ویتامین ها ترکیباتی آلی هستند که سلول های بدن قادر به ساخت آنها نیستند و در عین حال، این مواد برای اعمال حیاتی سلول ها ضروری هستند. میزان نیاز پرندگان به ویتامین ها در مقایسه با احتیاجات سایر مواد مغذی، بسیار کم است ولی اگر همین مقدار کم ویتامین ها نیز تأمین نگردد، عوارضی بروز می کند که ناشی از کمبود ویتامین هاست و اعمال حیاتی سلول ها را به مخاطره می اندازد و حتی منجر به مرگ پرنده می شود. در ادامه به ویتامین های مرغ گوشتی یا ویتامین ها و عوارض ناشی از کمبود آن بررسی می شود.

ویتامینها را به دو دسته عمده تقسیم می کنند:

الف – ویتامین های محلول در چربی که لازم هستند. ویتامین های مرغ گوشتی عبارتند از ویتامینهای E,D,A و K؛

ب – ویتامین های محلول در آب که لازم هستند. در ویتامین های مرغ گوشتی عبارتند از ویتامین C و ویتامینهای گروه B.

در ادامه، به عوارض ناشی از کمبود هر ویتامین، اشاره خواهد شد. به طوزخلاصه نیازمندی های ویتامین های مرغ گوشتی بعداز هفتة دوم تا پایان دورة پرورش، در هر کیلوگرم جیره در جدول 1 ذکر شده است.

١- ویتامین A یا رتینول؛ نیازمندی دام و طیور به این ویتامین یا محتویات ویتامین A موادغذایی، به صورت IU یا واحد بین المللی بیان می شود. یک واحد بین المللی ویتامین A مقداری از این ویتامین است که فعالیتی معادل 3/0میکروگرم ویتامین A-الكل دارد. کاروتن یا پیش ساز ویتامین A در برگهای سبز، پودر یونجه، ذرت زرد و گلوتن ذرت، وجود دارد. کمبود ویتامین A در طیور علایمی مانند کندی رشد، ضعف عمومی، پرهای نامنظم، عدم تعادل گردن، کاهش تولید تخم مرغ و کاهش نطفه داری را به دنبال دارد.

٢- ویتامین D؛در اثر تابش اشعه فرابنفش خورشید، پیش سازهای این ویتامین به نام های ارگوسترول و ۷ – دی هیدرو کولسترول، تبدیل به ویتامینهای D₂ و D₃ میشوند. در پرندگان، فعالیت ویتامین D₂ ناچیز است و تأمین نیازمندی طیور به ویتامین D₃ اهمیت دارد. ویتامین D₃ با نام شیمیایی کوله کلسیفرول، در تغذیه دام و طیور با IU یا واحد بین المللی سنجیده میشود.

مهم ترین عوارض کمبود ویتامین D در طیور عبارتند از: راشیتیسم یا انحناپذیری استخوان ها، کاهش رشد، نرمی پوسته تخم مرغ، وجود کلسیم کریستاله بر روی پوسته تخم مرغ، کاهش تولید تخم مرغ و کاهش قدرت جوجه در آوری.

٣- ویتامین E يا آلفا توکوفرول؛ نیازمندی دام و طیور به این ویتامین های مرغ گوشتی ، با IU بیان می شود. هر واحد بین المللی ویتامین E، فعالیتی برابر یک میلی گرم راسمیک آلفا توکوفرول استات سنتتیک دارد. ویتامین E دو فعالیت مهم بیولوژیکی نزدیک بهم دارد. یکی اینکه بهصورت آنتی اکسیدان طبیعی عمل می کند و دیگر اینکه با همکاری سلنیوم، فسفولیپیدهای حیاتی را از گزند اکسیداسیون حفظ می کند. نقش ویتامین E و سلنیوم در رشد و بهبود کیفیت لاشه جوجه های گوشتی، در فصل یازدهم به تفصیل بحث شده است. کمبود ویتامین E در پرندگان، منجر به آنسفالومالاسیای تغذیه ای یا بیماری «جوجه دیوانه» می شود و علایمی از قبیل پیچ خوردن گردن، تکیه نوک روی زمین و خمیدگی پنجه های با را به همراه دارد. همچنین کاهش باروری خروسها، مرگ و میر جنینی، تحلیل عضلات و اختلال در گردش خون که با افزایش نفوذپذیری دیواره مویرگها و تورم بافت های چربی زیر پوستی توأم است، از عوارض کمبود ویتامین E می باشد.

4- ویتامین K؛گرچه کمبود این ویتامین در جیره طیور، به علت تغذيه با نهاده های گیاهی، بندرت اتفاق می­افتد، ولی در صورت وقوع، منجر به تأخیر در انعقاد خون می گردد و اگر پرنده زخمی شود، خونریزی تا سر حد مرگ، ادامه پیدا می کند. در مرغ های مادر و تخمگذار نیز، کمبود ویتامین K با خونریزی در بافتهای مختلف و عضلات و اندامهای داخلی، کاهش تولید و افت کیفیت تخم مرغ و پیدایش لکه های خون در زرده تخم مرغ، همراه است. گیاهان سبز و پربرگ، پودر یونجه، زرده تخم مرغ و ماهی، منابع نسبتاً غنی این ویتامین هستند.

5 – ویتامین C یا اسیداسکوربیک؛ در میان مهره داران، شمار معدودی از جمله انسان، میمون، خوکچه هندی، خفاش میوه خوار، نوعی بلبل بومی هند و برخی ماهی ها، به وجود ویتامین C در جیره غذایی نیاز دارند. سایر مهره داران، از جمله پرندگان پرورشی، قادر به سنتز ویتامین C در بدن هستند ولی افزودن شکل صناعی آن به جیره طیور، در شرایط محیطی گرم و وجود استرس و بیماری در سطح گله، توصیه شده است. در چنین شرایطی افزودن ۲۰۰ میلی گرم ویتامین C صناعی خالص به هر کیلوگرم جیره، سودمند خواهد بود. در کمبود این ویتامین، علایمی مانند تأخیر در التیام زخم ها، تورم مفاصل و کمخونی دیده می شود. ویتامین C در تشکیل کلاژن که پروتئین بافت همبند است، انتقال هیدروژن و فعال سازی اسیدفولیک نقش دارد.

جدول 1 : نیازمندی های ویتامین های مرغ گوشتی بعداز هفتة دوم تا پایان دورة پرورش، در هر کیلوگرم جیره

6 – ویتامین B₁ یا تیامین؛ دانه های غلات، کنجاله دانه های روغنی، گیاهان سبز پربرگ و پودر یونجه، منابع این ویتامین هستند. معمولاً طيور در جیره معمول و روزانه خود، به اندازه کافی از ویتامین B₁ دارند و بندرت دچار کمبود تیامین می شوند. کاهش اشتها، لاغری مفرط، ضعف عضلات و تحلیل تدریجی سلول های عصبی، از علایم کمبود این ویتامین در جوجه ها میباشد.

۷- ویتامین B₂یا ریبوفلاوین؛ کمبود این ویتامین در جوجه ها منجر به تأخیر رشد، تحلیل اعصاب محیطی و پیچ خوردگی پنجه پا می شود و چنین جوجه هایی بر روی مچ پا راه می روند و آب و غذای کمی دریافت می­کنند و رشد آنها به تعویق می افتد. در مرغهای مادر، کمبود ویتامین B₂ باعث کاهش قدرت جوجه در آوری تخم مرغ­های نطفه دار می شود وحتی چنین جنین هایی، در صورت شکل گیری، ممکن است پرهای پیچ خورده داشته باشد که به این حالت clubbed down می گویند و در آن، رشد پرهای پایینی به طرف داخل فولیکول ادامه یافته و منجر به پیچ خوردگی پرها می گردد. بروز این حالت، مختص کمبود ریبوفلاوین است. چون قسمت اعظم جیره طیور را دانه های غلات تشکیل میدهند و غلات از نظر ویتامین B₂فقیرند، علایم کمبود این ویتامین در طیور صنعتی، بیشتر مشاهده می شود. مقدار ریبوفلاوین، در اثر عملکرد باکتریهای دستگاه گوارش و سنتز این ویتامین توسط میکروارگانیسم های دستگاه گوارش، در فضولات طیور، بیشتر از جیره است و به همین علت، پرندگانی که به فضولات خود دسترسی دارند و بر روی بستر پرورش می یابند، مقداری از نیازمندی ریبوفلاوین خود را تأمین می نمایند.

۸- اسیدپانتوتنیک؛ جزء ویتامینهای گروه «ب» میباشد و گاهی آن را ویتامین B₃ می نامند. شکل صناعی آن، کلسیم پانتوتنات یا کالپان است. عوارض کمبود اسیدپانتوتنیک عبارتند از: فقر رشد در جوجه های جوان، از بین رفتن لطافت پرها، پوسته پوسته شدن اطراف دهان، کاهش تولید تخم مرغ و کاهش قدرت جوجه در آوری.

9- اسیدنیکوتینیک؛ نام ژنریک آن نیاسین بوده و معمولا ویتامین B₅ نامیده میشود. در بدن، امکان ساخته شدن این ویتامین از اسید آمینه تریپتوفان وجود دارد و اگر جيره از منابع پروتئینی غنی از تریپتوفان تشکیل شده باشد، نیاز پرنده به اسید نیکوتینیک تا حد زیادی برآورده شده و شاید به طور کامل برآورده شود. گرچه دانه­های غلات، این ویتامین را دارند ولی غالباً به شکل متصل با ترکیبات دیگر بوده و به همین علت، در جیره طیور که معمولاً متشکل از غلات است، کمبود اسید نیکوتینیک دیده میشود، مگر اینکه فرم سنتتیک آن، به جیره افزوده شود. مهم ترین عارضه کمبود این ویتامین در طیور، تورم دهان و بخش های فوقانی مری است که به نام بیماری زبان سیاه نامیده میشود. از دیگر نشانه های کمبود اسید نیکوتینیک در پرندگان، تورم مفاصل، کاهش رشد، پوسته پوسته شدن جلد پا، از بین رفتن لطافت پرها، پیدایش غش و بی حالی و افزایش ذخیره چربی کبد و سایر اندام های بدن پرنده میباشد.

۱۰ – ویتامین B₆با پیریدوکسین؛ این ویتامین را به عنوان تحریک کننده رشد طبی می شناسند و در ساختمان چند آنزیم و اسیدآمینه شرکت می کند و در عضله سازی نقش دارد. کمبود پیریدوکسین منجر به کاهش سنتز اسیدهای آمینه و در نتیجه کندی رشد می شود. همچنین در کمبود این ویتامین، به علت کاهش فعالیت آنزيم گلوتامیک اسیددکربوکسیلاز و ذخیره بیش از حد اسید گلوتامیک در سلول ها، امکان بروز تشنج وجود دارد. در مرغ های مادر و خروس های والت کمبود این ویتامین، علاوه بر پیدایش عوارض فوق، سبب کاهش قدرت باروری، افت تولید تخم مرغ و کاهش قابلیت جوجه در آوری میگردد.

۱۱ – اسید فولیک یا ویتامین B₉؛کمبود این ویتامین در پرندگان بالغ، به ندرت مشاهده می شود زیرا برخی باکتریها که جزء میکروفلور طبیعی روده میباشند، این ویتامین را سنتز می کنند. اگر جوجه ها دچار کمبود ویتامین B₉باشند علایمی از قبیل تأخیر رشد کاهش پردرآوری، کم خونی، عوارض پوستی، پروزیس و مرگ و میر جنینی در آنها مشاهده میشود اسیدفولیک در پرندگان، انسان و جانوران، برای درمان کم خونی تغذیه ای، تجویز میشود.

۱۲۔سیانوکوبالامينیاویتامینB₁₂؛این ویتامین تقریباً به طور منحصر، توسط میکروارگانیسمها ساخته می­شود و وجود آن در غذاها نیز منشاء میکروبی دارد. منابع پروتئین حیوانی، منشاء اصلی این ویتامین می باشند و به ویژه در کبد به فراوانی وجود دارد برخی دانشمندان معتنند حضور مقادیر کم ویتامین B₁₂ در گیاهان، نتیجه وجود باکتریها با باقیمانده حشرات در آنهاست وگرنه گیاهان توانایی ساخت این ویتامین را ندارند.

چون سيانوكوبالامين توسط میکروفلور روده طیور ساخته میشود این ویتامین در فضولات پرندگان هم وجود دارد و طیوری که در قفس نگهداری میشوند و به مدفوع خود دسترسی ندارند، بیشتر از طیوری که روی بستر پرورش می یابند دچار کمبود سیانوکوبالامین می گردند کم خونی، کاهش رشد کاهش قدرت جوجه درآوری در مرغهای مادر و افزایش ذخیره چربی کبد از مهمترین علایم کمبود این ویتامین میباشد.

۱۳ – بیوتین یا ویتامین H₂:کمبود این ویتامین در پرندگان، منجر به بیماری پیچیده ای به نام «نشانگان کلیه و کبد چرب» یا اختصاراًFLKSمیشود این سندرم، علل متعدد و علایم گوناگونی دارد ولی علت عمده آن، کمبود بیوتین عنوان شده است. در این بیماری که با حالت غش همراه است، پرنده چند ساعت پس از بروز نشانه­ها می میرد و در کالبدگشایی، کبد و کلیه ها متورم و رنگ پریده بوده و مقادیر زیادی چربی دارند. از علایم دیگر کمبود بیوتین، پوسته پوسته شدن جلد، پروزیس خفیف، تأخیر رشد و افت قدرت جوجه درآوری تخم مرغ های نطفه دار است.

۱4- کولین؛ شبه ویتامینی است که ترکیب فسفولیپیدی دارد و از خانواده لسیتین هاست. بتائین و اسید آمینه متیونین، در فعل و انفعالات مربوط به انتقال گروههای متیل، یعنی ترانس متیلاسیون، می توانند تا حدی جانشین کولین شوند. در تغذیه عملی طيور نیز می توان قسمتی از کولین و متیونین جیره را با یکدیگر جایگزین نمود. یکی از مشتقات کولین به نام استیل کولین در انتقال جریان عصبی نقش مهمی دارد.

از مهم ترین نشانه های کمبود کولین می توان به اختلالات عصبی، کندی رشد ضایعات کبدی و کلیوی، پروزیس یا دررفتگی تاندون اندام حرکتی و نارسایی در دستگاه تناسلی پرندگان اشاره نمود. در صنعت تولید خوراک دام و طیور، کولین کلراید به شکل دانه های شکری قهوه ای رنگ، منبع تأمین کولین صناعی هست.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی