برحسب سن و جنس و شرائط فیزیولوژیک گوسفند متفاوت است . در این پست چگونگی پرورش گله داشتی گوسفند ، پرورش میش داشتی ، پرورش قوچ و  نگهداری گوسفندان جوان نر را بررسی می کنیم.

چگونگی نگهداری و پرورش گله داشتی

الف- پرورش گوسفندان داشتی جوان (شیشک):

پرورش گوسفندان داشتی جوان بلافاصله پس از دوره شیرخوارگی شروع می­شود. در این هنگام گله داران، بره های نر را یا به فروش می رسانند و یا از آنها برای انجام عملیات پرواربندی استفاده می کنند. پس از بررسی و تعیین رشد و نمو افراد گله و براساس دید ظاهری، تعدادی از بره های ماده نیز بعنوان مازاد براحتیاج، فروخته می­شود و بقیه بعنوان جانشین میش ها در گله نگهداری و پرورش می یابند و بعبارت دیگر به گله داشتی می پیوندند. معمولاً این نوع بره ها در سن سه ماهگی حدود 15 تا 25 کیلو وزن دارند. بدیهی است بره های زود از شیر گرفته شده و یا بره های بی مادر وزن کمتری خواهند داشت. بره ها از سن سه ماهگی به بعد (و معمولاً تا ۶ ماهگی) اضافه وزن متوسطی خواهند داشت و علاوه برجیره نگهداری، به غذای آنها باید جیره رشد نیز اضافه شود. در بره های ماده افزایش وزن حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم در روز است. اما در بره های نر این مقدار به 250 تا 300 گرم نیز می رسد. افرادی که به امر پرورش گوسفند اشتغال دارند باید توجه داشته باشند که گوسفندان داشتی جوان نمی توانند احتیاجات خود را حداقل تا یک سالگی از طریق علوفه پایه تأمین کنند و روزانه مقداری غذای کنسانتره باید به جیره آنها اضافه گردد. البته اضافه کردن کنسانتره به جیره غذایی به کیفیت علوفه چراگاه ارتباط دارد. بره­های داشتی پس از سه ماهگی حتماً باید به مراتع طبیعی یا مصنوعی فرستاده شوند و اضافه وزن کافی (حدود 100 تا 200 گرم در روز) داشته باشند. وقتی وزن بره ها به ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم رسید اینگونه بره ها قادرند احتیاجات خود را از مراتع مناسب به اندازه کافی تأمین نمایند. دامدارانی که ییلاق قشلاق دارند و اواسط بهار به ییلاق کوچ می کنند امکان استفاده از غذای کنسانتره در تغذیه بره ها برای آنها کم است یا اصلاً وجود ندارد. به این جهت توصیه می شود که تا قبل از حرکت، بره های خود را با تغذیه کافی به رشد متناسب برسانند. بعضی از سال­ها که میزان بارندگی کم است و علوفه مراتع طبیعی مرغوب و کافی نیست بره­ های داشتی از نظر رشد بدنی لطمات شدیدی می بینند. زیرا با آنکه از اواسط تابستان به بعد بره های نر را از گله جدا می کنند و آنها را فروخته و یا برای پرواربندی مورد استفاده قرار می دهند، اما بره های ماده که با گله مادر به شكل مخلوط باقی می مانند، در ساعات دوشش شیر مجبورند به همراه گله به محل شیر دوشی برگردند. به همین خاطر امکان یافتن علوفه برای بره های ماده کم تر می­شود. اواخر تابستان که علوفه مراتع به پایان می رسد مخصوصاً در سال­های کم باران، اضافه وزن بره ها متوقف و گاهی هم منفی می­شود. این امر در کیفیت بازدهی گله در آینده اثر منفی شدیدی دارد. بنابراین به دامداران توصیه می­شود در چنین مراتعی قبل از حرکت ایل، بره ها را به مراتع مرغوب و یا به مراتع مصنوعی بفرستند و یا حداقل از تعداد آنها در مراتع فقیر بکاهند. تا بره ها بتوانند با تغذیه بهتر احتیاجات نگهداری و رشد خود را تأمین نمایند. یا اینکه زودتر از مرتع فقیر کوچ کنند و به نقاط بهتر بروند. گاهی دیده شده است که تعلل در امر کوچ از نقطه ای به نقطه دیگر خسارات زیادی به گله های داشتی وارد کرده است.

در ماه های پائیز که گوسفندان از ییلاق برمی گردند، بره ها حداقل به وزن ۳۰ تا ٤٠ کیلوگرم رسیده اند و از علوفه پایه حداکثر استفاده را باید بنمایند. مراتع مصنوعی پس از برداشت محصولات کشاورزی، مناسب ترین محل چرای آنهاست و اگر علوفه مرتع احتياجات حیوان را تأمین نسازد مقداری مواد کنسانتره در اختیار بره­ها باید قرار داد. در ایام زمستان می توان حدود ۲5۰ تا 500 گرم علف خشک و یا یونجه مرغوب و ۲ تا ۳کیلوگرم سیلوی ذرت روزانه در اختیار آنها قرار داد. اواخر زمستان که سن آنها به حدود یک سالگی رسیده است بعنوان شیشک های یک ساله همراه گله مادر تغذیه می کنند و در طول بهار و تابستان همراه گله سال بعد هم به چراگاه ها فرستاده می­شوند. در ماه­های آخر نزدیک به جفت گیری (15 تا ۱۸ ماهه) کاملاً مانند گله مادر نگهداری و پرورش داده می­شوند و بهتر است قبل از جفت گیری براساس روش فلاشینگ یک دوره غذای کنسانتره در اختیار آنها قرار داد. تغذیه گوسفندان داشتی تازه آبستن (شیشک آبستن) بمانند میش های آبستن گله خواهد بود. بعضی از پرورش دهندگان گوسفند ضمن پرورش میش های جوان، علاقه مند هستند ضمن اینکه قوچ داخل گله است بره های ۸ تا ۱۰ ماهه اوایل پائیز با رور گردند و به این ترتیب زودتر تبدیل به میش داشتی شوند. این امر از نقطه نظر اصلاح نژاد گوسفند درصورتی اشکال نخواهد داشت که بره ها از نظر جنسی و جسمی به بلوغ کامل رسیده باشند. بره ها باید از نظر وزن، در نژادهای سبک بالای ۳۲ کیلو و در نژادهای سنگین بالای ٤٠ کیلو وزن داشته باشند. هرگاه از نظر جسمی بره ها آمادگی پذیرش قوچ را نداشته باشد، دامداران باید بره ها را در فصل قوچ اندازی از گله جدا و پس از پایان آن مجدداً با گله اصلی مخلوط نمایند. عدم رعایت این امر طی سال­های متوالی موجب خواهد شد که گوسفندان از نظر جثه کوچک شوند. زیرا باروری زودرس برروی جثه دام مؤثر بوده و باعث می­شود که میش ها به حداکثر رشد خود نرسند.

ب – پرورش میش داشتی:

نگهداری و پرورش میش داشتی در طول سال محتاج به مراقبت های خاصی است که به ترتیب عبارتند از دوره قبل از جفت گیری، دوره آبستنی و دوره شیردهی بنابراین نگهداری و تغذیه حیوان برحسب دوره های مختلف متفاوت است:

۱ – نگهداری و پرورش میش در دوره قبل از جفت گیری:
پس از پایان شیردهی، میش ها دوره قبل از جفت­گیری را می­گذرانند در این دوره گله داشتی در مراتع طبیعی که به پایان رسیده است با کمبود مواد غذائی مواجه هستند و معمولاً یک دوره کاهش وزن را باید پشت سر بگذرانند. لاغر شدن گوسفندان در این دوره در صورتیکه تا چهار هفته قبل از قوچ اندازی بیشتر بطول نیانجامد چندان مهم نیست اغلب دامدارانی که به ییلاق می­روند با این مشکل روبرو هستند مگر اینکه وضع مراتع براثر بارندگی کافی مساعد بوده و گوسفندان از وزن مناسبی برخوردار باشند در این دوره معمولاً از وزن دنبه های گوسفندان کاسته شده و ذخیره انرژی بدن به مصرف می­رسد و از روی کاهش وزن دنبه دامداران تصمیم می­گیرند و از منطقه ییلاقی کوچ و به محل مناسب عزیمت می نمایند دامدارانی هم که در دشت به پرورش گوسفند اشتغال دارند باید توجه داشته باشد که با جیره نگهداری و یا جیره ارزان قیمت دام­های خود را برای دوره جفتگیری نگهداری نمایند.

۲- نگهداری و پرورش میش در دوره جفت گیری:
بیشترین کوشش دامداران باید به این دوره معطوف شود چرا که نسبت درصد آبستنی و بره زائی میش به تغذیه و مراقبت این دوره پرورشی بستگی دارد. همانطوریکه در فصل تولید مثل در روش فلاشینگ اشاره گردید از چهار هفته قبل از قوچ اندازی باید بخصوص به تغذیه حیوان توجه زیادی مبذول داشت قبل از شروع تغذیه، باید آن دسته از میش هائی را که بعلل مختلف قصر شده و یا اینکه پستان­های خود را بخاطر بیماری­ها از دست داده اند و همچنین آنهائی­که به لحاظ جثه کوچک هستند و ارزش نگهداری بعنوان میش داشتی را ندارند از گله حذف نمود و آنهایی را که برحسب تجربه دیده شده است که بره های خوب و سالم بدنیا می آورند نگهداری نمود. از طرف دیگر در این فصل دامداران ترکیب و تعداد گله خود را باید مشخص نمایند. مقدار گله برحسب نوع و اندازه آغل و ظرفیت مرتع و مقدار غذای ذخیره شده تعیین می شود. بالاخره پس از حذف کامل میش های وازده و مازاد، گله یکدست و آماده می­شود تا برنامه های مربوط به جفت گیری برروی آنها پیاده شود.

اکثراً دیده شده است که هرقدر وضعیت غذائی در دوران قبل از جفت گیری بهتر باشد درصد دو قلوزایی در گوسفند اضافه می گردد. اضافه کردن مواد کنسانتره و غذاهای پرارزش به جیره روزانه از چهار هفته قبل از جفت گیری باعث می­شود که زمان فحلی جلو بیفتد و درصد بره زایی بالاتر برود. به همین علت توصیه می­شود که در این دوره گله های داشتی را در مراتع بسیار مرغوب چرا دهند و در صورت امکان با اضافه کردن مواد متراکم به جیره غذائی انرژی لازم را به بدن دام برسانند. بهتر است ابتدا مقدار غذای متراکمی معادل 1/0 واحد علوفه ای در اختیار گله بگذارند و بتدریج تا پایان چهار هفتگی آنرا به ٤/0 واحد علوفه ای (معادل 3/1 مگا کالری انرژی قابل هضم) برسانند. تغذیه اضافی گله تا دو هفته پس از قوچ اندازی باید ادامه یابد و پس از آن قطع گردد. زیرا بعد از آن نتایج چندانی نخواهد داشت و ممکن است حتی باعث از بین رفتن و یا جذب جنین گردد.

جیره غذایی میش ها از دو هفته پس از شروع قوچ اندازی تا سه ماهگی اندکی بیشتر از جیره نگهداری است و از آن پس احتیاج حیوان به مواد پروتئینی بیشتر می­شود و باید در این دوره تغذیه حیوان از کیفیت مطلوبی برخوردار باشد. کلیه عملیات مربوط به واکسیناسیون باید قبل از جفت گیری انجام شود و از آن پس دام­ها باید در محیطی آرام نگهداری و پرورش داده شوند. نظر به اینکه دوره فحلی در گوسفند بطور متوسط ۱۷ روز می باشد حداقل باید قوچ به مدت سه دوره فحلی یعنی 51 روز در گله بماند. بهمین جهت گله داران مدتی نزدیک به دو ماه قوچ را در گله رها می کنند و از آن پس برای تنظیم برنامه زایش، قوچ را از گله جدا می­نمایند.

برخی از گله داران بطریق بسته میش­ها را پرورش می دهند و قوچ دائماً ر گله رها شده است. این نوع دامداران دارای وضع تغذیه ای نسبتاً مناسبی هستند و جیره نگهداری و تولید مثل برای گله در طول سال یکسال است. البته کنترل این نوع دامداری­ها به لحاظ اقتصادی غیر ممکن است زیرا که میش­های شیرده خشک و آبستن و میش­های جوان هر سه با هم مخلوط بوده و نمی­توان جیره غذائی خاصی برای آنها پیشنهاد نمود این نوع دامداری­ها بیشتر مرکز خرید و فروش گوسفند می­باشند. تنها توصیه خاص برای این دامداران آنست که بره­های ماده جوان را از گله خارج نموده با بلوغ کامل جنسی و جسمی اجازه بدهند با قوچ­ها مخلوط شوند چرا که باروری بی رویه، موجب در گله خواهد شد.

3- نگهداری و پرورش میش آبستن:
میش­های آبستن از سه ماهگی به بعد به مراقبت بیشتری احتیاج دارند. با توجه به جدول احتیاجات و علاوه بر بالا بردن کیفیت مواد غذائی هنگام غذا دادن به گله نیز باید توجه نمود که میش ها یک­مرتبه از درب تنگ عبور نکنند زیرا این امر موجب بره اندازی یا سقط جنين مکانیکی خواهد شد. تعداد زیادی از دامداران بعلت عدم توجه همه ساله تعدادی بره به این طریق از دست می­دهند چنانکه قبلاً نیز اشاره شد کمبود مواد غذائی بخصوص در اواخر آبستنی ممکن است باعث بیماری مسمومیت آبستنی شود در این حالت معمولاً بعلت کمبود گلوکز درصد مواد سمی خون بالا می­رود برای جلوگیری از بروز این بیماری باید با افزودن مواد متراکم انرژی دار، گلوکز و اسید پروپیونیک لازم را به بدن دام رساند.

پرکارترین دوره پرورش گوسفند مربوط به فصل زایش است. هرگاه دوره آبستنی در میش را 150 روز در نظر بگیریم بنابراین شروع زایش گله حدود یک صد و پنجاه روز پس از قوچ اندازی و پایان آن يكصد و پنجاه روز پس از جدا ساختن قوچ از گله خواهد بود. یعنی همان تعداد روزهائیکه قوچ در داخل بوده به همان تعداد روز هم دوره زایش خواهیم .داشت. در دوره زایش باید مسئولین پرورش بطور شبانه روزی گله را کنترل کنند تا هرگاه مشکلی از نظر زایمان پیش آید به میش کمک نمایند.

٤- نگهداری و پرورش میش در دوره شیردهی:
چون ترکیب و مقدار شیر مادر اثر زیادی برروی رشد و نمو بره دارد لذا برای تولید بیشتر شیر باید تنظیم جیره غذایی و تغذیه میش برحسب مقدار و ترکیب شیر صورت گیرد. دوره شیردهی در گوسفند حدود 5 تا 5/5 ماه است یعنی از اواسط اسفند ماه که زایش انجام می­شود تا اواسط مرداد ماه از شیر گوسفند می توان بهره برداری نمود. در اکثر موارد محصول سه ماهه اول شیردهی را به منظور تغذیه بره ها مورد استفاده قرار می دهند و از آن به بعد (که بره ها به علوفه خشبی عادت نمودند) آنرا یا بصورت اولیه و یا بصورت فرآورده به مصرف غذای انسان می رسانند.

دوره شیردوشی معمولاً از اوایل خرداد تا اواسط مرداد ماه بطـول می انجامد. برخی از گله داران بخصوص آنهائی­که دائماً قوچ در گله دارند کلیه تولیدات شیر میش را به مصرف غذائی بره می رسانند.

در طول دوره شیردهی مقدار شیر گوسفندان ایران بطور متوسط بين ٤٠ تا ۸۰ کیلو گرم است. مقدار شیر برحسب نژاد و تغذیه و خصوصیت فردی بسیار متغییر می باشد و ما در این زمینه در فصل بعد بیشتر توضیح خواهیم داد. علاوه بر نژاد و تغذیه تعداد بره هم در این امر مؤثر است زیرا میش هائیکه دارای دو یا سه بره هستند بعلت اینکه بره ها تا آخر شیر مادر را می مکند ترشحات غدد شیری بیشتر و بهتر کار کرده و شیر بیشتری ترشح می کند. در بسیاری از آزمایشات معین شده است که میش های دوقلوزا تا 50 درصد بیش از میش های تک زا شیردهی داشته اند.

پ- پرورش و نگهداری گوسفندان جوان نر:
به پرورش گوسفندان جوان نر که بعنوان قوچ گله در اصطلاح قوچ جوان یا «توخلی» می­گویند. اضافه وزن روزانه این نوع بره ها از بره های پرواری کمتر ولی از گوسفندان داشتی ماده بیشتر است. وزن مطلوب اینگونه گوسفندان در اواخر یکسالگی برحسب نژاد متفاوت و بین ۶۰ تا ۹۰ کیلو می باشد. بعبارت دیگر اضافه وزن روزانه از زمان از شیر گرفتن به بعد بطور متوسط بین 150 تا 250 گرم است بنابراین علاوه برعلوفه پایه مقداری مواد متراکم متناسب با اضافه وزن به آنها باید داده شود. در پرورش گوسفندان جوان نر بعضی از بره های نر بعلت پیش رس بودن ممکن است ظرف 6 ماه به وزن مطلوب فوق برسند یعنی روزانه تا ۳۰۰ گرم اضافه وزن داشته باشند.

بنابراین احتیاج آنها به مواد غذائی بالا خواهد بود و مواد متراکم بیشتری در اختیار آنها باید قرار داد و بهرحال با توجه به وضعیت رشد بره، غذای کافی باید در دسترس حیوان باشد. معمولاً این نوع بره ها را پس از جدا شدن از گله با قوچ­ها نگهداری می کنند و باید توجه نمود که بعلت کمی جثه مورد هجوم قوچ­ها قرار نگیرند و غذای کافی به آنها برسد.

ت- نگهداری و پرورش قوچ:
بگونه ای باید صورت گیرد که بتوان از قوچ به مدت طولانی استفاده کرد. بخصوص از نظر تغذیه، حیوان را باید دقیقاً کنترل نمود. کمبود و یا ازدیاد مواد غذائی باعث پائین آمدن تولید اسپرم و حتی عقیمی در حیوان می شود. غذای قوچ باید متنوع باشد و از نظر کیفیت در درجه بسیار بالایی قرار گیرد. هرچند قوچ ها در غالب دامداری­ها در مدت کوتاهی از سال مورد استفاده قرار می گیرند ولی بهرحال غذای آنها از نظر ویتامین ها، املاح معدنی و مواد پروتئینی باید غنی باشد تا به دستگاه تناسلی حيوان لطمه ای وارد نشود. بعلاوه قوچ ها را که اغلب در آغل نگهداری می­شوند باید هر روز بازرسی نمود و از نظر کنترل بیماری توجه خاصی به آنها مبذول داشت.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی