همانند سایر رشته­ های تولیدی، حرفه زنبورداری در طول سالیان گذشته دستخوش تحولات زیادی بوده است. مهمترین پیشرفت­های حاصل شده در این رشته تولیدی مدیون اختراعات و اکتشافات بوده که در تولید وسایل و لوازم پرورش زنبور عسل به وقوع پیوسته است. تا اواسط قرن نوزدهم میلادی تحول قابل توجهی در تولید و بهره ­برداری از وسایل زنبورداری در جهان رخ نداده ولی از این زمان به بعد با اختراعات و اکتشافات متعددی که حاصل شد، روند پیشرفت این رشته تولیدی شتاب زیادی به خود گرفت. بدون شک ابداع کندوهای با قاب­های متحرک که موجب بهره­ برداری از محصولات کندو بدون از بین بردن زنبورها و شان­ها می­شود یکی از مهمترین تحولات تاریخ توسعه علم پرورش زنبور عسل می­باشد. در این پست وسایل و لوازم پرورش زنبور عسل:کندو زنبور عسل را مورد بررسی قرار می گیرد.

وسایل و لوازم پرورش زنبور عسل

در سال 1851 میلادی Rev.L.L.Langstroth در آمریکا، به تجربه کشف کرد که اگر بین قاب­های داخل کندو و یا دیواره­ های کندو و قاب­های مجاور آن فاصله معادل 5/9 میلی­متر در نظر گرفته شود، زنبورها در تولید آن­ها موم تولید نکرده و به هم نمی­ چسبانند.

این فاصله را در اصطلاح «فضای زنبور» نامید. این کشف مهم مبنای ساختن کندوهای جدید با قاب­های متحرک گردید و از آن زمان تا کنون در همه کندوهای استاندارد باید این فاصله رعایت گردد.

کندوهای جدید با قاب­های متحرک

اساساً کندوی جدید زنبور عسل جعبه­ ای است که مشتمل بر چندین قسمت است. این جعبه محل زندگی یا لانه زنبورهاست که در آن زاد و ولد کرده و ادامه حیات می­دهند. علاوه بر این در کندو مواد غذایی مثل عسل و گرده گل را ذخیره می­نمایند. اصولاً قسمت­های مختلف یک کندوی جدید از بالا به پائین به ترتیب عبارتند از:

الف-درپوش کندو زنبور عسل

درپوش کندو روی قسمت فوقانی کندو قرار می­گیرد. این درپوش ممکن است مسطح و یا تلسکوپی باشد. درپوش کندو برای محافظت کندو در برابر سرما و گرما، باد و باران و دشمنان طبیعی در روی کندو قرار داده می­شود. سطح فوقانی درپوش کندو را ممکن است با یک لایه ورق گالوانیزه پوشانید تا مقاومت بیشتری پیدا کند.

ب- درپوش داخلی کندو زنبور عسل

صفحه مسطحی است که در زیر درپوش کندو و روی سطح فوقانی قاب­های کندو قرار می­گیرد. این درپوش موجب کنترل بهتر گرما و سرما می­شود. در وسط این درپوش ممکن است سوراخی ایجاد کنند که در آن دریچه عبور یک طرفه زنبور نصب کرده و برای عاری کردن قاب­های عسل از زنبور مورد استفاده قرار می­دهند.

ج-طبق­ه ای کم عمق

این طبق ­ها را برای ذخیره عسل اضافه کندو مورد استفاده قرار می­دهند. عرض قاب­های این طبق ­ها حدود 8/16 یا 4/14 سانتی­متر است. لازم به ذکر است که گاهی برای ذخیرۀ عسل اضافی در کندوها به جای طبق­ های کم ­عمق از طبق­ های عمیق یا قاب­های استاندارد بدنه کندو استفاده می­شود.

د-شبکه ملکه

صفحۀ مشبکی است که قطر سوراخ­ها و یا فاصله شکاف­ها یا میله­ های آن به اندازه­ای است که فقط زنبورهای کارگر می­توانند از آن عبور کنند و در واقع مانع عبور ملکه و زنبورهای نر می­گردد. لذا ملکه در زیر آن محدود شده و در شان­ه ای زیر شبکه ملکه تخم­گذاری می­کند.

ه-بدنه­ های استاندارد کندو

این بدنه ­ها اصولاً محلی برای زندگی و پرورش نوزادان زنبورها می­باشند. البته گاهی مقداری عسل و گرده گل برای مصرف زنبورها در شان­ه های کناری این بدنه­ ها ذخیره می­شود.

ز-کفی استاندارد کندو

صفحه­ای است که کف کندو را تشکیل می­دهد و در واقع سوراخ ورودی کندو در جلوی آن و در حد فاصل بین کفی و بدنه واقع می­گردد.

ح-پایه کندو

برای استقرار کندو روی آن در نظر گرفته شده که بدنه کندو مستقیماً با زمین تماس نداشته و در برابر رطوبت زمین محافظت شود. ضمناً در جلوی پایه کندو یک صفحۀ مورب نصب شده که زنبورها در هنگام برگشت به کندو روی آن فرود آیند.

لازم به ذکر است که کندوهای جدید استاندارد از جنس چوب ساخته می­شوند. البته نوع چوب مصرفی در مناطق مختلف متفاوت است. ولی گاهی برای دوام بیشتر کندو در سطح زیرین و کف کندو و ورقه­ های گالوانیزه نصب می­کنند. گرچه این عمل عمر کندو را زیادتر می­کند ولی وزن آن نیز افزایش می­یابد و حمل و نقل آن را مشکل­تر می­کند.

گرچه در کشورهای مختلف و حتی در یک کشور ممکن است انواع کندوهایی با قاب­های متحرک مورد استفاده قرار گیرند ولی با توجه به استاندارد نبودن این گونه کندوها استفاده از آنها مشکلات متعددی را در پی خواهد داشت. لذا توصیه می­شود برای استفاده مطلوب از کندوهای زنبور عسل، نوع استاندارد و تأیید شده آن مورد استفاده همه زنبورداران، مراکز تولیدی، آموزشی و پژوهشی قرار گیرد.

کندوی لانگ استروت

مهمترین و مشهورترین کندوی جدید استاندارد با قاب­های متحرک، کندوی لانگ استروت است که مشخصات آن بدین شرح است:

بدنه اصلی کندوی لانگ استروت گنجایش 10 قاب را داشته و ممکن است یک، دو یا سه بدنه برای پرورش نوزادان اختصاص داده شود. در ایران بدنۀ اصلی کندو که برای پرورش نوزادان به کار برده می­شود غالباً یک یا دو طبقه هستند. ابعاد داخلی بدنه شامل: طول = 5/46 سانتی متر، عرض= 3/37 سانتی­متر و عمق =4/24 سانتی­متر می­باشد.

ضخامت یا کلفتی تخته ­های به کار برده شده حدود 2 سانتی­متر می­باشد. در لبه ­های فوقانی دیوارۀ جلو و عقب بدنه محلی به عرض و عمق حدود 6/1 سانتی­متر برای اتکاء لبۀ قاب­ها در نظر گرفته می­شود. چهار گوشه بدنه به وسیله فاق و زبانه و چسب و میخ به هم اتصال برقرار می­کنند.

در سطح بیرونی چهار پهلوی بدنه و به فاصله  از لبۀ فوقانی یک محل دستگیره به صورت فرورفتگی در بدنه تعبیه شده است. در داخل هر بدنه 10 قاب به فاصله 5/3 سانتی­متر از مرکز یکی تا مرکز دیگری و به طول فوقانی 3/48 سانتی­متر قرار می­گیرند. ابعاد داخلی هر قاب برای بدنه کندو شامل طول = 2/43 سانتی­متر و عمق یا عرض =3/20 سانتی­متر می­باشد. معمولاً حدود  عرض قسمت زیرین زهواره عرضی هر قاب باریکتر از قسمت فوقانی آن می­باشد. این قسمت به عرض حدود 8/2 و قسمت فوقانی آن حدود 5/3 سانتی­متر می­باشد. این اختلاف عرض زهواره به خاطر تردد بیشتر و راحت­تر زنبورها می­باشد. گر چه اکثر زنبورداران تجاری سعی می­کنند اندازه طبقات برای ذخیره عسل را به ابعاد بدنه کندو به کار برند تا از نظر جابجایی و کاربرد قاب­ها در بدنه و طبقات با مشکلی مواجه نشوند، ولی برخی از زنبورداران نیز از طبقات با عمق­ های متفاوت استفاده می­کنند.

مشهورترین و پرمصرف­ترین اندازه طبقات عبارتند از طبقات با عمق 8/16، 4/14 و 4/19 سانتی­متر می­باشند. بدیهی است عمق قاب­های هر نوع طبقه کمتر از عمق همان طبقه است. طبقات کم عمق غالباً برای تولید عسل شان مصرف می­شوند.

اصولاً در بدنۀ هر کندو برای پرورش نوزادان 10 قاب قرار داده می­شود ولی در طبقات جهت ذخیره عسل معمولاً 9 قاب و حتی گاهی 8 قاب قرار می­دهند. این کار نه تنها سهولت بیشتری برای تردد زنبوران به وجود می­آورد بلکه ضخامت شان­ه های عسل نیز بیشتر شده و به تبع آن مقدار عسل و مقدار موم تولیدی نیز بیشتر خواهد شد و خارج کردن آن­ها از کندو نیز راحت­تر خواهد بود.

کفی کندو که بدنۀ کندو روی آن قرار می­گیرد، شامل یک تخته مسطح است به طول 56 و عرض 6/38 سانتی­متر که در زهواره­ های جانبی (طرفین طولی و عرض عقب) به عمق 3/3 سانتی­متر مستقر شده است. پس از قرار دادن کفی در زهواره­ جانبی آن، اندازه کفی حدود 56 * 3/41 سانتی­متر می­شود. سوراخ ورودی کندو بسته به جمعیت کندو و شرایط آب و هوایی قابل تنظیم می­باشد.

درپوش داخلی کندو یک صفحه چوبی و معمولاً به ضخامت 2/3 میلی­متر است که در یک زهواره به کلفتی 2/22 میلی­متر مستقر شده است. معمولاً یک سوراخ بیضی شکل در وسط درپوش داخلی تعبیه شده که در صورت نیاز یک دریچه یک طرفه در آن نصب کرده و برای خارج کردن زنبورها از طبقات حاوی عسل مورد استفاده قرار گیرد.

بدین منظور درپوش داخلی حاوی دریچه یک طرفه بین بدنه کندو و طبقه حاوی عسل قرار داده می­شود که زنبورها می­توانند به طرف به طرف پایین حرکت کنند ولی امکان برگشت ندارند.

برای خارج کردن زنبورها از طبقات حاوی عسل، درپوش داخلی حاوی دریچه یک طرفه را باید روز قبل از برداشت شان­ه های عسل در حد فاصل بدنه و طبقه و یا بین طبقات مورد نظر قرار داد. درپوش کندو در سطح فوقانی کندو قرار داده می­شود. در پوش داخلی یک تخته چوبی است که گاهی مسطح است و فقط در جلو و عقب آن زهواره دارد. ولی گاهی در چهار طرف درپوش کندو و زهواره­ای به عرض 3/6 سانتی­متر نصب شده به گونه­ای که به صورت تلسکوپی روی کندو قرار داده می­شود طوری که حدود 8/3 سانتی­متر آن لبۀ فوقانی کندو را احاطه می­کند. اصولاً برای مقاومت و دوام بیشتر کندو سطح فوقانی درپوش کندو را به وسیله یک لایه نازک ورق گالوانیزه پوشش می­دهند.

رنگ کردن سطح خارجی کندو با رنگ سفید و یا رنگ­های روشن توصیه می­شود. زیرا رنگ­های تیره حرارت بیشتری را جذب کرده و در دمای داخلی کندو و اختلال ایجاد می­کنند.

سطح داخلی کندو را نباید رنگ کرد. نوع چوب مصرفی برای ساختن کندو بستگی به امکانات موجود در هر کشور یا منطقه دارد ولی هر چه چوب محکم­تر و بادوام­تر باشد بهتر است چون انواع درختان کاج، سرو، صنوبر، کبوده، راش، روسی و غیره را می­توان برای ساختن کندو به کار برد.

لازم به ذکر است که در سال­های اخیر تلاش شده مواد دیگری چون پلاستیک، پلی اتیلن، استیروفوم و غیره را برای ساختن کندو به کار برند ولی هیچ یک از این مواد به دلایل مختلف نتوانسته ­اند جایگزین خوبی به جای چوب برای ساختن کندو باشند. این گونه مواد به خاطر سبکی بیش از حدّ، عدم تهویه کافی (نگهداری گرما و رطوبت زیاد)، داشتن مواد شیمیایی مصنوعی که در رفتار و عملکرد زنبورها تأثیر می­گذارند، بالاخره قیمت آن­ها قابل رقابت با چوب در ساختن کندو نیستند.

کندوی دادانت تغییر یافته

این نوع کندو که کمتر از کندوی لانگ استروت مورد استفاده قرار داده می­شود گنجایش 11 قاب را دارد. طول قاب­ها به اندازه قاب­های کندوی لانگ استروت است ولی عمق یا عرض داخلی آن­ها 7/25 سانتی­متر بوده و فاصله آن­ها در کنار یکدیگر از مرکز تا مرکز 8/3 سانتی­متر است. بدنه کندو به عمق 5/29، طول 5/46 و عرض 43 سانتی­متر در قسمت داخلی می­باشد. بقیه خصوصیات کندوی دادانت تغییر یافته مشابه کندوی لانگ استروت می­باشد. کندوی دادانت تغییر یافته اساساً توسط زنبورداران ساکن (غیر مهاجر) مورد استفاده قرار می­گیرد.

کندوی لانگ استروت 8 قابه: این نوع کندو اصولاً مشابه کندوی لانگ­استروت معمولی است با این تفاوت که عرض داخلی آن حدود 31 سانتی­متر است و گنجایش 8 قاب را دارد. این نوع کندو برای تولید عسل شان مورد استفاده قرار می­گیرد.

برای ساختن قاب­های کندو به گونه­ای عمل می­شود که هر قاب بتواند به خوبی یک ورقۀ مومی آج­دار را در خود جای داده و محکم نگه دارد. این ورقه مومی بعداً توسط زنبورها به وسیله موم بافته شده و تبدیل به شان می­شود. قاب حاوی شان باید آنچنان مقاومتی داشته باشد که بتواند در مراحل مختلف جابجایی و استخراج عسل در داخل دستگاه اسکتراکتور به خوبی دوام آورده و چندین سال سالم باقی بماند.

زهواره فوقانی قاب در سطح زیرین دارای شیاری طولی به عرض 5/3 میلی­متر و عمق 9/7 میلی­متر است. زهوارۀ تحتانی قاب معمولاً دارای کلفتی 5/9 میلی­متر، عرض 8/19 میلی­متر و طول 9/44 سانتی­متر است. این زهواره ممکن است یک قطعه یکنواخت باشد و یا از دو قطعه به عرض 9/7 میلی­متر درست شده باشد و یا یک قطعه حاوی یک شکاف در وسط به عمق 1/7 میلی­متر باشد.

دو زهوارۀ جانبی قاب معمولاً هر یک حاوی 4 سوراخ می­باشد که سیم­ های افقی قاب از آن­ها عبور کرده و موجب مقاومت قاب و نگهداری برگه موم آج­دار شود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی