گرچه زنبور عسل موجود کوچکی است ولی دستگاه­های داخلی بدن آن قادرند با فعالیت خود، حتی بهتر از سایر حشرات، تمام نیازهای حیاتی بدن را تأمین کنند. در این پست شکل شناسی و اندام شناسی داخلی زنبور عسل و وظایف هر یک از آن­ها به طور مختصر شرح داده می­شود.

شکل شناسی داخلی

دستگاه گوارش

دستگاه گوارش زنبور عسل عبارت است از یک لوله خمیده که از دهان شروع شده و به مخرج ختم می­گردد. دهان در محوطه­ای به نام پمپ مکنده (pmp) باز می­شود. در قسمت بالایی پمپ مکنده لوله باریکی به نام مری (Oe) قرار دارد که از گردن و سینه گذشته و در ابتدای شکم به کیسه نازک چینه­ دان یا عسل­دان (Hs) متصل می­گردد.

این کیسه جهت حمل شهد گل و عسل به کار می­رود. پس از عسل دان لوله کوتاه و باریک پیش معده (Pvect) قرار دارد. معده گوارشی (Vent) که لوله خمیدۀ S مانندی است در دنباله پیش معده قرار می­گیرد.

به معده گوارشی روده متصل می­شود که خود از دو قسمت روده جلوئی (alnt) که خمیده و پیچ خورده است، و روده عقبی یا راست روده (Rect) تشکیل می­شود. راست روده در انتهای بدن و در محفظه نیش به مخرج (An) ختم می­گردد.

وظیفه پمپ مکنده کشیدن مواد غذایی توسط خرطوم به داخل دهان و عبور آن به مری عسل دان است. در اطراف این قسمت، ماهیچه­ های بسیار قوی وجود دارند که در اثر انقباض و انبساط آن­ها مواد غذایی به سمت داخل دستگاه گوارش پمپ می­شوند. مری که دارای دیواره ماهیچه­ ای است مواد غذایی را به وسیله حرکت دودی به طرف عسل دان هدایت می­کند.

عسل­دان نه تنها جهت حمل شهد گل به کار می­رود، بلکه جائی برای ذخیره مواد غذایی می­باشد. عسل دان به علت دیواره چین دارش شدیداً متسع می­شود. پیش ­معده دستگاه تنظیم کننده­ای است که عبور مواد غذایی را به داخل معده گوارشی کنترل می­کند. قسمت جلوئی معده در داخل عسل­دان قرار داشته و دارای دریچه X مانندی است که توسط ماهیچه­ هایی کنترل می­گردد. (B.C.SMth)

قسمت عقبی پیش ­معده به صورت لوله قیف مانندی (C.VIv) در ابتدای معده گوارشی قرار می­گیرد. عمل این لوله قیف مانند محتملاً جلوگیری از حرکت مواد غذایی از معده به عسل­دان می­باشد.

وظیفه معده گوارشی هضم و جذب مواد غذایی است. دیواره معده گوارشی از یک لایه سلولی (D.Epth) کلفت درست شده است. این دیواره دارای چین­های بسیار زیادی بوده که ضمن بزرگ شدن آن در موقع لزوم سطح جذب را زیاد می­کند.

در روی دیواره سلولی دو لایه ماهیچه­ ای، ابتدا لایه ماهیچه­ های عرضی یا حلقوی (CMcl) و سپس ماهیچه ­های طولی (LMcl) قرار می­گیرند. در داخل معده گوارشی و توسط لایه سلولی، پرده نازکی به نام پرده اطراف غذا، (pmp) Peritophic membrane ترشح شده که ضمن احاطه کردن مواد غذایی، دیواره سلولی را در مقابل صدمات احتمالی محافظت می­کند.

دیواره سلولی همچنین آنزیم­های مختلف برای هضم مواد غذایی ترشح می­کند. مواد غذایی هضم شده از طریق دیواره­های معده مستقیماً وارد خون می­گردد.

وظیفه روده باریک و راست روده حمل مواد زائد بدن به خارج است. (A.alnt. Rect.) در زنبورهای زمستان گذران مواد زائد برای مدت بسیار طولانی در راست روده ذخیره شده و در موقع مناسب، و یا در آخر زمستان این مواد در خارج از کندو دفع می­شوند. وظیفه دیگر راست روده جذب آب و املاح اضافی از مدفوع و انتقال آن به خون می­باشد.

در محل اتصال روده به معده گوارشی تعداد زیادی (حدود یکصد عدد) لوله­ های باریک به نام لوله­ های مالپیگی وجود دارند. وظیفه این لوله ها گرفتن مواد زائد متابولیکی از خون و ریختن آن به روده است.

دستگاه گردش خون

دستگاه گردش خون زنبور عسل مانند سایر حشرات یک سیستم باز بوده که از یک لوله طویل درست شده است. این لوله در قسمت پشتی بدن قرار داشته و از حلقه ششم شکم شروع شده و ضمن گذشتن از سینه در داخل سر و زیر مغز (A.Br) باز می­شود. قسمتی از لوله که در شکم قرار دارد را قلب (H) و ادامه آن در سینه را آئورت (Ao) می­نامند.

در طرفین قلب پنج جفت روزنه (C.ost) وجود دارند که از این روزنه­ ها خون وارد قلب می­شود. خون در درون قلب در اثر حرکت موجی دیواره آن به جلو کشیده شده و وارد آئورت شده و سپس در انتها و در داخل سر تخلیه می-شود.

خون ضمن جریان در داخل شاخک­ها، بال­ها و پاها به طرف شکم حرکت می­نماید و سپس با وارد شدن در قلب چرخه جریان خون تکمیل می­شود. در درون قلب دریچه­ هایی (C.VIv) وجود دارد که از حرکت خون به طرف عقب جلوگیری می­کند.

قلب در داخل شکم در روی پرده نازک دیافراگم (A.dDph) قرار گرفته و از بالا توسط پنج جفت ماهیچه­ های بالی یا مثلثی شکل به جدار پشتی شکم متصل می­گردد. (B.Mcls)

در داخل حفره عمومی بدن، و در داخل خون سلول­های مخصوصی وجود دارند که به آن­ها اجسام چربی (Fat body) می­گویند. در این سلول­ها مواد غذایی ذخیره می­شوند. علاوه بر اجسام چربی در خون سلول­های دیگری به نام انوسیت (Oenocytes) و نفروسیت (Nephrocytes) وجود دارند. (D.Oen). عمل قطعی این سلول­ها در خون مشخص نیست ولی اجسام خارجی خطرناک را در خون احاطه کرده و از آسیب آن­ها جلوگیری می­کنند، همچنین در التیام زخم­ها دخیل هستند. در هر حال سلول­های خون وظیفه حمل اکسیژن را انجام نمی­دهند.

وظایف اصلی خون عبارتند از: انتقال مواد غذایی جذب شده از لوله گوارش به محل­های مورد مصرف و دریافت مواد زائد بدن که توسط لوله­ های مالپیگی جذب و به خارج از بدن منتقل می­گردد. رنگ خون در زنبور عسل زرد کهربائی می­باشد.

دستگاه تنفس

سوخت و ساز مواد غذایی در داخل سلول­های بدن موجودات زنده به اکسیژن نیاز دارد که پس از مصرف ان انرژی، آب و گاز کربنیک آزاد می­گردد. انرژی تولید شده یا سریعاً مصرف می­شود و یا به شکل شیمیایی ذخیره می­گردد. آب هم به عنوان آب متابولیکی در بدن مصرف می­­شود ولی گاز کربنیک باید از بدن خارج شود بنابراین تمام موجودات چند سلولی با این مشکل مواجه هستند که چگونه اکسیژن لازم را به بافت­های بدن رسانیده و گاز کربنیک را از بدن خارج نمایند.

در حشرات منجمله زنبور عسل عمل رسانیدن اکسیژن به سلول­های بافت­ها توسط سیستم تنفسی تراشه صورت می­گیرد. تراشه لوله­هایی در بدن هستند که توسط روزنه­ هایی به نام روزنه­ های تنفسی به خارج بدن ارتباط دارند.

تعداد روزنه­ های تنفسی در زنبور عسل شامل سه جفت روزنه تنفسی در طرفین سینه و هفت جفت روزنه تنفسی در طرفین حلقه­ های شکم است. لوله­های تنفسی در محل اتصال به روزنه­ ها قطور بوده و هر چه به طرف بافت­ها و سلول­های بدن نزدیک­تر می­گردد منشعب و باریک­تر می­گردند تا اینکه به تمام سلول­های بدن مرتبط می­شوند. اینگونه لوله ­های تنفسی باریک را موی تراشه می­گویند.

بنابراین بافت­های بدن اکسیژن لازم خود را مستقیماً و بدون دخالت خون از لوله ­ها گرفته و گاز کربنیک را به آن پس می­دهند تا از بدن خارج شود. تعدادی از لوله­ های تنفسی در بعضی از قسمت­های بدن نازک و بزرگ شده و کیسه­ های هوائی را به وجود می­آورند.(Trasc) دو کیسه هوائی بزرگ در شکم و کیسه­ های هوائی کوچکتری در سینه، سر و حتی پاهای زنبور وجود دارند. در این کیسه ­ها هوا نگهداری شده که در موقع پرواز از آن استفاده شده و همچنین باعث سهولت در امر پرواز می­گردد.

اعضاء حسی و دستگاه عصبی

از خصوصیات بارز موجودات زنده این است که قادرند خود را با شرایط مختلف محیطی تطبیق داده و عکس ­العمل­های لازم را در مقابل این تغییرات انجام دهند. در قسمت­های خارجی بدن زنبور عسل سلول­هایی وجود دارد به نام سلول­های حسی که در مقابل شرایط متغیر محیط حساس می­باشند. این سلول­های حسی و ساختمان­های وابسته به آن را اعضاء حسی می­نامند.

رشته­های عصبی حسی، سلول­های حسی را به مغز مرتبط می­سازند. رشته ­های عصبی دیگری به نام رشته­های عصبی حرکتی، مغز را به ماهیچه ­ها، غدد مترشحه داخلی و خارجی و سایر عضاء بدن وصل می­کند. رشته­ های عصبی حسی در واقع توسط رشته­های عصبی واسطه­ ای که در دستگاه عصبی مرکزی (مغز و طناب­ های عصبی) قرار دارند به رشته­ های عصبی حرکتی مرتبط می­شوند. تمام اعضاء حسی به جز واحدهای بنایی (Ommatidia) در چشم مرکب از موهای روی بدن مشتق شده­اند.

دستگاه عصبی

دستگاه عصبی در زنبور عسل مانند سایر حشرات معمولاً از مغز و طناب عصبی درست شده است. مغز در سر و بالای حلق قرار دارد. طناب عصبی در قسمت تحتانی بدن قرار دارد که از سر شروع و به انتهای شکم ختم می­گردد. طناب عصبی از یک سری عقده­ های کوچک عصبی درست شده که دو به دو به هم چسبیده­ اند. سه جفت اول عقده­ های عصبی با هم یکی شده و به نام عقده زیر مری نامگذاری شده است.

بعد از عقده زیر مری عقده عصبی سینه اول و سپس یک عقده بزرگ که از به هم پیوستن چهار جفت عقده عصبی (سینه دوم، سینه سوم، پروپودیوم و حلقه اول شکم) درست شده است . در شکم زنبور پنج جفت عقده عصبی وجود دارد.

مغز و طناب عصبی با داشتن سلول­ها و رشته­ های عصبی قسمت­های مختلف بدن را عصب­ دار می­کنند. مغز مسئول عصب دار کردن چشم­ ها و شاخک­ ها، عقده زیر مری مسئول عصب­دار کردن قطعات دهان، غده­ های سینه مسئول عصب­دار کردن قسمت­های مختلف اعضاء داخلی شکم می­باشند.

دستگاه تولید مثل

تولید مثل در بیشتر حشرات به صورت دو جنسی بوده ولی در زنبور عسل تولید مثل هم از طریق دو جنسی و هم به طریق دختری و بکر زایی صورت می­گیرد. بکر زایی در زنبور عسل، یعنی تخم بدون دخالت اسپرماتوزوئید رشد کرده و زنبور به وجود می­آورد. در زنبور عسل معمولاً تخم ­هایی که اسپرم در آن وارد و عمل لقاح صورت گیرد 2n کروموزومی شده و به زنبور ماده و تخم­ هایی که بدون عمل لقاح، یعنی بدون اسپرم رشد کنند n کروموزومی بوده و تبدیل به زنبور نر می­شوند.

دستگاه تناسلی زنبور عسل

به طور کلی دستگاه تناسلی در زنبور عسل مانند سایر حشرات از سه قسمت غدد جنسی، مجاری و غدد ضمیمه درست شده­اند. غدد جنسی شامل تخمدان­ها در زنبوران ماده و بیضه­ ها در زنبوران نر می­باشند. تخمدان­ها در قسمت جلوی شکم قرار داشته و توسط مجاری تناسلی در انتهای شکم و به خارج بدن باز می­شوند. در مسیر مجاری تناسلی ماده و نر اغلب غددی وجود دارند که وظایف آن­ها به طور جداگانه در دستگاه تناسلی نر و ماده حشره شرح داده خواهد شد.

دستگاه تناسلی نر

دستگاه تولید مثل نر از سه قسمت غدد جنسی (بیضه ­ها)، مجاری و غدد ضمیمه درست شده است. بیضه ­ها که یک جفت می­باشند در طرفین شکم قرار می­گیرند. در داخل هر بیضه تعدادی لوله ­های سازنده اسپرم وجود داشته که اسپرم در داخل آن­ها از سلول­های جنسی به وجود می­ آیند. اسپرم­ های تولید شده در لوله­ های سازنده اسپرم وارد مجاری اسپرم شده و سپس در قسمتی از لوله که پهن شده است ذخیره می­گردد. اسپرم ذخیره شده در مواقع لزوم با مواد غدد ضمیمه مخلوط گردیده و در جفت­گیری با ملکه، به داخل دستگاه تناسلی ملکه می­ریزد. اسپرم پس از مدتی از راه لوله ­ای وارد کیسه ذخیره اسپرم ملکه شده و به تدریج جهت باروری تخم ­ها مورد استفاده قرار می­گیرد.

دستگاه تناسلی ماده

دستگاه تناسلی ماده شامل یک جفت تخمدان، مجاری تخم و غدد ضمیمه می­باشد. هر تخمدان در حشرات معمولاً از تعدادی لوله سازنده تخم درست شده است. تعداد لوله­ های سازنده تخم در ملکه زنبور عسل 150 – 170 عدد در هر تخمدان و در زنبور کارگر 4 – 8 عدد می­باشد.

لوله­ های سازنده تخم یک تخمدان در ابتدا به هم پیوسته و توسط رشته باریکی به جدار فوقانی بدن متصل می­گردد. در ابتدای هر لوله سازنده تخم سلول­های جنسی قرار دارند که تولید تخم می­کنند. تخم­ها پس از رشد در داخل لوله از قسمت انتهایی لوله سازنده تخم وارد لوله هر تخمدان می­شوند. لوله­ های دو تخمدان به هم پیوسته و مجرای عمومی تخم را به وجود می­آورند که به وسیله سوراخی در انتهای شکم به خارج باز می­شود. در زنبور عسل مجرای عمومی تخم در انتهای وسیع شده واژن را به وجود می­آورند. کیسه ذخیره اسپرم و غدد مربوط به آن توسط لوله­ای در قسمت واژن باز شده و با اضافه کردن اسپرم به تخم، تخم را بارور می­کنند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی