مراتع یکی از مهمترین منابع طبیعی است که هم از نظر تأمین غذای دام و هم از لحاظ حفاظت محیط زیست و جلوگیری از فرسایش خاک حائز اهمیت فراوان می باشد. از دورانی که انسان برای نخستین بار به امر پرورش گوسفند مشغول شد، نیازهای غذائی گوسفند را از مراتع طبیعی برآورده ساخت و اینک نیز در بیشتر مناطق دنیا، پرورش گوسفند بصورت چرای آزاد یعنی بشکل همان سنت اولیه و با استفاده از مراتع طبیعی معمول و متداول می باشد. دراین پست به اهمیت مراتع در پرورش گوسفند و انواع مرتع را بررسی می کنیم.

اهميت استفاده از مراتع در پرورش گوسفند

در مورد روش­های مختلف پرورش گوسفند در فصول دیگر بعداً توضیح خواهیم داد. ولی ذکر این نکته در اینجا ضروری است که استفاده از مرتع و علوفه آن بنحوی از انحاء در روش­های دیگر نیز مورد توجه است و با اینکه موانع و مشکلاتی بعلت بعضی شرائط در زمینه بهره گیری از مراتع طبیعی وجود دارد، با این حال تا هنگامیکه مراتع طبیعی موجود می باشند، پرورش گوسفند با استفاده از این نوع مراتع و به صورت چرای آزاد، عملی ترین و در عین حال ازنظر اقتصادی، باصرفه ترین روش­ها می­باشد.

با این ترتیب پرورش گوسفند بدون آگاهی از خصوصیات مرتع و شناخت مسائل مربوط به آن تقریباً امکان پذیر نیست و بهمین جهت در این فصل نکاتی را در این زمینه بطور اختصار و بشرح زیر مورد مطالعه قرار می­دهیم :

١- انواع مراتع:

اول -چراگاه: به نوعی از اراضی گفته می­شود که بطور کلی دایر و محصور باشد و عملیات آبیاری و کود دادن در آن انجام شود. بعلاوه میزان بارندگی در آن باید رضایت بخش بوده و گیاهان علوفه ای نیز در آن کشت گردد.

چراگاه هائی که دارای شرائط فوق باشند و تحت اصول زراعی کشت و کار شوند و محصول آنها مستقیماً مورد چرای گوسفند و سایر احشام قرار گیرد بنام مراتع مصنوعی نیز خوانده می شوند. این نوع چراگاه­ها معمولاً محصور نیستند.

دوم –مرتع: به نوعی از اراضی گفته می شود که رستنی ها اعم از گیاهان علوفه ای و غیر علوفه ای در آن به حالت طبیعی رشد می نماید و توسط حیوانات اهلی و شکاری و وحشی مورد چرا قرار می گیرد و هیچ عاملی آنرا محدود نمی سازد. این نوع اراضی را بنام مراتع طبیعی نیز می خوانند که برحسب شرایط آب و هوا و ارتفاع محل و چگونگی تولید علوفه دارای اختصاصات متفاوت می باشند.

۲- انواع مراتع طبیعی ایران

مراتع طبیعی ایران از نظر نوع به سه دسته مراتع ییلاقی، مراتع میان بند و مراتع قشلاقی تقسیم می شوند.

الف -مراتع ییلاقی:
یکی از انواع مرتع می باشد در ارتفاعات واقع شده اند و بواسطه سرمای پائیز و زمستان، هر سال بیش از چند ماه مورد استفاده گوسفندان قرار نگرفته و در بقیه ایام سال به حال استراحت باقی می مانند. از سویی دیگر این نوع مراتع بعلت استفاده از نزولات فراوان جوی در ارتفاعات و تبخیر محدود در فصل تابستان، دارای پوشش گیاهی نسبتاً خوبی بوده و از نظر ترکیب گیاهی نیز از جمله مراتع مرغوب ایران هستند. مراتع ییلاقی ایران فراوان می باشند و از نمونه آنها می توان مراتع واقع در کوهستان های آذربایجان، کردستان، لرستان، همدان،کرمانشاه، قزوین، فارس، اراك، ملایر، نهاوند، تویسرکان، سواد کوه، سهند سبلان، فریدن و چهارمحال وبختیاری، شمال خراسان و اطراف خوزستان را نام برد.

ب- مراتع میان بند:
یکی از انواع مرتع می باشد در بین مراتع ییلاقی و قشلاقی قرار دارند و به مراتع دست دوم یا مراتع بهاره پائیزه مشهورند. این مراتع یا دو مرتبه در سال یعنی در بهار و پائیز مورد چرای گوسفندان قرار می گیرد و یا قسمتی از آنها که در اطراف روستا ها واقع شده اند در تمام طول سال و همواره در معرض چرا می باشند.

مراتع میان بند از لحاظ کیفی تقریباً در نامناسب ترین شرائط هستند زیرا پوشش گیاهی آنها بمرور زمان از بین رفته و فقط بذرافشانی مجدد و رعایت اصول مرتع داری می تواند در احیای آنها مؤثر باشد. از جمله مراتع میان بند ایران می توان مراتع واقع در اطراف دریاچه هامون در زابل و مراتع اطراف تهران، اصفهان، کاشان، اردستان، شیراز، همدان و کرمان را نام برد.

پ- مراتع قشلاقی: یکی از انواع مرتع می باشد در صحراها و دشت های نسبتاً گرم واقع است و در فصول سرد مورد استفاده قرار می گیرد. این مراتع را بنام مراتع دست سوم نیز می خوانند. مراتع قشلاقی یا مراتع دست سوم، در مقايسه با مراتع میان بند در وضع بهتری می باشند، زیرا بیش از چند ماه در سال مورد چرای گوسفندان قرار نمی گیرند. در عین حال نباید فراموش کرد که در سالیان اخیر، بعلت هموار و مستعد بودن اراضی، وسعت زیادی از آنها به اراضی مزروعی تبدیل شده است.

از جمله مراتع قشلاقی ایران، می توان مراتع واقع در مناطق سرخس، ترکمن صحرا، دشت گرگان، دشت مغان، جلگه خوزستان و فارس و اطراف کویر مرکزی را نام برد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی