ناباروری در حیوانات ماده، با درصد بیشتری نسبت به حیوانات نر مشاهده می شود. این امر به علت پیچیدگی بیشتر دستگاه تناسلی ماده و در نتیجه اثر گذاری گسترده تر تغييرات فیزیولوژیکی و هورمونهای جنسی در روند تولید مثل نسبت به سگ­های نر است. پیچیدگی دوره های جنسی سگ ماده که طی آن سلول جنسی بالغ شده و آمادگی آمیزش را پیدا می کند، از دیگر دلایل بیشتر بودن میزان ناباروری در سگ­های ماده به حساب می آید. از سویی دیگر، حیوانات ماده علاوه فراهم کردن یکی از دو سلول جنسی مورد نیاز برای تشکیل جنین، وظیفه نگهداری، پرورش، تغذیه، فراهم کردن محیط مناسب و به دنیا آوردن جنین ها را نیز به عهده دارند و هر گونه اختلالی در هر کدام از مراحل ذکر شده، باعث ناباروری یا از دست رفتن آبستنی خواهد شد. در ابتدای این بحث، به مشکلات ژنتیکی، ساختاری و آناتومیکی، فیزیولوژیکی و سپس هورمونی دستگاه تناسلی ماده که منجر به ناباروری در سگ ماده و یا از دست رفتن آبستنی خواهد شد و  همچنین ناباروری در سگ نر ، اشاره می شود.

ناباروری

ناباروری در سگ­های ماده

ناهنجاری­های تمایز جنسی، یکی از علل ناباروری است که در اثر خطای ژنتیکی در تقسیم کروموزوم­های جنسی بین سلول های اولیه تشکیل دهنده جنین روی می دهد. کروموزهای جنسی، تعیین کننده القای جنسیت به جنین درحال تشکیل هستند و در صورتی که تقسیم آنها به درستی صورت نگیرد، نرینگی یا مادینگی ژنتیکی حیوان، با جنسیت ساختاری او متفاوت خواهد بود. کروموزوم X، نشانه جنسیت ماده و کروموزوم Y تعیین کننده جنسیت نر است، بطوری که حیوانی با داشتن کروموزوم جنسی XX ماده بوده و در صورت داشت نقشه کرموزومی XY نر می باشد. نقشه کروموزوم جنسی بصورت XXX ,XO و XXY از جمله خطاهای ژنیکی است که در صورت وقوع آنها، حیوان با وجود اینکه ماده به نظر می رسد، در واقع از وضعیت جنسی آشفته ای برخوردار بوده یا دو جنسی است. این سگ­ها نابارور بوده و در برخی از آنها اصلاً اندام های جنسی رشد نکرده اند.

از جمله اختلالات ساختاری دستگاه تناسلی ماده که باعث ممانعت از جفتگیری صحیح می شود، تنگی قطر مهبل است. در این وضعیت، با وجود تلاش زیاد سگ نر، عمل دخول انجام نشده و سگ ماده بعلت دردی که در اثر این فشار تحمل می کند، از جفتگیری امتناع کرده و سر باز می زند. البته این وضعیت با عمل جراحی قابل اصلاح خواهد بود. وجود تومورهای سرطانی و توده های زگیل مانند در دهانه مهبل، بزرگی کلیتوریس یا تشکیل شدن استخوان درون آن و بیرون زدگی، التهاب، عفونت یا حساسیت مخاط مهبل نیز از دیگر عواملی است که ورود آلت تناسلی نر در داخل واژن را با مشکل و درد همراه کرده و باعث عدم تمایل سگ ماده به جفتگیری خواهد شد. در مواردی، ضخیم شدن پرده بکارت، جفتگیری را برای سگ ماده دردناک کرده و او را نسبت به این کار بی رغبت می کند. اکثر این مشکلات توسط عمل جراحی یا دارو درمانی برطرف خواهد شد. در مورد التهاب و عفونت مهبل و دستگاه ادراری، استفاده از آنتی بیوتیک­های مناسب و داروهای ضد التهاب معمولاً وضعیت حیوان را در مدت زمان نه چندان کوتاهی به حالت عادی باز می گرداند.

ضایعات و تومورهای ناحیه گردن رحم، با وجود اینکه نادر است، می تواند باعث شکست در عمل جفتگیری شود. تجمع ترشحات در داخل رحم، باعث بزرگ شدن فضای درونی رحم شده و در این شرایط، رحم دیگر توانایی پذیرش جنین را نخواهد داشت. تحلیل بافت رحم، ضخیم شدن بافت عضلانی دیواره رحم و التهاب بافت درونی آن، از دیگر عواملی است که باعث ناتوانی این عضو در شروع یا ادامه آبستنی می شود. پایومتر یا تجمع چرک در رحم، از جمله بیماری هایی است که موجب ناباروری در سگ­های ماده می شود. این بیماری در اثر اختلال در ترشح هورمون­های جنسی بوجود می آید و متعاقب آن، ترشح مایعات در رحم آغاز شده و به مرور با حضور باکتری ها تبدیل به چرک می شود. اگر گردن رحم باز باشد، این ترشحات خارج شده و اصطلاحاً به آن پایومتر باز می گویند که در مقایسه با نوع بسته آن، علایم بالینی خفیف تری دارد. بیماری پایو متر در سگ­هایی که هرگز جفتگیری نکرده اند و سگ­هایی که به تازگی زایمان کرده اند نیز، دیده می­شود. در مورد سگ­های باکره، این حالت معمولاً بعد از فحلى اتفاق می افتد. بدون در نظر گرفتن علت این بیماری، پایومتر باعث ناباروری در سگ ماده می شود و درمان آن بسیار سخت و بعضاً ناممکن است و بهترین راه، برداشت کامل رحم و تخمدان هاست. این کار باید هرچه سریع تر پس از تشخیص بیماری انجام شود.

ضایعات لوله های رحم در سگ­های ماده یکی از موارد نادر بروز ناباروری به شمار می رود. وجود تومورهای تخمدان، تخمدان های تحلیل رفته و تخمدان های نابالغ و توسعه نیافته نیز از دیگر موارد ایجادکننده عدم توانایی حیوان ماده در تولید و رهاسازی به موقع سلول جنسی به شمار می آید. وجود کیست های فولیکولی تخمدان باعث طولانی شدن مرحله پیش فحلی یا فحلی شده و در این زمان سگ ماده با وجود اینکه تمام علائم فحلی را از خود نشان می­دهد، تخمک گذاری نخواهد کرد. در صورتی که دوره فحلی بیش از ۲۱ روز و  یا مجموع دوره های پیش فحلی و فحلی بیش از 40 روز به طول انجامد، می توان به وجود کیست های فولیکولار تخمدانی شک کرد. این شرایط معمولاً با هورمون درمانی نیز قابل درمان نخواهد بوده و جهت رفع این حالت بهتر است رحم و تخمدان بطور کامل خارج شود. تشکیل شدن کیست های لوتئال باعث تأخیر در برگشت به فحلی شده و آنهم معمولاً به سختی قابل درمان است. تشخیص موارد فوق از طریق اندازه گیری سطح هورمونی سرم به کمک آزمایش خون و نیز از طریق انجام اولترسونوگرافی امکان پذیر است.

علاوه بر موارد ذکر شده که اکثرا به دلیل وجود اختلالات ساختاری یا فیزولوژیکی دستگاه تناسلی، مانع باروری در سگ­های ماده می شود، اختلالات هورمونی نیز از دیگر دلایل نسبتاً شایع ناباروری حیوانات ماده به شمار می روند. تأخیر در بلوغ، یکی از مواردی است که ممکن است صاحب حیوان را نسبت به نابارور بودن سگ خود نگران کند. این تأخیر در بعضی از سگ­های ماده تا ۲ سالگی نیز بطول انجامیده و با وجود اینکه علت آنرا هورمونی می دانند، روند اصلی ایجاد آن هنوز شناخته شده نیست. پس از سپری شدن مدت زمانی غیر قابل پیشبینی، اغلب این سگ­ها به بلوغ جنسی مطلوب رسیده و جفتگیری خواهند کرد. ولی در مواردی، سگ ماده هرگز وارد دوره فحلی نشده و همیشه در دوره خاموشی جنسی یا آنستروس پایدار باقی می مانند. مشکلات هورمونی، عدم عملکرد صحیح محور هیپوفیز – هیپوتالاموس یا ارثی بودن از جمله مواردی است که به عنوان علت بروز این حالت عنوان می شود. این وضعیت معمولاً درمان ناپذیر بوده و تشخیص علت آن مشکل است. در برخی موارد، سگ­های ماده در اولین دوره فحلی خود، در صورت جفتگیری بارور نشده و این دوره را بدون شکل گیری آبستنی طی می کنند. علت اصلی این حالت نیز هنوز به درستی مشخص نشده، ولی اغلب اینگونه سگ­ها، در دوره بعدی فحلی و در صورت جفتگیری، آبستن می شوند. حالت پرواستروس پایدار، وضعیتی است که طی آن سطح هورمون استروژن به میزان اوج خود رسیده و در نتیجه حیوان وارد دوره فحلی نمی شود. این حالت گاهی تا ۳ هفته بطول انجامیده و بعلت عدم تخمک گذاری، این دوره بدون اینکه وارد مرحله فحلی شود، خاتمه یافته و یا دوره فحلی بسیار کوتاهی خواهد داشت. در این حالت جفتگیری سگ ماده اغلب ناموفق خواهد بود. در مورد استروس یا فحلی پایدار نیز شرایط چیزی شبیه به حالت قبلی است، با این تفاوت که در این وضعیت سطح هورمون استروژن در سطح اوج باقی مانده و پایین نمی آید. این اختلالات در برخی موارد با هورمون درمانی صحیح، قابل درمان است. فحلی مکرر یا پلی استروس، از دیگر آشفتگی های هورمونی است که بعلت نرسیدن غلظت هورمون پروژسترون به حد کفایت بوجود آمده و باعث می شود سگ در هر 5/3 تا 4 ماه فحل شود. اینگونه سگ­ها اغلب برای همیشه نابارور بوده و قادر به تخمک گذاری نمی باشند. بی کفایتی هیپوفیز در ترشح محرک­های جنسی و اختلال در ارتباط متقابل محور هیپوفیز- هیپوتالاموس از جمله دیگر مواردی است که ناباروری سگ ماده را به دنبال خواهد داشت.

ناباروری در سگ های نر

عدم توانایی سگ نر در بارور ساختن حیوان ماده ای که در مرحله پذیرش جنسی قرار دارد، می تواند مربوط به مشکلات و ناهنجاری­های فیزیکی، فیزیولوژیکی و یا هورمونی باشد. مشکلات و ناهنجاری­های فیزیکی سگ نر می تواند مانع از آمیزش جنسی صحیح یا ناتوانی حیوان نر در قرار گرفتن در وضعیت پرش جفتگیری شود. همانطور که در مبحث بی میلی جنسی در سگهای نر عنوان شد، برخی مشکلات اسکلتی و عضلانی مانع از توانایی حیوان در جفتگیری می شود و عمدتاً این امر به دلیل وجود درد هنگام قرار گرفتن در حالت آمیزش خواهد بود. ولی برخی اختلالات فیزیکی می تواند مانع از راست شدن آلت تناسلی، ایجاد اشکال در داخل شدن آلت تناسلی درون مهبل، ممانعت از خروج اسپرم و مایع منی و یا عدم جهش مناسب این مایع در هنگام انزال، به سمت دهانه رحم شود. نهان بیضگی، به معنی خارج نشدن یکی یا هر دو بیضه از داخل محوطه بطنی، یکی از اختلالات جسمی است که باعث ناباروری سگ های نر شده و در این وضعیت، بیضه ای که در داخل محوطه شکمی جا مانده، با وجود اینکه هورمون ترشح می کند، توانایی تولید اسپرم نداشته و نابارور است. در حالت تک بیضگی ممکن است سگ نر بارور یا نیمه بارور باشد، یعنی در صد احتمال باروری در آن پائین تر از سایر سگ های نر باشد، ولی در حالتی که هر دو بیضه خارج نشده باشد، سگ نر کاملاً نابارور خواهد بود. اسپرماتوژنز غیر طبیعی نیز یکی از عوامل انزال­های غیر طبیعی و در نتیجه ناباروری حیوان نر است و ممکن با وجود شكل ظاهراً طبیعی بیضه ها، باعث عدم قدرت باروری حیوان شود. در این وضعیت گاهی بیضه ها کوچک و یا نرم تر از حد طبیعی می شوند. توقف ناگهانی اسپرماتوژنز، کوچکی بیضه ها، عدم فعال بودن بیضه ها از نظر فیزیولوژیکی که باعث ناتوانی در تولید اسپرم می شود، تولید اسپرم های بد شکل و کم تحرک، بیضه نابجا، التهاب بیضه در اثر پیچ خوردگی بندهای بیضه، تومورهای سرطانی بیضه و تحلیل رفتن بیضه ها از دیگر اختلالات مربوط به بیضه هاست که باعث ناباروری سگ های نر می شود. وجود نقص در یکی از غدد ضمیمه دستگاه تولید مثل از قبیل نا کارآمدی، اختلال، تورم و تومورهای پروستات و اختلالات غده وزیکل سمینال نیز می­تواند باعث عدم توانایی سگ نر در بارور ساختن حیوان ماده شود. در این حالت مایع منی از کیفیت لازم جهت زنده نگه داشتن اسپرم برخوردار نبوده و اسپرم ها مدت کوتاهی پس از ورود به دهانه رحم، می میرند.

مشکلات آلت تناسلی نیز در بعضی شرایط می تواند باعث عدم موفقیت در جفتگیری شود. انحراف آلت تناسلی که ممکن است مادرزادی بوده یا در اثر ضربه و ایجاد شکستگی در استخوان آلت تناسلی بوجود آید، مانع از هدف گیری صحیح برای داخل کردن آلت تناسلی درون مهبل می­شود. در این وضعیت، با وجود تلاش زیاد حيوان نر، به علت وجود انحراف در راستای آلت تناسلی، آلت مسیر اصلی خود را پیدا نکرده و وارد واژن نخواهد شد. بزرگ بودن بیش از حد آلت تناسلی که مانع از دخول آن به درون واژن می شود، التهاب و حساسیت سر آلت تناسلی و تومورهای سرطانی پایه دار آلت تناسلی نیز از جمله اختلالات ساختاری در سگ­های نر است که باعث ناتوانی حیوان در عمل جفتگیری می شود. یکی دیگر از این قبیل اختلالات، تنگی منفذ غلاف آلت تناسلی یا فیموزیس است که مانع از خروج آلت از داخل غلاف خود می شود. این اختلال که می تواند مادر زادی بوده یا در اثر وارد شدن ضربه ایجاد شود، سگ نر را از عمل جفتگیری ناتوان ساخته و درد زیادی در هنگام نعوظ آلت به او وارد می کند، این وضعیت در اکثر موارد با عمل جراحی قابل اصلاح است.

در برخی موارد، اختلالات هورمونی باعث ایجاد اختلال در روند اسپرم سازی می شود. در این وضعیت، اگر تشخيص درست باشد، به وسیله یک یا چند دوره هورمون درمانی، ممکن است مشکل برطرف می شود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی