مهمترین وظیفه دستگاه تنفس انتقال اکسیژن به بافت های بدن و دفع دی اکسید کربن از آنهاست.در مورد دستگاه گوارش مرغ مطالبی را نیز ارائه دادیم. با این حال، دستگاه تنفس نقش های جنبی بسیار مهمی نیز ایفا می کند که یکی از آنها حس بویایی است. سلول های بویایی در واقع نرون هایی هستند که آكسون آنها به مغز ارسال می شود و جسم سلولی آنها در دستگاه تنفس قرار می­گیرد، که دارای زوائدی است که همان مژک های بویایی می باشند.در ادامه مطالبی در مورد آشنایی با دستگاه تنفس مرغ گوشتی و تخمگذار مورد بررسی قرار میدهیم.

دستگاه تنفس

حرکت مژک های بویایی به سمت محوطه دهانی است و باعث شده تا موکوس را به محوطه دهانی فرستاده که در دهان بلع می شود. در ارتباط با حس بویایی در پرندگان اختلاف های بسیار فاحشی به چشم می خورد. به نظر می رسد برخی پرندگان نظیر جغدها فاقد حس بویایی باشند و شاهد این ادعا آن است که جغدها قادر به شکار اسکانک ها هستند. اسکانک ها حیوانات کوچکی هستند که در مقابل حمله دشمنان از خود بوی نامطبوعی تولید نموده و شکارچی ها را از خود دور می­کنند. در مقابل، لاشخورها حس بویایی بسیار قوی دارند به طوری که بوی مردار حیوانات را از کیلومترها فاصله حس می کنند و خود را به محل می رسانند. در مردار حیوانات برخی از آمین های بیوژنیک در اثر تجزی اسیدهای آمینه تولید می شوند، که یکی از آنها کاداورين است.

کاداورین مسئول بوی نافذی است که از لاشه حیوانات پس از مرگ برمی خیزد. این بو لاشخورها را از کیلومترها فاصله به خود جلب می کند. در رابطه با مرغ، به نظر نمی رسد حس بویایی قوی داشته باشند و این پرنده غذا را بیشتر از طریق رنگ و اندازه شناسایی می کند. و وظیفه دیگر دستگاه تنفس، نقش آن در سیستم ایمنی بدن است. برندگان فاقد گره های لنفی هستند. گره های لنفی نقش فیلتر را ایفا می کنند و ذرات خا.. شیمیایی مختلف را به دام انداخته و از بین می برند. با توجه به این که گروهای لنفی در پرندگان وجود ندارد، این نقش توسط دستگاه تنفسی انجام می گیرد. تمامی خون بدن به دهلیز راست قلب ریخته و سپس به ریه ها فرستاده می شود. ریه ها وظیفه حذف مواد زاید و سمی را از بدن به عهده دارند. نقش این بافت در ایمنی بدن پرنده در فصل هفتم مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در حیطه آشنایی با دستگاه تنفس مرغ گوشتی و تخمگذار میتوانیم به دیگر وظایف دستگاه تنفسی به نقش آن در توازن اسید – باز و کنترل دمای بدن اشاره کنیم. در پرندگان این دو نقش کاملاً به هم وابسته هستند. موازنه اسیدباز بدن بر عهده کلیه ها و ریه ها می باشد. کلیه ها باعث تنظیم غلظت یون بی کربنات پلاسما شده و ریه ها فشار نسبی گاز دی اکسید کربن خون را تنظیم می­نمایند. pH خون و دیگر مایعات فیزیولوژیکی بدن با همکاری اجزای کلیوی و ریوی تنظیم می شود. کاهش و افزایش pH ناشی از اختلال در عملکرد جزء کلیوی به ترتیب اسیدوز و آلكالوز متابولیکی نامیده می شود، که توسط جزء ریوی جبران می گردد. در پرندگان، با توجه به این که در سطح پوست غدد عرق وجود ندارد، برای مقابله با گرمای محیط، پرنده از ساز و کار تبخیر ششی استفاده کرده و در درجه حرارت محیطی بالا، تعداد تنفس افزایش می­یابد و پرنده در وضعیت له له زدن قرار می گیرد. پیامد چنین وضعیتی، دفع زیاد دی اکسید کربن از بدن در اثر افزایش تعداد تنفس می باشد، که به دنبال آن افزایش pH و آلکالوز تنفسی رخ میدهد. در صورت شدید بودن آلکالوز تنفسی و عدم جبران آن توسط جزء کلیوی، پرندگان تلف خواهند شد.

در پوست پرندگان تنها یک غده تولید کننده روغن وجود دارد که به آن غده پرین گویند. این غده در نزدیکی دم قرار دارد و پرنده با مالیدن روغن روی پرهای خود، آنها را نسبت به آب نفوذناپذیر می کند.

•  ساختمان دستگاه تنفس

یکی از موضوعات در بحث آشنایی با دستگاه تنفس مرغ گوشتی و تخمگذار مسیرهای هوایی  است که در پرندگان شامل مجاری بینی، زبان کو سپیک، حنجره، نای، سرنیکس، نایژه های اولیه و ثانویه، پارابرونش و کیسه های هوایی می باشند. زبان کوچک بخشی از حنجره است و مانع ورود اجسام خارجی به نای می شود. در پرندگان برخلاف پستانداران، حنجره فاقد تارهای صوتی است و نقشی در تولید صدا ندارد. علاوه بر این، در پرندگان طول نای و شعاع آن به ترتیب 7/2 و 3/1 برابر پستانداران است و این امر باعث شده تا فضای مرده در دستگاه تنفسی پرندگان بیش از 4 برابر پستانداران باشد. حجم فضای مرده در یک مرغ با وزن ۲ / ۲ کیلوگرم حدود ۷ میلی لیتر می باشد. طول بیشتر نای در پرندگان همراه با تغییر شکل اندام های جلویی به بال­ها باعث شده تا طی روند تکامل پرندگان گردن بلندی داشته باشند.

سرینکس در محل دوشاخه شدن نای قرار دارد و در این ناحیه نایژهای اولیه خارج ششی منشعب می شوند. هر نایژه سپس وارد یکی از شش ها شده که از این پس به آنها نایژه های اولیه داخل ششی گویند. مسیرهای هوایی تا این تا های غضروفی احاطه شده اند که انعطاف پذیری زیادی به آنها داده و مانع بسته شدن آنها می گردد.

ادامه تقسیم مسیرهای هوایی در شش ها انجام می گیرد. ش ها در مرغ تنها یک لوب داشته و در ناحیه پشتی محوطه سینه ای در اطراف ستون فقرات قرار گرفته اند، به طوری که قسمت پشتی- جانبی آنها در بین دنده های ۱ تا ۵ قرار می گیرد. حدود ۲۵ درصد، از فضای شش ها در ناحيه بین دنده ها قرار گرفته است. هر ناژه اولیه در داخل شش ها به چندین نایژه ثانویه و پارابرونش تقسیم می شود. نایژه های ثانویه، متناسب با محل قرار گرفتن آنها به نام های میانی شکمی، مبانی پشتی، جانبی شکمی و جانبی – پشتی وجود دارند. نایژه های ثانویه میانی -شکمی اولین مجموعه نایژه های ثانویه را تشکیل داده که از نایژه اولیه داخل ششی منشعب می شوند و بخش­های میانی شکمی ریه ها را اشغال می کنند. این نایژه ها هوای پارابرونش ها را دریافت می کنند. در هر ریه معمولاً چهار نایژه میانی- شکمی وجود دارد که اولین آنها به کیسه های هوایی پیشین متصل می شود. به بیان دیگر، کیسه های هوایی پیشین از اولین نایژه میانی- شکمی منشأ می گیرند. پارابرونش ها سطح سوم تقسیم های نایژه­ای را تشکیل می دهند و سابقاً به آنها نایژه های ثالثیه گفته می شد. امروزه از این نام استفاده نمی شود، زیرا این دسته از نایژه ها علاوه بر آن که از نایژه های ثانویه مشتق می شوند، از انشعابات نایژه های ثانویه نیز مشتق می شوند و لذا نام پارابرونش به آنها داده شده است. تعداد پارابرونش ها در هر یک از شش های مرغ ۳۰۰ تا ۵۰۰ می باشد و این تعداد در طول عمر پرنده ثابت است. پارابرونش های پیلوپولمونیک بین نایژه های ثانویه میانی۔ شکمی و میانی- پشتی قرار گرفته اند. پارابرونش های نئوپولمونیک بین نایژه های ثانویه میانی۔ شکمی و میانی۔ پشتی قرار گرفته اند. پارابرونش واحد عمل در شش هاست و تبادل گازها در این قسمت صورت می گیرد. هر پارابرونش دارای انشعابات شاخه مانندی در طول خود می باشد که از یک لایه سلولی اپتیلیال تشکیل یافته و به آنها مویرگ های هوای گویند. سلول های اپتیلیال مویرگ های هوایی سرفکتانت ترشح می کنند که باعث کاهش کشش سطحی آنها شده و مانع از به هم چسبیدن این مویرگ ها می شود. این مویرگ های هوایی در پارابرونش در مجاورت مویرگ های خونی قرار گرفته و تبادل گازها در این نواحی انجام می گیرد.

جدول 1: حجم های هوایی در دستگاه تنفسی یک مرغ 9/2 کیلوگرمی

کیسه های هوایی آخرین بخش از مسیرهای هوایی در پرندگان می باشند. در مرغ هشت کیسه هوایی وجود دارد که عبارتند از یک کیسه هوایی ترقوی ، یک کیسه هوایی گردنی ، دو کیسه هوایی سینه ای پیشین، دو کیسه هوایی پسین و دو کیسه هوایی شکمی، کیسه های هوایی با برخی از استخوان های بلند و تو خالی اسکلت در ارتباط هستند. دیواره اپتیلیال کیسه های هوایی فاقد رگ های خونی هستند و نقشی در تبادل گازها ندارند.

ساز و کار تنفس

در پرندگان، پرده دیافراگم که موجب پیدایش فشار منفی گردیده و نقش مهمی در تنفس ایفا می کند، وجود ندارد. بنابراین، تنفس (دم و بازدم) در پرندگان صرفاً وابسته به انقباض و انبساط ماهیچه های بین دنده ای و شکمی است. در هنگام دم، ماهیچه های بین دندهای خارجی منقبض شده و باعث افزایش حجم قفسه سینه گردیده و فشار منفی حاصل باعث کشیده شدن هوای تازه به نایژه های داخل ششی شده که این هوا عمدتاً از طریق نایژه داخل ششی به کیسه های هوایی ناحیه پسین ارسال می شود. هوای تازه ورودی نمی تواند وارد نایژه­های میانی- شکمی شود، زیرا این دسته از نایژه ها با زاویه تندی روی نایژه های داخل ششی قرار گرفته و امکان ورود هوا به آنها میسر نیست. در عوض، بخشی از هوای وروی به نایژه های میانی – پشتی منتقل می شود، که باعث شده هوای ساکن آنجا به نایژه های میانی شکمی و کیسه های هوایی پیشین منتقل شود. در این جابه جایی، هوا از پارابرونش های نئوپولمونیک عبور می کند. در هنگام دم، ماهیچه های شکمی در حال استراحت هستند. در هدام باند ماهیچه های بین دندهای داخلی منقبض شده و باعث کاهش حجم قفسه سینه می گردند و در همین زمان انقباض ماهیچه های شکمی باعث کاهش ح شده و هوای موجود در کیسه های هوایی ناحیه خلفی را عمدتاً (بالغ بر 88 درصد) از طریق پارابرونش های نئوپولمونیک به کیسه های هوایی پیشین می فرستد. وضعیت خاص آئرودینامیکی دریچه ها باعث شده تا کمتر از ۱۲ درصد هوای موجود در کیسه های هوایی پسین از طریق نایژه داخل ششی مستقیماً به نای بازگردد. در این زمان، هوایی که پیشتر در اثر دم در شش ها و کیسه­های هوایی ناحیه قدامی وی خارج از بدن بازدم می شود. بنابراین، در هر تنفس هوا دو بار از نواحی تبادل کننده گاز در شش ها عبور می کند و همچنین هوا برای مدت بیشتری عمل تبادل گازها را انجام می دهد و از این رو کارایی سیستم تنفسی در پرندگان بالاتر از پستانداران است.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی