انجام ضدعفونی سالن مرغداری و لوازم مرغداری و استفاده از مواد ضدعفونی کننده در قسمت های ورودی محوطه و سالن مرغداری جزء اصول و مبانی مهم بهداشت و پیشگیری به شمار می رود و هرگونه سستی و کوتاهی در اجرای آن، منجر به وقوع بیماری و ایراد خسارات جبران ناپذیر در گله می گردد. درادامه به روش های ضد عفونی همچنین ترکیبات مهم برای ضدعفونی استفاده می شود می پردازیم.

ضدعفونی کردن سالن و تجهیزات مرغداری 

بسیاری از جرمها یا میکروارگانیسم های بیماری زا، درضدعفونی سالن مرغداری خارج از بدن طیور و جانداران دیگر، برای مدت طولانی زنده نمی مانند ولی همان تعداد کمی که زنده می مانند، برای ایجاد مجدد عفونت، کافی هستند. فلذا از بین بردن این عوامل بیماریزا، با توسل به روشهای مختلف، امری ضروریاست. اگر این عوامل عفونت زا یا به اصطلاح پاتوژنها با مواد آلی، مثلاً باقیمانده کود، پوشیده شده باشند، برای چندین ماه زنده می مانند و اگر هاگ یا اسپور باکتریها در ترکدیوار یا شکاف سقف بوده و با گرد و خاک محافظت شوند، برای مدت زمان نامحدودی زنده می مانند. مثلاً اووسيستهای آیمریا که عامل بیماری کوکسیدیوز یا اسهال شکلاتی طیور هستند، در مکان های آلوده و مرطوب، چندین سال زنده می مانند. بنابراین زدودن و از میان برداشتن مواد آلی و آلودگی های سطحی برای انجام ضدعفونی کامل و بهینه، ضروری می باشد. برخی عوامل طبیعی، مانند گرما، سرما، اشعه فرابنفش خورشید، خشکی و تغییرات آب و هوایی مثل باد، اثر کشندگی بر میکروب های ضعیف دارند. البته چون زمان خالی ماندن سالن در فاصله دو جوجه ریزی، کوتاه است، عوامل طبیعی یاد شده اثر چندانی در از میان بردن پاتوژنها ایفا نمی کنند. اشعه فرابنفش خورشید نیز قدرت تخریب نسبتاً بالایی بر روی میکروبها دارد ولی قدرت نفوذ آن کم است و از شیشه و مه و غبار عبور نمی کند وجذب آنها می شود. بنابراین تأثیر این عوامل طبیعی، در کشتن عوامل بیماریزا، چندان قابل اعتماد نیست. از طرف دیگر، خالی گذاشتن بیشتر سالن و تأخیر در جوجه ریزی، به منظور تاثیر بهینه عوامل طبیعی در ضدعفونی سالن مرغداری ، امری نامعقول و غیراقتصادی به شمار می رود. با این اوصاف، برای از بین بردن میکروبها، باید به روش­های دیگری متوسل گردید.

در گذشته، حرارت، عامل مؤثری در ضدعفونی سالن مرغداری محسوب می شد و به دو صورت حرارت خشک و مرطوب بکار می رفت. حرارت خشک باشعله افکن و حرارت مرطوب به صورت بخار استفاده می گردید ولی رفته رفته، با انجام تحقیقات بیشتر، مشخص گردید که هر دوی این روشها، ناکارآمد و غیرقابل اطمینان هستند. به عنوان مثال، اسپورهای باکتری کلستریدیوم، دمای  را به مدت ده دقیقه تحمل می کنند، بنابراین حرارت شعله افکن که زودگذر و ثانیه ای است، برای حذف این باکتریها کافی نیست. این اسپورها در گرمای مرطوب  تا ۳۰۰ دقیقه یعنی پنج ساعت زنده می مانند، پس عدم کارایی بخار آب در ضدعفونی کامل سالن مشخص است، به ویژه اگر باکتریها و اسپور آنها با مواد آلی پوشیده شده باشند، ناکارآمدی حرارت، چه خشک و چه مرطوب، بیشتر می شود. بنابراین استفاده از مواد شیمیایی ضدعفونی کننده در کنار سایر عوامل طبیعی لازم و ضروری است. هر ماده شیمیایی و صناعی که بتواند از رشد و نمو و تكثير پاتوژنهاجلوگیری کند یا آنها را بکشد، بدون اینکه بر سلامت طیور و محیط زندگی آنها، اثر نامطلوب داشته باشد، ماده ضدعفونی کننده نامیده می شود. برخی مواد ضدعفونی کننده، میکروبها را می کشند و برخی دیگر، بی آنکه خللی در فعالیتهای حیاتی میکروب­ها به وجود بیاورند، فقط از رشد و تکثیر آنها ممانعت به عمل می آورند و همین که اثر این مواد زائل شد، میکروبها مجدداً به فعالیت خود ادامه می دهند.

تأثیر مواد ضدعفونی کننده به چهار عامل مهم بستگی دارد:

1.  غلظت ماده ضدعفونی کننده؛ در استفاده از هر ماده ضدعفونی کننده، باید به غلظت پیشنهادی کارخانه سازنده دقت نمود، چون همان گونه که غلظت کمتر از حد توصیه شده، بر پاتوژنها بی تأثیر است، استفاده ماده ضدعفونی کننده با غلظت بالا، غیراقتصادی بوده و فاقد تأثير مضاعف می باشد.
2.  حرارت؛ با چشم پوشی از معدودی موارد استثنایی، حرارت بالای محیط، اثر ضدعفونی کنندگی را افزایش میدهد و توأم نمودن حرارت و ماده ضدعفونی کننده خاصیت و تأثیر آنرا چند برابر می نماید.
3.  مدت مجاورت؛ اصولاً خاصیت ضدعفونی کنندگی، یک فرایند زمان بر است و مدت زمان معینی لازم است تا اثر ماده ضدعفونی کننده بر سطح مورد نظر کامل گردد. هر چه مدت زمان مجاورت ماده ضدعفونی کننده با سطح هدف، بیشتر باشد، تعداد بیشتری از عوامل بیماریزا معلوم می شوند.
4. میزان آلودگی محیط؛همانطورکه پیشترنیزگفته شد،برای تأثیربهینه مادةضدعفونی کننده،بهتراست سطح موردنظر،عاری ازگردوخاک وکودباشد. به این منظور،ابتدا کود و بستر را از سالن خارج نموده و سالن و تجهیزات را با آب ومواد شوینده تمیز می کنند و در نهایت، از مواد ضدعفونی کننده استفاده می نمایند. در این صورت و با رعایت سه شرط پیش گفته، ماده ضدعفونی کننده بیشترین تاثیر را خواهد داشت.

بعد از پایان دوره پرورش، بهتر است چهار عمل زیر را برای پاکسازی سالن، به ترتیب انجام داد:

1.  تخليه كود و بستر از سالن،
2.  شستشو با یک دترجنت یا مادة شویندة مناسب،
3.  ضدعفونی
4.   گازدهی

همانطور که قبلا نیز اشاره شد، مراحل ۱ و ۲ به این لحاظ اهمیت دارد که وجود هر نوع ماده آلی، با تشکیل پوششی بر روی عوامل بیماریزا، مانع دسترسی آسان ماده ضدعفونی کننده به میکروارگانیسم ها می شود و حتی ممکن است بین مواد آلی و ماده ضدعفونی کننده واکنش ایجاد شده و از تأثیر ضدعفونی کنندگی آن بکاهد. همچنین باید در نظر داشت که ضدعفونی سالن مرغداری ، یک واکنش سریع و آنی نیست، بلکه فرایندی است که به تدریج اتفاق می افتد و هر چند بسیاری از عوامل بیماریزا در همان آغاز فرایند، از میان می روند ولی برای کامل شدن تأثير ماده ضدعفونی کننده مدت زمانی مورد نیاز میباشد. قدرت اثر ماده ضدعفونی کننده یا خاصیت کشندگی آن مربوط به توانایی آن در واکنش با پروتئین هاست. هر ماده ضدعفونی کننده که بهتر سبب انعقاد یا رسوب یا تغییر ماهیت پروتئینها شود و پروتئینها و آنزیمهای ضروری میکروارگانیسم ها را بهتر تخریب کند، اثر ضدعفونی کنندگی آن بیشتر است.

در صنعت مرغداری، مواد ضدعفونی کننده گوناگونی بکار می روند که مشتقات فنل رایج ترین آنهاست. این ترکیبات در برابر باکتری ها و قارچ ها به خوبی عمل کرده و در صورتی که با اسیدهای آلی نیز ترکیب شوند، فعالیت ویروس کشی مناسبی خواهند داشت. برخی مواد ضدعفونی کننده که با روغن ترکیب می شوند، برای ضدعفونی کف زمین و دیوارها بسیار مناسب هستند، زیرا در خلل و فرج کف و دیوارها نفوذ کرده و تا مدتها در این منافذ باقی می مانند. در سالن هایی که کوکسیدیوز در آنها شیوع داشته، بهتر است موادی بکار گرفته شوند که آمونیاک تولید می کنند، زیرا آمونیاک تأثیر کشندگی خوبی بر روی اووسیست آیمریا دارد. در هر حال باید توجه داشت که جهت جلوگیری از تولید ارگانیسمهای مقاوم، بهتر است مواد ضدعفونی کننده به صورت چرخشی استفاده شوند. مواد پایه برای تولید ضدعفونی کننده ها عبارتند از: آلدئیدها، آمفوتریک ها، کلرینها، يدوفورها، پراکسیدها و الكلها. چون در حال حاضر، عفونتهای ویروسی، بیشترین لطمات را به مرغداری ها وارد می کنند، ضدعفونی کننده هایی رایج ترند که در برابر ویروسها تأثیر بهتر و بیشتری دارند.

کنترل انگل ها برای جلوگیری از بیماری 

همچنین در کنار مبارزه با میکروارگانیسم های بیماریزا، نباید از کنترل انگل های خارجی مانند مگس، جرب، کنه، شپش، کک، ساس، سوسک و حشرات و عنکبوتیان دیگر، غافلبود. این جانداران ریز علاوه بر اینکه برای طیور ایجاد مزاحمت و خارش می کنند، گاهی ازخون پرندگان هم تغذیه می نمایند و سبب ایجاد کم خونی در آنها می شوند و مهمتر از همه، اینکه برخی از این جانداران ریز موذی، ناقل پاتوژن ها یا عوامل بیماریزای دیگری هستند، مثلا سوسک بستر با نام علمي آلفيتوبیوس دیاپریتوس از جمله ناقلان بیماریهای عفونی طيور است.

پژوهشهای اخیر ثابت کرده اند که سوسک بستر یا سوسک سیاه ناقل ويروس لكوز پرندگان است. در لكوز پرندگان که انواع مختلف لمفوئید، اریتروئید و میلوئید دارد، کم خونی توام با تشکیل تومور در نواحی متعدد بودن مانند کبد، طحال، کلیه و بورس فابرسيوس مشاهده میشود. در لكوز اریتروئید به سبب تكثیر زیاد گلبول های قرمز نارس، کم خونی به وجود می آید. ویروس عامل لكوز توسط بزاق، مدفوع، تخم مرغ و سوسک بستر انتقال می یابد. برای مبارزه با سوسک بستر و سایر جانداران و حشرات موذی، استفاده از مواد حشره کش به ویژه ترکیبات ارگانوفسفره توصیه می گردد.

ضد عفونی آب آشامیدنی

همچنین برای ضدعفونی آب آشامیدنی بایستی اهمیت زیادی قائل شد. ماده ضدعفونی کننده آب باید در حضور مقادیر نسبی بیوفیلمها و مواد آلی که در لوله های آبرسانی وجود دارند، مؤثر باشند و برای انسان، بی خطر بوده و موجب زنگ زدگی و پوسیدگی لوله ها و سیستم آبخوری نشوند. ماده ضدعفونی کننده آب، باید در برابر همه باتش طیور به ویژه کمپیلوباکتر، سالمونلا، ای کولای و قارچ هایی مثل آسپرژیلوس کارایی و تأثیر مطلوب را داشته باشد. ضدعفونی آب، هم به این علت، مهم است که آب مورد مصرف طيور، سالم و بهداشتی باشد و هم اینکه رسوبات حاصل از جلبک ها و مواد آلی جدار لوله ها را حذف کند که در اصطلاح رایج به آنها بیوفیلم می گویند. همچنین باید توجه نمود که ماده ضدعفونی کننده آب یا بقایای آن، موجب کاهش اثر داروها و واکسن های محلول در آب نشوند. مناسب ترین ماده ضدعفونی کننده آب که همة ویژگی های یاد شده را دارد، دی اکسیدکلر می باشد. سالهاست که از این ماده برای ضدعفونی و سالم سازی آب آشامیدنیمورد استفاده انسان، دام و طیور، بهره گرفته میشود و نیز فاقد بو، مزه و خاصیت نامطبوع دیگری است. دی اکسیدکلر با غلظت پنج پی پی ام بکار میرود و خاصیت ضدعفونی کنندگی خود را از طریق اکسیداسیون اعمال می کند. گاهی دی اکسید کلر با نام تجاری پوروژن عرضه می گردد.

 چند ترکیب مهم شیمیایی که به عنوان ضدعفونی کننده بکار می­روند

١- ترکیبات فنولی؛ این مواد به صورت محلول در آب بوده و به شکل اسپری بکار می روند و خاصیت میکروب کشی خوبی دارند و چنانچه با اسیدهای آلی ترکیب شوند، خاصیت ویروس کشی آنها افزایش می یابد. فنول های آلی برای ضدعفونی وسایل مرغداری و دستگاههای هچری در کارخانجات جوجه کشی نیز مناسب هستند. ترکیبات دیگری که ساختمان شیمیایی آنها شبیه فنل هاست، کرزولها می باشند که آنها هم ماهیتاً میکروب­کش هستند. کرزولهای مشتق از تقطیر نفت، برای ضدعفونی کف و دیوار و تجهیزات مرغداری بکار می روند و نسبتاً ارزان هستند. ترکیبات فنلی را نباید در حضور پرندگان و مواد غذایی مانند تخم مرغ و گوشت بکار برد، زیرا سبب مسمومیت جاندار و مصرف کننده محصولات غذایی می گردد.

٢- پرمنگنات پتاسیم و فرمالدئید؛ ترکیب ده گرم پرمنگنات پتاسیم با بیست میلی لیتر فرمالین ۴۰ درصد، سبب تولید گاز فرمالین می گردد که خاصیت ضدعفونی کنندگی بالایی دارد. پودر پرمنگنات پتاسیم و محلول فرمالین ۴۰ درصد را باید در ظرف دهان گشاد لعابی مخلوط نمود، چون این مواد در صورت تماس با فلزات، سبب ایجاد واکنش شیمیایی شده و به اصطلاح فلزات را می خورند. همچنین باید ارتفاع لبه های ظرفی حداقل سه برابر ارتفاع پرمنگناتی باشد که ظرف را پر کرده است، زیرا پودر پرمنگنات پتاسیم در ترکیب با فرمالین، واکنش حرارتی شدیدی میدهد و ممکن است سرریز شده و بیرون ظرف بریزد. گاز حاصل از این ترکیب، اثر تحریکی شدیدی بر چشم و بینی و گلو دارد و مخاطات را می سوزاند، برای همین باید بعد از استفاده از این مواد، پنجره ها را باز گذاشت و هواکشها را بکار انداخت. همچنین باید توجه داشت که حرارت و رطوبت، اثر ضدعفونی کنندگی گاز فرمالین را تشدید می کنند. از گاز فرمالین برای ضدعفونی سالن و تجهیزات مرغداری، ماشین های جوجه کشی و جوجه های تازه از تخم درآمده، استفادهمیشود. گاز فرمالین اثر ضدعفونی کنندگی مناسبی بر میکروبهای سطح پوسته تخم مرغ دارد و مقدار ۶۰ گرم پودر پرمنگنات پتاسیم و ۱۲۰ میلی لیتر فرمالین چهل درصد، مقداری گاز فرمالین تولید می کند که برای ضدعفونی یکصد فوت مکعب یا سه متر مکعب از فضای انکوباتور و هچری کافی است. همچنین گاز فرمالین در دمای ۲۱ درجه سانتی گراد و رطوبت ۷۰ درصد، بهترین اثر ضدعفونی کنندگی را دارد. لازم به ذکر است برای تولید گاز فرمالین، میشود از آجر یا بلوک فرمالین هم استفاده نمود که ترکیب اصلی آن با ذرات چوب فشرده به شکل بلوک یا آجر تولید می گردد و با آتش زدن آن، گاز فرمالين متصاعد و در فضا پخش می شود. از گاز فرمالین، علاوه بر ضدعفونی سالن و تجهیزات مرغداری و سالن ها و دستگاه های جوجه کشی، برای ضدعفونی دستگاه های کارخانه خوراک دام و طیور و نیز اجزای داخلی آسیاب و میکسر مرغداریها نیز استفاده میگردد. چون گاز فرمالین خاصیت ضدعفونی کنندگی بالایی دارد و در همه بخش های دستگاه که دسترسی به آنها غیرممکن است، به راحتی نفوذ می نماید.

۳- مشتقات يد؛ ترکیبات يدوفور برای ضدعفونی بکار می روند که در محیطهای اسیدی اثر بالایی دارند ولی فعالیت آنها در محیطهای قلیایی و در حضور مواد آلی کاهش پیدا می کند. این مواد بر روی انواع قارچ، باکتری و ویروس مؤثرند. این ترکیبات غیرسمی و غیر حساسیت زا هستند و برای ضدعفونی سالن و تجهیزات مرغداری، تخم مرغ و وسایل و دستگاه های جوجه کشی بکار می روند.

4- مشتقات کلر؛ این ترکیبات هم به شکل پودری هستند، مانند هیپوکلریت سدیم یا کلسیم همراه با تری سدیم فسفات هیدراته و هم به شکل مایع، مانند هیپوکلریت سدیم به همراه کلرامین های آلی و دی اکسید کلر. اگر غلظت کلر آزاد ترکیبات کلردار در حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ پی پیام باشد، ضدعفونی کنندگی این ترکیب، در حد مطلوب خواهد بود. هنگام افزودن کلر به آب، اسیدهیپوکلروس با فرمول شیمیایی HOCl تولید می شود که خاصیت میکروب کشی قوی دارد. محلولهای کلردار در محیطهای اسیدی و در گرمای بالا، اثر بهتری دارند. هیپوکلریت سدیم، خیلی فعال بوده ولیعمر ضدعفونی کنندگی کمی دارد؛ درمقابل، هیپو کلریت کلسيم، اثر ضدعفونی کنندگی کمی داشته ولی اثر آن، مدت زیادتری باقی می ماند. بعضی از ترکیبات کلره، پوست را تحریک می کنند و خاصیت خورندگی بر روی فلزات دارند.

5 – ترکیبات آمونیوم چهارتایی؛ موادی شفاف و با بوی مطلوب هستند که خاصیت تحریک کنندگی بر روی پوست ندارند. این مواد محلول در آب بوده و بر ضدباکتری، ویروس و قارچ مؤثرند.

6- ترکیبات پراکسی ژن ؛ نمونه این ترکیبات، Virkon S میباشد که یک ضدعفونی کننده قوی می باشد و چربی ها را حل نموده و به صورت امولسیون یا به حالت معلق در می آورد و همچنین خاصیت اکسید کنندگی دارد. این ماده بر روی انواع قارچ، باکتری و ویروس مؤثر است.

۷- آهک؛ در آب و هوای سرد که مایع ضد عفونی یخ می زند، در مبادی ورودی محوطه مرغداری، پودر آهک استفاده میشود تا چرخ خودرو و کفش افراد با آن آغشته شده و ضدعفونی گردد. همچنین برای جذب رطوبت و ضدعفونی بستر، ماده مناسبی است.

۸- سولفات مس؛نام فارسی آن، کات کبود است و در صنعت دامپروری و مرغداری، کاربردهای گوناگونی دارد. به عنوان محلول سُم شو برای ضدعفونی سُم دام های بزرگ بکار می رود. در ترکیب مکمل معدنی برای تأمین مس مورد نیاز دام و طیور، از آن استفاده می شود. با دز نیم کیلوگرم در هر تن جیره، به صورت مخلوط در دان و یا با غلظت نیم کیلوگرم در یک هزار لیتر آب، به مدت سه تا پنج روز، برای پیشگیری از بیماریهای قارچی بکار می­رود. محلول نیم درصد آن، یعنی پنج کیلوگرم سولفات مس در یکهزارلیتر آب، برای ضدعفونی دانخوریها، آبخوری ها و لوله های آبرسانی مصرف می شود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی