یکی دیگر از اکتشافات مهمی که در نیمه قرن 19 میلادی اتفاق افتاد و موجب پیشرفت سریع­تر صنعت زنبورداری جهان شد تولید برگه موم آج­دار بود. برگه موم آج­دار در واقع یک ورقه نازکی از موم خالص زنبور عسل است که پایه­ های سلول­های شش ضلعی زنبور عسل در دو طرف آن پرچ شده است. این برگۀ آج­دار اساساً محور شان زنبور عسل خواهد بود. به عبارت دیگر وقتی این برگه آج­دار در داخل قاب مستقر گردد و در کندو در اختیار زنبورها قرار داده شد، سلول­های شش ضلعی مومی در دو طرف این برگه به صورت افقی ساخته خواهد شد. در پست های قبلی با وسایل و لوازم پرورش زنبور عسل  آشنا شدیم در ادامه با وسایل و لوازم پرورش زنبور عسل ،برگه موم آج­دار و دستگاه موم آجدار ، بیشتر می پردازیم.

برگه موم آج­دار

اهمیت این اکتشاف از این نظر است که عملیات شان­ه سازی زنبورها با سرعت بیشتری انجام شده و شان­ه ها در داخل قاب استحکام بیشتری خواهند داشت زیرا برگه موم آج­دار به وسیله سیم­های گالوانیزه در داخل قاب دوخته و مستحکم می­شوند.

اصولاً صفحه مومی به وسیله دستگاه آجموم پرچ شده و پایه سلول­های کارگر زنبور عسل روی آن نقش می­بندد. این برگه پس از عملیات موم­بافی توسط زنبورها تبدیل به شانی می­شود که برای پرورش کارگرها مناسبت دارد ولی اغلب در حاشیه و گوشه­ های فوقانی آن سلول­های بزرگتری ساخته می­شوند که برای پرورش زنبورهای نر اختصاص می­یابند.

گاهی زنبوردارها شان­ه هایی با سلول­های نر را برای قرار دادن در طبقات و ذخیره عسل در آن­ها ترجیح می­دهند لذا کارخانه­ های موم آج­کنی برگه ­های آج­دار با پایه سلول­های نر را نیز تولید و به فروش می­رسانند. ضمناً این گونه برگه­ های آج­دار با پایه سلول­های نر در واحدهای پرورش ملکه جهت تولید انبوه زنبورهای نر به کار برده می­شوند. برای ساختن برگه­ های مومی باید از موم خالص زنبور عسل استفاده کرد.

علاوه بر این باید قبل از برگه سازی نسبت به تصفیه موم و عاری کردن آن از هرگونه مواد خارجی اقدام کرد. موم را در ظروف دو جداره و به وسیله حرارت غیر مستقیم ذوب کرده سپس به صورت ورقه­ های نازک درآورده و نهایتاً ورقه ­ها به وسیله ماشین­های پرچ موم آج­دار می­شوند.

لازم به ذکر است که خصوصیات برگه موم آج­دار برای تولید عسل به صورت عسل شان و همچنین برای پرورش نوزادان تا حدودی متفاوت است. برای تولید عسل شان از موم­ هایی روشن­تر استفاده می­شود و برگه آن­ها نیز نازک­تر خواهد بود. در حالی که برای پرورش نوزادان می­توان از موم­های تیره ­تر استفاده کرد و برگه آن­ها را نیز ضخیم­تر تولید نمود. یک کیلو گرم موم آج­دار برای اندازه قاب­های کندوی لانگ استروت (5/42* 3/20 سانتی­متر) حدود 17 برگه خواهد شد.

به منظور استقرار مطلوب برگه موم­ آج­دار در داخل قاب و دوام و استحکام زیاد آن پس از تبدیل شدن به شانه، معمولاً چهار ردیف سیم یا مفتول گالوانیزه نمره 28 یا 30 از طریق چهار سوراخ که در هر یک از زهواره­ های جانبی قاب ایجاد شده است عبور داده و کاملاً در قاب مستحکم می­کنند. برای محکم کردن سیم­ های داخل قاب به وسیله دستگاه مخصوصی ردیف­های سیم­ ها کشیده شده، و پس از محکم شدن ابتدا و انتهای آن به وسیله میخ در زهواره کوبیده می­شود.

پس از سیم­کشی قاب، برگه­ موم­ آج­دار در زیر سیم­های قاب قرار داده شده و به وسیله موم دوز برقی یا دستی که به وسیله آب جوش داغ می­شود ردیف­های سیم­­ها در داخل برگه موم فرو برده می­شوند به گونه­ های که سیم­ها کاملاً در محور برگه قرار گرفته ولی برگه موم پاره نشود.

به منظور تولید برگه موم آج­دار با استحکام و دوام بیشتر در سال 1921 میلادی شرکت دادانت و پسران نوعی برگه موم آج­دار سیم کشی شده به بازار عرضه کرد که سیم­ های درون برگه موم را به وسیله دستگاه آجموم، چین­دار کرده و درون برگه به صورت عمودی عبور داده بودند.

این نوع برگه موم مورد استقبال فراوان زنبورداران قرار گرفت و هنوز کاربرد فراوانی دارد. زیرا  علاوه بر داشتن سیم­های عمودی چین­دار در داخل برگه موم، دو تا چهار ردیف سیم طولی خود قاب نیز موجب استحکام بشتر برگه ­ها و نهایتاً شان بافته شده خواهد شد.

در سال 1963 شرکت دادانت و پسران نوعی برگۀ آج­دار پلاستیکی که دو سطح آن دارای یک لایه بسیار نازک مومی بود به نام تجارتی دوراکمب و یا دوراجیلت به بازار عرضه کردند که فوق ­العاده مورد توجه زنبورداران قرار گرفت.

این نوع برگه آج­دار به واسطه دوام و استحکام زیاد آن بیشتر در قاب­های طبقات برای ذخیره عسل مورد استفاده قرار داده می­شود. برای تحریک زنبورها به شان­سازی و بافتن برگه موم آج­دار باید در زمانی قاب­های برگه موم­ آج­دار را در کندوها قرار داد که درجه حرارت محیط حداقل به 25 درجه سانتی­گراد رسیده باشد و ضمناً شهد فراوان نیز جاری باشد.

اگر شهد جاری نباشد می­توان با تغذیه مصنوعی زنبورها با شربت شکر 50 درصد آن­ها راتحریک به موم­ سازی و شان­ه سازی نمود. در کندوهای یک طبقه توصیه می­شود که قاب حاوی برگه موم آج­دار نزدیک به محل پرورش نوزادان مثلاً در جایگاه قاب سوم از کنار کندو قرار داده شود. اگر کندو دو طبقه و یا بیشتر است باید قاب حاوی برگه موم در طبقه فوقانی محل پرورش نوزادان قرار داده شود تا زنبورها آن را بافته و به شان تبدیل نمایند.

اندازه و شکل سلول­های زنبور عسل

به طور کلی سلول زنبور عسل به شکل لوله­ای شش ضلعی است که شش دیواره دارد و هر دیواره با سلول مجاور مشترک است. قاعده سلول به وسیله سه عدد متوازی الاضلاع (لوزی) بسته است.

گرچه شان­ه سازی به صورت عمودی انجام می­شود ولی سلول­ها نسبت به محور شان کاملاً عمودی نیستند بلکه کمی به طرف بالا تمایل دارند. زاویه شیب سلول­ها به طرف بالا حدود 9 تا 14 درجه است. این شیب باعث می­شود که لاروهای درون سلول­ها به بیرون نلغزیده و سقوط نکنند، علاوه بر این مواد غذایی در داخل سلول به راحتی مستقر شده و خارج نشوند.

ضخامت کف سلول در برگه موم آج­دار برای پرورش نوزادان حدود 635/0 میلی­متر است ولی پس از آنکه در اختیار زنبورها قرار داده می­شود، زنبورها آن را نازک می­کنند و به حدود 2032/0 میلی­متر می­رسانند و تبدیل به شان می­کنند.

ضخامت دیواره سلول­های شان نیز حدود 0635/0 میلی­متر است. اندازه سلول­های زنبور عسل بسته به گونه و نژاد زنبور عسل متفاوت است ولی در نژادهای معروف گونۀ زنبور عسل غربی (Apis mellifera) در روی شان در هر سانتی­متر مربع حدود 3/4 سلول کارگر و 6/2 سلول نر وجود دارد.

لازم به ذکر است که اندازۀ سلول­های شان به مرور زمان و متناسب با میزان پرورش نوزادان در آن­ها کوچکتر می­شوند زیرا تدریجاً مقداری از پوسته­ های لاروی و شفیرگی در دیواره ­های سلول نفوذ کرده و ضمن ضخیم­تر کردن دیواره ­ها باعث کوچک­تر شدن سلول­ها می­گردد.

به همین جهت جثۀ زنبورهای متولد شده از این گونه سلول­ها نیز کوچکتر از اندازه طبیعی خواهد شد. بدیهی است کوچکتر شدن اندازه جثه زنبورها موجب کوچکتر شدن عسل­­دان و سبد گرده شده و به همان نسبت مقدار عسل و گرده کمتری تولید می­شود.

بدین جهت توصیه می­شود هر چند سال یک مرتبه شان­ه های کهنه را ذوب کرده و پس از تصفیه کردن موم آن­ها مجدداً تبدیل به برگه موم ­آج­دار کرده و در اختیار زنبورها قرار داد تا تبدیل به شان تازه بافت شوند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی