پوشش آلبوژینه یا سپید پرده

بافت بیضه توسط تیغه هایی به چندین قطعة کوچک یا لوبول تقسیم می شود. در داخل این قطعات لوله های در هم پیچیده ای به نام لوله های منی ساز قرار دارد. اسپرم پس از آنکه توسط این لوله ها ساخته شد از طریق مجرای خاصی به نام مجرای آوران (Ductus eferens) وارد عضو دیگری به نام اپیدیدیم می شود. اپیدیدیم ساختار مجرایی است که دارای سه قسمت سر، بدنه و دم می باشد و نقش آن بلوغ و ذخيرة اسپرم است. در سگ مدت زمان عبور اسپرم از اپیدیدیم حدود ۱۴ روز است. اسپرم پس از اپیدیدیم توسط مجرایی به نام مجرای وابران یا خارج برنده (Ductus deferens) که از دم اپیدیدیم شروع می شود به همراه بند بیضه و از طریق کانال مغابنی وارد حفره شکمی شده به میز راه لگنی می ریزد. بیضه ها علاوه بر تولید اسپرم ترشح هورمون های جنسی را نیز بر عهده دارند که مسئول بروز رفتار جنسی و صفات نری در سگ است.

در بیضه ساختاری به نام بند بیضه وجود دارد که به طور مورب از کانال مغابنی عبور کرده و در دو طرف آلت تناسلی نر قرار گرفته و در انتها به بیضه ها متصل می شود. بند بیضه از قسمت های زیر تشکیل شده است:

1. سرخرگ بیضه­ای
2. سیاهرگ بیضه­ای
3. عصب بیضه­ای
4. مجرای وابران
5. لایة احشایی پوشش مهبلی

دستگاه تناسلی نر شامل یک سری غدد ضمیمة جنسی است که این غدد موادی را ترشح می کنند که علاوه بر تأمین مواد غذایی مورد نیاز اسپرم­ها محیط مناسبی را جهت حرکت آنها فراهم می کنند. در سگ نر فقط غده پروستات وجود دارد که محل آن در اطراف گردن مثانه و ابتدای میز راه لگنی است و دارای دو لوب چپ و راست می باشد ترشحات این غده سبب افزایش حجم منی شده و تسهیل حرکت اسپرم ها را در داخل دستگاه تناسلی حیوان ماده سبب می گردد، ترشحات پروستات قسمت اول و سوم انزال را تشکیل می­دهد و باکتری کش است.

اندام جفت گیری نر یا قضيب، بخش انتهایی دستگاه تناسلی نر است که از سه قسمت ریشه، بدنه و قسمت آزاد یا حشفه تشکیل شده است. قضیب در داخل غلاف خود واقع شده و غلاف قضيب از جنس پوست بدن (پوشش خارجی بدن) بوده و مانند نواحی دیگر از مو پوشیده شده است. غلاف قضیب می تواند آلت تناسلی نعوظ نیافته را به طور کامل بپوشاند. آلت تناسلی سگ برخلاف دیگر حیوانات دارای استخوانی است که سبب می شود جسم آلت تناسلی سخت و محکم باشد. استخوان آلت تناسلی به وسیله حشفه احاطه شده و بخشی از آن پهن تر و بخشی باریک تر است و دارای یک شیار در قسمت پایینی است که میزراه در آن قرار دارد. در قسمت انتهایی قضیب برجستگی خاصی به نام پیاز پیش آبراهی وجود دارد که در زمان جفت گیری سبب گره خوردن حیوان نر و ماده به یکدیگر شده و سبب می شود جفت گیری به شکل کامل انجام شود. همانگونه که قبلاً عنوان گردید انقباض عضلات و چین های مهبلی نیز در گره خوردن سگ نر و ماده در زمان جفت­گیری نقش دارد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی