گرده گل ها که در واقع مجموعه­ ای از سلول­های نر تولید شده در بساک پرچم ­های گل­ها می­باشد در امر پرورش زنبور عسل حائز اهمیت است. هر یک از دانه ­های گرده گل متشکل از چندین سلول نر گیاه می باشد. زنبور عسل در جریان ملاقات گل­ها دانه­ های گرده را که به موهای سطح بدن وی می­چسبند جمع ­آوری کرده و به سبد گرده که روی پاهای عقب او واقعند منتقل می­نماید و به صورت دانه به هم فشرده شده به کندو حمل می­کند. زنبورها در داخل کندو، گرده­ های جمع ­آوری شده را در داخل سلول­های شان ذخیره می­نمایند. معمولاً مقداری عسل و بزاق دهانی خود را به نیز به گرده اضافه می­کنند که خصوصیات و ترکیب آن با گرده اولیه متفاوت می­باشد و به آن نان زنبور گفته می­شود. دراین پست به بررسی خواص و نگهداری و جمع آوری گرده گل بررسی می شود.

گرده گل

نان زنبور از نظر مواد غذایی، ارزش بیشتری برای زنبور عسل دارد. . ولی نمی­توان آن را برای مدت طولانی در انبار نگهداری نمود زیرا کیفیت آن در اثر تخمیر شدن از بین می­رود. علاوه بر این ثابت شده است که گرده گل تازه نسبت به نان زنبور تأثیر بیشتری روی تخم­ ریزی ملکه دارد. مقدار و کیفیت گرده گل جمع ­آوری شده توسط کلنی­ های زنبور عسل بسیار متفاوت می­باشد و بستگی به عوامل مختلفی از جمله زمان سال، فراوانی گل­های گرده ­زا، جمعیت و نیاز کلنی­ ها، شرایط آب و هوائی، و غیره دارد. همچنین گرده گل­های جمع ­آوری شده توسط یک کلنی نیز از منابع مختلف می­باشد که از نظر کیفیت متفاوتند. گرده گل به عنوان غذای ضروری زنبور عسل تأمین کننده انواع پروتئین­ها، چربی­ها، قندها، املاح، ویتامین­ها و مواد کمیاب می­باشند که نقش بسیار مهمی در فیزیولوژی و بیولوژی آن ایفا می­نمایند. مقدار گرده گل مورد نیاز سالانه یک کلنی متوسط حدود 20 تا 30 کیلوگرم تخمین زده شده است.

ترکیب شیمیای گرده گل

ترکیب شیمیایی گرده گل گونه­ های مختلف متفاوت می­باشد ولی عموماً متشکل از مقادیر مختلفی پروتئین، چربی و استرول، قندها، مواد معدنی و مواد کمیاب، ویتامین­ها، و مواد رنگی می­باشد.  مقدار پروتئین گرده گل­ها بسته به گونه بین 7 تا 35 درصد و به طور متوسط حدود 25 تا 26 درصد می­باشد.

مقدار چربی­های موجود در گرده گل­ها نیز بین 10 تا 20 درصد است. مقدار قندهای موجود در گرده گل­ها بین 13 تا 36 درصد می­باشد ولی قندهای موجود در گرده گل­های جمع ­­آوری شده توسط زنبوره بیشتر از گرده گل­هایی است که انسان جمع­ آوری نموده و بین حدود 20 تا 48 درصد گزارش شده است. علت این اختلاف این است که زنبورها معمولاً مقداری شهد یا عسل به گرده گل اضافه می­نمایند. مهمترین قندهای گرده گل­ها عبارتند از سوکروز، فروکتوز، گلوکز، مانوز، گزیلوز، لاکتوز و نشاسته. مواد معدنی شناخته شده در گرده گل­ها شامل کلسیم، منیزیم، فسفر، آهن، سدیم، پتاسیم، آلومینیوم، منگنز، گوگرد، روی و مس می­باشند که حدود 3 تا 8 درصد وزن خاکستر آن را تشکیل می­دهند.

ویتامین­های مهم شناخته شده در گرده گل­ها عبارتند از: تیامین (B₁)، ریبوفلاوین (B₂) ، اسیدنیکوتینیک (B₃)، اسیدپنتاتونیک (B₅)، پیریدوکسین (B₆)، اسید آسکوربیک (C)، بیوتین (H)و مقدار کمی هم ویتامین E.

مهمترین مواد رنگی موجود در گرده گل­ها کاروتن و گزنتوفیل می­باشد.

ارزش غذایی گرده گل برای زنبور عسل

گرده گل مهمترین ماده غذایی برای رشد و نمو زنبور عسل می­باشد. این ماده خصوصاً برای زنبورهای جوان پرستار که وظیفه تغذیه نوزادان، ملکه و سایر زنبورها را به عهده دارند بسیار حیاتی است. ثابت شده است که طول عمر زنبور عسل و بسیاری از فعالیت­های طبیعی آن بستگی به گرده گل موجود در کندو دارد. به طور کلی عدم وجود گرده گل و یا کمبود آن باعث عوارض سوء و رفتار غیر طبیعی زنبور عسل می­گردد که مهمترین آن­ها عبارتند از: کاهش یا عدم تولید ژله شاهانه، کاهش طول عمر، عدم تولید زهر به مقدار کافی، عدم رشد کافی تخمدان­ها، کاهش میزان تخم­گذاری ملکه، کاهش تولید موم و شان­ه سازی، حساس شدن نسبت به بعضی از بیماری­ها خصوصاً بیماری نوزما، عدم توان زمستان­گذرانی مناسب و غیره.
بدیهی است این عوارض به تدریج موجب کاهش جمعیت کلنی، تقلیل راندمان کار و نهایتاً از بین رفتن کلنی خواهد شد. کمبود گرده گل باعث می­شود که زنبورهای نر به تدریج به خارج از کندو رانده و از بین بروند.

در صورتی که ملکه­  در کندو پرورش داده شود از نظر جثه کوچک بوده و عملکرد خوبی نخواهد داشت و به زودی جایگزین خواهد شد. . در چنین شرایطی مقدار پروتئین بدن زنبورها در پائیز تقلیل یافته و اغلب این گونه زنبورها از پوسته­ های شفیره ­ها، باقیمانده خشک شده غذای لاروها و ترشحات آن­ها و محتویات داخل بدن زنبورهای مرده تغذیه می­کنند. . دیده شده است در صورتی که گرده گل در دسترس کلنی­های زنبور عسل نباشد زنبورها مواد دیگر حاوی پروتئین مثل بذر یا اسپر قارچ­ها، هوموس، و مواد مشابه را نیز جمع ­آوری می­کنند.

همچنین گزارش شده است که زنبورها گاهی خاک اره چوب و خاک ذغال نیز جمع ­آوری کرده ­اند ولی ارزش غذایی آن­ها ثابت نشده است.

همانطور که قبلاً اشاره شد گرده گل­های جمع ­آوری شده توسط زنبور عسل از گونه­ های مختلف گیاهی ارزش و کیفیت متفاوتی دارند و زنبور عسل قادر به تشخیص این گونه تفاوت­ها نمی­باشد. ولی چون زنبور عسل گرده گل­ها را از منابع مختلف و متعددی جمع­ آوری کرده و به صورت مخلوط ذخیره می­کند ترکیب نهایی حاصل شده نیازهای وی را برآورده می­نماید.

به منظور شناخت ارزش کیفی گرده گل­های گیاهان مختلف، Standifer در سال 1967 مطالعاتی را روی گیاهان مختلف در رابطه با تأثیر گرده گل آن­ها روی زنبور عسل انجام داد و مبنای ارزشیابی خود را رشد غدد شیری، افزایش وزن، طول عمر و مقدار غذای خورده شده توسط زنبور عسل قرار داد. بدین ترتیب گرده گل گیاهان را از نظر ارزش غذایی برای زنبور عسل به چهار گروه به شرح زیر تقسیم نمود:

1. گرده گل با ارزش غذایی زیاد
   این نوع گرده گل­ها از گیاهانی چون درختان میوه، انواع شبدر شیرین و یونجه و ذرت شیرین و غیره جمع­ آوری می­شوند.
2. گرده گل با ارزش غذایی خوب
   مثل گرده گل درختان نارون، پنبه، سبزیجات و صیفی­جات.
3. گرده گل با ارزش غذایی متوسط
   مثل گرده گل درختان زیتون، فندق، و بسیاری از درختان خزان کننده دیگر.
4. گرده گل با ارزش غذایی کم
   شامل گرده گل درختان سوزنی برگ، بعضی از انواع ذرت، و بعضی از گندمیان و گیاهان علفی دیگر.

آنچه که از مطالعه فوق ­الذکر استنتاج گردید این بود که ارزش غذایی انواع گرده گل برای زنبور عسل بستگی به مقدار پروتئین و انواع اسیدهای آمینه موجود در آن­ها دارد. گرچه ممکن است عوامل دیگری در تعیین ارزش کیفی انواع گرده گل مؤثر باشند ولی محققاً مقدار پروتئین یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده ارزش غذایی گرده گل می­باشد.

استفاده از گرده گل توسط انسان

مهمترین استفاده ­ای که انسان از گرده گل به عمل می­ آورد تلقیح گیاهان زراعی، باغی، و مرتعی با استفاده از روش­های مختلف گرده افشانی است.  گرده گل در موارد دیگری نیز توسط انسان به کار برده شده است . گرچه انسان هنوز به خواص تغذیه از گرده گل کاملاً واقف نشده است ولی در بعضی از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی بعضی از مردم آن را مورد تغذیه قرار می­دهند. علاوه بر این مصری­ها، یونانی­ها، چینی­ها و ایرانی­ها در قدیم از گرده گل تغذیه می­نموده ­اند و ثابت شده است که این ماده حاوی هورمون­های تحریک کننده جنسی می­باشد و احتمالاً برای درمان نازایی به کار برده شده است.  بعضی معتقدند که مصرف گرده گل برای سلامتی غده پروستات مفید است.

باید توجه داشت که پوسته دانه­ های گرده گل بسیار سخت و احتمالاً برای انسان غیر قابل هضم می­باشد و لذا کسانی که تغذیه آن را توصیه می­کنند مصرف روزانه بیش از یک قاشق چایخوری آن را مجاز نمی­دانند.

یکی دیگر از موارد استفاده از گرده گل توسط انسان کاربرد آن در پزشکی برای معالجه اشخاصی است که به گرده گل و یا گیاه خاصی حساسیت یا آلرژی دارند. گفته شده است که بیماران حساس به گرده گل در صورت خوردن از عسل و یا جویدن درپوش­های مومی شان عسل، به خاطر داشتن مقدار گرده گل در آن­ها، تدریجاً درجه حساسیت آن­ها کاهش یافته و بهبود می­یابند.

علاوه بر این انسان در تغذیه مصنوعی زنبور عسل با گرده گل و یا مخلوطی از گرده گل با مواد کمکی دیگر جهت تأمین نیازهای تغذیه ­ای زنبور عسل به آن کم می­نماید. و بالاخره انسان برای استخراج مواد معینی از گرده گل استفاده می­نمایند.

جمع آوری گرده گل و نگهداری گرده گل

برای جمع آوری گرده گل از کندوهای زنبور عسل معمولاً از تله گرده­ گیری استفاده می­شود. طرز کار این تله بدین ترتیب است که آن را روی کندو نصب کرده به گونه ­ای که زنبورها هیچگونه راه ورود و خروج به غیر از عبور از تله نداشته باشند. در روی این تله شبکه ­ای وجود دارد که حاوی سوراخ­ های مدوری است که زنبورهای کارگر به سختی از آن عبور می­کنند. لذا دانه ­های گرده روی پاهای زنبورهای کارگر در هنگام عبور از این شبکه از پاهای آن­ها جدا شده و در داخل مخزن زیر تله جمع ­آوری می­شوند. نصب تله گرده­ گیری روی کندوها باید هنگامی انجام شود که گیاهان گرده ­زا در منطقه پرواز زنبورها فراوان باشند. ضمناً نباید برای مدت طولانی تله­ های گرده ­گیری روی کندوها نصب باشند زیرا ممکن است زنبورها نتوانند به مقدار مورد نیاز خودشان گرده گل به داخل کندو ببرند. همچنین نصب تله گرده­ گیری روی کندوها در هنگام جریان شهد طبیعی موجب تقلیل تولید عسل کندوها خواهد شد. لذا توصیه شده است این کار در زمانی انجام شود که شهد طبیعی کم باشد و هر کلنی روزانه حدود 100 گرم گرده جمع ­آوری نماید.

تله ­ها یا  گرده­ گیری برای جمع آوری گرده گل حدود 60 درصد گرده جمع ­آوری شده توسط زنبورها را از پاهای آن­ها جدا و ذخیره نمایند بسیار مناسب می­باشد زیرا بقیه گرده به داخل کندوها برده شده و به مصرف خود زنبورها خواهد رسید.

بعضی از گیاهانی که به وسیله باد گرد­افشانی می­شوند مقدار زیادی گرده گل تولید می­کنند که دانه ­های آن­ها معمولاً کوچک و خشک می­باشند و می­توان بدون کمک زنبور عسل و برای جمع آوری گرده گل ها با روش­های مختلف آن­ها را جمع ­آوری نمود.

نگهداری گرده گل

برای نگهداری گرده گل روش­های مختلفی وجود دارد از جمله می­توان پس از هوا دادن و خشک کردن، آن­ها را در ظروف سربسته و در شرایط معمولی اتاق برای مدت حدود یکسال نگهداری نمود. همچنین می­توان آن را در فریزر یا سردخانه نگهداری کرد. برای استفاده تغذیه زنبور از گرده ­های جمع ­آوری شده می­توان آن را پس از خشک کردن با حجم مساوی با آرد سویا مخلوط کرده و در محلی سرد و خشک نگهداری کرد.  ضمناً می­توان آن را به نسبت دو قسمت گرده گل و یک قسمت شکر مخلوط کرده و در ظروف سربسته نگهداری نمود.

محل نگهداری گرده گل در انبار باید عاری از هرگونه عوامل آلوده کننده مثل حشره­ کش­ها، کودهای شیمیایی و غیره بوده و همچنین امکان دستیابی آفاتی مثل انواع حشرات (مورچه، سوسک­ها و شب­_­­پره­ها انباری) به آن وجود نداشته باشد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی