نظر به این که بلوغ شتر به آهستگی و در مدت زمان طولانی صورت می گیرد آنها را می توان از سن ۱ سالگی به بعد برای مصرف گوشت کشتار نمود و در طول این مدت گوشت به تدریج سفت تر شده و از کیفیت و نرمی آن کاسته می شود. در این قسمت تولیدات شتر ( شیر شتر _ گوشت شتر ) را بررسی کرده ایم.
گوشت شتر
یکی از تولیدات شتر گوشت شتر است که با توجه به بررسی های انجام شده بهترین سن کشتار شتر تا 3 سالگی می باشد. در این سن شترها هنوز به رشد کامل نرسیده و گوشت آن ها جوان و تردد وزن آنها در این سن حدود ۳۰۰ کیلوگرم است.
مصرف گوشت شتر در تمام نقاط کشور متداول نبوده ولی در مناطقی که فرهنگ مصرف آن وجود دارد به بازار عرضه می شود. رنگ گوشت شتر قرمز آلبالویی تا قرمز مایل به قهوه ای است و از گوشت گاو کمی خشنتر و خوشمزه تر بوده و مانند گوشت اسب است و به علت مقدار زیاد گلیکوژن در آن کمی شیرین مزه است.
چربی گوشت شتر به رنگ سفید و درصد چربی آن بین ۹۲/0 الى 1% می باشد. در صورتی که چربی گوشت گاو 20/1 تا 99/3 درصد می باشد.
درصد آب گوشت شتر بین ۷۶ تا ۷۸ درصد می باشد.
پروتئین آن ۲۳-۲۰ درصد بوده که میزان آن در مقایسه با پروتئین گوشت سایر دام ها در سطح بالایی است. (مرغ ۲۲٪، ماهی 2/19 %، گوساله 8/18 % و گوسفند 7/15 %) گوشت شتر محتوی پتاسیم کمتر ولی چربی، کلرور سدیم بالاتری از گوشت گاو و گاو میش و بره دارد. پروتئین گوشت شتر ارزش بیولوژیکی پایین تری از گوشت گاو و گاو میش دارد. اما از این نظر شتر خصوصیات مشابه گوشت بره دارد. پروتئین گوشت بره به استثنای میزان لیزین مشابه گوشت شتر می باشد. گوشت شتر و بره محتوی آهن و روی کمتری از گوشت گاو و گاومیش می باشد. ولی اختلافی از نظر فسفر بین گوشت های مختلف حيوانات مشاهده نمی شود. ضمناً ظرفیت بافری گوشت شتر کمتر از گوشت گاو، گاومیش و بره می باشد که این خصوصیت در تکنولوژی و فرآیند گوشت مهم است.
یکی از دلایل پایین بودن ارزش گوشت شتر در جامعه عرضه گوشت شترهای مسن به کشتارگاه ها بوده است که گوشتی دیرپز دارند که می توان با عرضه گوشت شترهای جوان این مشکل را برطرف نمود.
ضمناً گوشت این دام به صورت های کباب کرده، سرخ کرده، کالباس و کنسرو قابل استفاده است.
گوشت شتر در مقایسه با سایر گوشت ها از سدیم بیشتری برخوردار است اما میزان پتاسیم آن کمتر است و در مقایسه با گوشت گاو و گوسفند از لحاظ درجه PH بسیار متفاوت بوده و در نتیجه برای عملیات فرآوری گوشت بسیار مناسب می باشد.
شیر شتر
دومین تولیدات شتر و از فرآورده های حائز اهمیت شتر، شیر بوده که بیشتر جنبه خودمصرفی دارد. در کشورهای آفریقایی خاور نزدیک و دور از شیر شتر استفاده فراوانی نموده و بیشتر شتر را جهت استفاده شير آن پرورش می دهند ولی در ایران بیشتر به مصرف بچه شتروساربان می رسد.
شیر شتر نسبت به سایر دام ها شفاف تر به نظر می رسد و نسبت به شیر گاو کمی آبکی تر می باشد.
دوره شیردهی شتر نسبت به فاصله زمانی بین دو بچه زایی و تغذیه از لحاظ کمی و کیفی از ۷ تا ۱۸ ماه متغیر است یعنی اگر شتری در فاصله هر ۳ سال دو بچه به دنیا بیاورد دوره شیردهی او ۷ ماه ولی اگر هر دو سال یک بار بچه زایی نماید دوره شیردهی او ۱۸ ماه می باشد.
در شرایط نامناسب تغذیه دوره شیردهی ۸ تا ۹ ماه ولی با تغذیه خوب ۱۸ ماه خواهد بود یک شتر خوب میتواند روزانه حدود ۱۴ لیتر شیر تولید نماید. ولی در اکثر مناطق روستایی و عشایری ایران این رقم به ۵ لیتر و کمتر تقلیل پیدا می کند.
شیر شتر یکی از تولیدات شتر است که دارای ویتامین C فراوانی است. در بعضی کشورها خصوصاً سومالی جهت تأمین ویتامین مورد نیاز انسان از آن استفاده می گردد. بیشتر شیر به صورت تازه یا دوغ به مصرف می رسد. شیر شتر دارای رنگ سفید مخصوصی است و بو و مزه آن شباهت زیادی به شیر بز و گاومیش دارد. به خاطر مزه شیرینی که دارد گاهی در بعضی مناطق آن را مرغوب تر از شیر گاو می دانند و در بعضی مناطق مردم معتقدند که شیر شتر خیلی مقوی بوده و در رشد نوزادان بی نهایت تأثیر می گذارد بدین جهت در تغذیه کودکان استفاده مینمایند. همچنین شیر شتر حساسیت کمتری نسبت به شیر گاو و گاومیش از خود در حمل و نقل و انبارداری نشان داده و دیرتر تغییر ماهیت می دهد.
نگهداری شیر شتر حتی در درجه حرارت باعث مختصر افزایش در مقدار اسیدیته آن می شود و در مزه آن تقریباً تغییری حاصل نمی شود.
گرفتن کره از شیر تا حدودی مشکل می باشد و باید از روش های به خصوصی استفاده نمود. کره آن بی رنگ و دارای بو و مزه خاصی است.
شیر شتر با شیر انسان قابل مقایسه می باشد که این خود ارزش غذایی شیر شتر را برای مصرف انسان میرساند در ضمن شیر شتر این خصوصیت را دارد که به پنیر تبدیل نمی شود مگر این که ۲۰ گرم کلرید کلسیم به ازای هر ۱۰۰ لیتر شیر اضافه شود.
به ازای هر واحد وزن شیر، مقدار پنیر حاصل از آن از مقدار پنیر شیر گاو کمتر است ولی مزه و کیفیت آن بهتر از پنیر گاو می باشد.
خواص فیزیکی و شیمیایی شیر شتر بستگی زیادی به کمیت و کیفیت علوفه و میزان آب مصرفی روزانه دام دارد. طعم آن شیرین و گاهی شور و حتی ممکن است دارای طعم آب نیز باشد.
میزان آب شیر شتر بین ۸۴ تا ۹۰ درصد می باشد این میزان به کمیت و کیفیت آن خصوصاً آب موجود در مواد غذایی جیره غذایی شتر دارد چربی شیر آن از 6/2 تا 5/5 درصد متغیر بوده که بستگی به کیفیت علوفه مصرف شده و همچنین کمیت آب مصرفی توسط شتر دارد.
میزان پروتئین آن بین 6/2 تا 6/3 درصد می باشد که مقدار پروتئین موجود در علوفه مصرف شده اثر مستقیمی روی کمیت آن دارد شترهایی که در شرایط کم آبی زندگی می کنند شیرشان دارای پروتئین کمتری است. شیر این دام از نظر ویتامین ها بسیار غنی بوده و مقدار آن بین ۵ تا 7/5 درصد متغیر می باشد. ویتامین های 1B و 2B به حد وفور در شیر شتر وجود داشته و مقدار ویتامین 12B آن بین 3/2 تا 9/3 واحد بین المللی میباشد. شیر شتر از نظر ویتامین C بسیار غنی بوده (۵ گرم درصد گرم شیر) که این خاصیت به خصوص در مناطق کویری که سبزیجات و میوه جات نادر هستند بسیار مفید می باشد. میزان ویتامین C در شیر شتر سه برابر شیر گاو است. به علت بالا بودن درصد پروتئین ترکیبات اسیدهای آمینه شیر شتر و میزان کازئین موجود در آن شاید بتوان بعنوان یک غذای کامل روزانه برای انسان به حساب آورد ولی طعم و بوی نامطبوع آن باعث شده که مصرف آن توسط انسان قابل پذیرش نباشد ولی می توان در اثر تصفیه و جدا نمودن کازئین آن، آن را برای مصرف انسان مناسب ساخت.
در مجموع می توان گفت که شیر شتر یکی از مهم ترین تولیدات شتر است که دارای این قدرت و ارزش اعجاب آمیز است که می تواند سبب شفای بیماران و سلامتی آنها شود و این به خاطر آن است که چون این دام از بوته ها و گیاهانی استفاده می نمایند که در داروسازی و پزشکی ارزش درمانی خاص دارند. همچنین بنا به اعلام نظر مراکز پزشکی دنیا، شیر شتر برای معالجه بیماری های مزمن کبدی سودمند است که به علت تعلیف از گیاهان تیره کاسنی (شکر تیغال، درمنه، يو شان، کنگر، بومادران و گیاه شاه تره، نعناع و جعفری) می باشد.
پوست شتر
از پوست شتر دو کوهانه کفش و دمپایی می سازند ولی پوست شتر جمازه کیفیت مطلوبی نداشته و از آن شلاق، زین و خیک تنگی شکل جهت نگهداری آب و شیر تهیه می نمایند. پوست ویکونا مرغوب و گران بها بوده و دارای ارزش زیادی است. پوست گواناکو نیز از کیفیت خوبی برخوردار است و بیشتر در تهیه رختخواب، کت و شنل به کار می رود. از پوست لاما کفش، صندل و کیف می سازند.
کرک و موی شتر
کرک شتر یکی دیگر از تولیدات شتر که او را همانند کرک بز می توان تحت عنوان الياف موئین ویژه تقسیم بندی نمود که این گروه دارای ویژگی ها و صفاتی است که به وسیله رنگ، درجه ظرافت و درجه استحکام آن را از سایر گروه ها متمایز میسازد. این گروه دارای صفات عایق و گرم کنندگی خوبی هست. از کرک شتر در ساختن عبا، زیرانداز، روانداز استفاده می گردد که عبای نائین از معروفیت جهانی برخوردار است.
پراکندگی کرک بر روی مناطق بدن از جایی به جای دیگر متفاوت است و همچنین میزان تولید و کیفیت کرک نیز برحسب سن حيوان متفاوت است به طوری که حیوانات کوچک تر دارای میزان بیشتر و نوع بهتری از کرک در مقایسه با حیوانات مسن تر می باشند. و همچنین فصل نمو و آب و هوا در خصوصیات کرک و وزن آن مؤثر است زیرا که کرک در اثر رابطه بین حیوان و محیط اطراف وی تحت تأثیر قرار می گیرد.
الیاف کرک شتر یک کوهانه در مقایسه با شتر دو کوهانه من حيث المجموع کوتاه و خشن است و شتر دو کوهانه بهترین انواع کرک را از جهت مقدار و نرمی تولید می کند و در هنگام پشم چینی شتر کرک دارای مخلوطی از الیاف مختلف است به طوری که پوشش خارجی شتر بسیار خشن و کلفت می باشد به طوری که طول الياف آن در ناحیه کوهان به 5/37 سانتی متر می رسد. در حالی که الیاف کرک پوشش داخلی شتر کوتاه و بسیار نرم و همچون پشم گوسفندان است و طول این الیاف از 5/2 سانتی متر تا 5/12 سانتی متر متفاوت است.
کرک شتر همچون پشم گوسفند دارای صفت عایق حرارتی است و از آن در کشورهایی که دارای سرمای شدید می باشند لباس هایی می باشند که درجه حرارت بدن را در هوای بسیار سرد حفظ می نماید و از سوی دیگر در کشورهای گرمسیری کرک شتر در دستبافت ها به کار می رود و از آن لباس هایی تهیه می کنند که مسافران را از گرمای طاقت فرسای صحرا نگاه می دارد. کرک طبیعی دارای رنگ قهوه ای سیر است و این رنگ از رنگ های جذابی به شمار می رود که صنعتگران آن را بر دیگر رنگ ها ترجیح می دهند. بسیاری از محققین اظهار می دارند که بهترین سن شتران یک کوهانه برای تولید کرک سن ۱ تا ۳ سال است.
وزن توده کرک و موی تولیدی در شتر های یک کوهانه در جهان در سال از 5/0 کیلوگرم تا 5/5 کیلوگرم متفاوت است.
نسبت بازده کرک شسته و تمیز در شتر مابین ۷۶ تا ۸۳ درصد است که البته بازده کرک شسته در شتر دو کوهانه کشور چین ۶۸ درصد گزارش شده است.
قطر الياف در کشورهای مختلف متفاوت بوده و مابین ۵ تا ۴۰ میکرون متفاوت است و همچنین این اختلاف در میزان تولید نوع کرک نیز خودنمایی می کند به طوری که تولید کرک در کشورهایی نظیر چین، مغولستان، ایران و افغانستان از نظر نوع متفاوت است به طوری که نسبت تولید موی خشن به پشم نرم در لایه داخلی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است (مقصود این است که براساس آب و هوای محیط زیست شتر، میزان کرک بر روی بدن شتر رشد می کند و این آب و هوا است که در تعیین نسبت لایه داخلی (پشم نرم) به لایه خارجی (موی) نقش اساسی دارد) و این مسئله به نیاز حیوان برای تأمین گرمای بدن و هم خوانی وی با شرایط آب و هوایی محیط زیست شتر باز می گردد. به طوری در مناطق بسیار سرد لایه داخلی رشد فراوانی می کند تا درجه حرارت بدن حیوان را حفظ نماید و هرچه درجه حرارت محیط اطراف بالا رود نیاز به رشد و نموی این لایه (پشم) کم می گردد و نیاز به رشد و نمو لایه خارجی (مو) افزایش می یابد زیرا که این لایه، حیوان را از اشعه مستقیم خورشید محافظت می نماید.
نظرات کاربران
2:27:55 AM