آیا مرغ عملیات خوابیدن روی تخم ها را بهتر از دستگاه جوجه کشی انجام می­دهد؟ جواب منفی است.جوجه کشی مرغ و خروس لاری و پرورش طبیعی بارها و بارها نتایج ضعیفی به ما داده و می­دهد در حالی که دستگاه جوجه کشی به شرط رعایت شرایط محیطی و بهداشتی در آن بمراتب بهتر از مرغ کرچ عمل می کند.در ادامه مطالبی درباره جوجه کشی مرغ و خروس لاری عنوان خواهد شد.

جوجه کشی طبیعی

 مرغ کرچ از جمله مخلوقات آمیخته با بی نظمی و غیر قابل پیش بینی کره زمین است که به روش­های مختلف ما را دچار نومیدی می کند. این موضوع در مورد پرورش جوجه ها صدق نمی کند زیرا پرورش طبیعی آنها توسط مرغ کرچ بمراتب راحت تر و دقیق تر از روش مصنوعی و دستی انجام می شود. جوجه کشی خروس لاری و پرورش طبیعی جوجه ها مزایای زیر را دارد:

• الف – «مواظبت مادر از تخم­ها و جوجه ها». مرغ به خوابیدن روی تخم­ها و چرخاندن آنها مبادرت کرده و در موعد مقرر جوجه ها متولد می شوند بدون اینکه نیاز چندانی به درگیری ما باشد. بهتر است در جوجه کشی خروس لاری و پرورش طبیعی از مرغ های با طبیعت عصبانی و بی قرار استفاده نشود ولو اینکه تیپ جنگی مناسبی داشته باشند. طبیعت قوی و متوازن مرغ ها نشانه آن است که جوجه ها را با اطمینان بیشتر و ریسک کمتری مورد هدایت و حمایت قرار می­دهند و از طریق سیگنال­های صدایی و به دلایل واهی در معرض هشدارهای بی مورد قرار نداده و خانواده را دچار اضطراب نمی­کنند.
• ب- در فضای بیرون مادر به جوجه ها آموزش می دهد چه غذایی برای آنها مفید است.
• ج- در زمان نزدیک شدن خطر، مادر جوجه ها را می آگاهاند و از آنها حفاظت می کند.
• د- در زمان درگیری بین جوجه­ها، واسطه می­شود.
• ح- رسیدگی و مراقبت جوجه ها به قدری است که اغلب جوجه خروس ها از همان ابتدا ویژگی های برجسته و شایستگی فیزیکی خود را نشان می­دهند.
• و- نیازی به خرید مادر مصنوعی، اینکوباتور، جعبه پرورش اولیه، هیتر و امثال آن نیست. معایب جوجه کشی خروس لاری و پرورش طبیعی نیز به شرح زیر است:
• الف – تعداد جوجه کمتری به ازای هر مرغ تولید خواهد شد زیرا مرغ درگیر پرورش جوجه می شود و برای مدتی از تخم می رود.
• ب- مرغ های جوان و نابلد موجب تلف شدن جوجه خود می شوند.
• ج- تنها زمانی مرغ وارد فعالیت تولید مثلی می­شود که ابتدا کرچ شود.
• د- درصد جوجه درآوری کمتر از روش جوجه کشی مصنوعی (البته در شرایط ایدآل) است.

بهر حال در صورت تمایل به  جوجه کشی خروس لاری و پرورش طبیعی و استفاده از مرغ کرچ، شب هنگام تخم های بارور جمع آوری شده را زیر وی قرار می­دهیم. به این منظور به آرامی مرغ را از جایش بلند کرده و محکم نگه داشته و تخم­ها را در آشیانه وی می گذاریم و سپس به آرامی مرغ را روی آنها قرار می­دهیم. چنانچه مرغی که خصوصیات کرچی را نشان می دهد از روی تخم­ها بلند شود دوباره روی آنها باز می گردد. باید توجه داشت که هیچگاه در حالی که مرغ دیگری در آشیانه است، تخم­ها را زیر مرغ کرچ نگذاریم. مرغ به مدت ۲۱ روز روی تخم­ها می خوابد و سپس تا استقلال کامل جوجه ها از آنها مواظبت می کند. جوجه های بدست آمده از  جوجه کشی خروس لاری طبیعی تحت نظارت مادر، بزرگ می شوند. این مرغ ها ابتدا نیاز جوجه ها و سپس نیاز خود را برآورده می کنند و حتی اگر کاملاً گرسنه باشند وقتی غذا بیابند ابتدا جوجه ها را سیر می کنند. مواظبت و حمایت از آنها نیز همین منطق را دارد. هیچ تهدیدی به اندازه ای بزرگ نیست که او جوجه هایش را رها کند.

اغلب پرورش دهندگان باتجربه، مرغ و خروس های مولد (با سابقه و شجره مشخص) خود را بصورت مجزا از دیگران در قفس های تولید مثل انفرادی جفت می کنند و از تخم­های شناسنامه دار آنها مواظبت کرده و به دقت آنها را نشان گذاری می کنند و آنها را با دستکش نخی برداشته و با مداد، اطلاعات تولید مثلی و تاریخ گذاشته شدن آنها را یادداشت کرده و در محل مناسبی انبار می کنند و بموقع زیر مرغ کرچ (مادر يا حمال) مناسب می­خوابانند.

لازم به ذکر که مرغ نژادهای جنگی در مقایسه با مرغ و خروس معمولی غریزه تولید مثل بیشتری دارد. بهتر است در ابتدای فصل تولید مثل وارد فرایند تولید مثل شوند و قبل از آن غذاهای حاوی ویتامین و مواد معدنی و پروتئین مناسب به آنها داده شود و در زمان مناسب در معرض عملیات کرم کشی قرار گیرند تا در دوره خوابیدن روی تخم­ها راحت بوده و آلودگی در آشیانه آنها وجود نداشته باشد. آشیانه مرغ (جعبه پلاستیکی، سبد میوه یا نظیر آن) در محلی خلوت و بدون مزاحمت قرار گرفته و کف آن مقداری خاک اره یا پوشال مناسب ریخته می­شود و پس از تولد جوجه ها یک طرف جعبه برداشته می شود تا جوجه ها امکان رفت و آمد داشته باشند. در صورتی که زمان دقیق گذاشته شدن تخم های بارور بلافاصله یادداشت شود می توان تاریخ دقیق تولد جوجه ها را محاسبه کرد. سویه های مختلف تعداد روز و ساعات متفاوتی دارند. مرغ ها بلافاصله بعد از گذاشتن تخم، آن را با صدای بلند قدقد خود اعلام می کنند در حالی که پرهایشان را باد انداخته اند.

یک روش مناسب مدیریت تولید مثل مرغ های مناسب که قبلاً دارای جوجه خروس­های خوبی بوده اند این است که بلافاصله پس از گذاشته شدن تخم، آنها را برچسب زده و تا لحظه موعود در محل مناسب ذخیره کنیم و موقتاً تخم های بی کیفیت زیر او بگذاریم و دائم مراقب کرچی او باشیم. در صورتی که مرغ تمامی لحظات روزانه را در آشیانه بماند نشانه کرچی او است. بعد از دو روز می توان او را به آشیانه ای که مخصوصاً برای او فراهم شده انتقال داد. در محل جدید دو روز دیگر نیز روی تخم های بی کیفیت می خوابد. در صورت بی تجربگی و عدم امنیت مرغ ها در این روزهای آسیب جدی به تخم­ها وارد می شود. زمانی که مرغ با ثبات کافی روی تخم ها خوابید، یک روز پس از غروب و در حالی که هوا تاریک است تخم­ها جایگزین می شوند و تعدادی تخم بارور و شناسنامه دار (تا ۱۲ عدد) زیر آنها گذاشته می شود تا مرغ بتواند تمامی آنها را گرم نگه دارد. البته این تعداد بستگی به اندازه مرغ نیز دارد و هر چه مرغ بزرگتر باشد تعداد تخم بیشتری را گرم می کند.

كجه مرغ کرچ در محلی خلوت، خنک، نسبتاً تاریک و آرام و دور از دسترس دیگر مرغ و خروس ها قرار می گیرد. لازم نیست این کجه ها بزرگ و گران باشند ولی باید راحت، ایمن و عاری از کوران هوا باشند. استفاده از قفسی با مساحت ۲ متر مربع (مربعی با ابعاد تقریبی 4/1 متر) با یک پنجره بزرگ و مناسب بدون شیشه ولی نرده دار که در روزهای بعد از تولد جوجه ها، آفتاب کافی به درون آن بتابد مناسب است در حالی که کف آنها از خاک اره درشت پوشیده شود تا مرغ در صورت لزوم حمام خاک کند. خاک اره بتدریج آلوده به فضله مادر شده و جوجه ها پس از تولد، با باکتری­های طبیعی و مفید روده مادر تلقیح می شوند و از ورود باکتری های مضر به دستگاه گوارش آنها ممانعت به عمل می آید. کجه های مرطوب و با جریان هوای تند موجب تلفات جوجه ها می شود در حالی که اگر این دو حالت در آن نباشد حتی در روزهای سرد زمستان می توان مرغ ها را خواباند و جوجه سالم و قوی در آنها پرورش داد. گاه اوقات یک کجه مستقل ولی کوچکتر برای مرغ مادر فراهم می کنند تا مرغ بدون اضطراب یا مزاحمت دیگران در آن به خوردن و نوشیدن بپردازد.

گاه اوقات بخصوص در فصول گرم و آب و هوای خشک لازم است وقتی مرغ کرچ برای خوردن و آشامیدن از روی تخم ها بلند می شود، اندکی آب روی تخم ها اسپری کنیم. تخم­ها بویژه در دو روز آخر باید مرطوب (نه خیس) باشند تا جوجه ها راحت تر پوسته تخم را شکافته و از آن بیرون بیایند. در صورتی که تخم ها خشک باشند، جوجه در گیر پوسته های داخلی تخم شده و به راحتی متولد نمی شود و یا قبل از تولد می میرد. به هر حال جوجه ها یکی پس از دیگری متولد می شوند.

در صورتی که در روزهای آخر نزدیک به تولد جوجه ها، تخم یا جوجه ای را زیر مرغ بگذاریم، احتمال دارد مرغ کرچ از پذیرفتن آنها خودداری کرده و یا بلافاصله بعد از تولد آن را بکشد. مرغ در ۳ روز آخر صدای جوجه را از درون تخم شنیده و آن را حس می کند. همچنین مرغ ها شمارش بلد نیستند و عدد را نمی شناسند و برای آنها ۷ روز با ۱۷ روز تفاوتی ندارد. بنابرین اگر جوجه یک­روزه­ای را بصورت دزدکی زیر مرغ بگذاریم او را پذیرفته و همراه جوجه های خود بزرگ می کند. زمان بندی این کار حساس است و حتماً باید دزدکی انجام شود.

مرغ کرچ گاه به خوردن پوسته های باقیمانده می پردازد. این صفت در مرغ های مختلف متغیر است. گاه اوقات آنها تخم های نابارور و مشکل دار و نیز جوجه های مریض و مرده را می خورند و بعید نیست مثلاً از میان ۱۰ تخمی که در لانه گذاشته شده، هیچ اثری از یکی دو تا از آنها مشاهده نکنیم. گاه مرغ ها از ترس شکارچیان به خوردن جوجه ها سالم نیز می پردازند. این صفت را به سختی می توان مهار کرد و لذا این گونه مرغ ها به درد جوجه کشی نمی خورند. در روزهای ۲۰ و ۲۱ باید مراقبت بیشتری بعمل آید و این رفتار در مرغ کرچ کنترل شود. برخی پرورش دهندگان کاری با این رفتار ندارند و آن را طبیعی می دانند به ویژه اگر باقیمانده جوجه ها را به شیوه مناسبی بزرگ کنند.

جوجه کشی مصنوعی

اصول جوجه کشی خروس لاری و موارد فنی جمع آوری و نگهداری تخم­ها قبل و بعد از قرار دادن در معرض دمای مناسب برای رشد جنین در جوجه کشی طبیعی و مصنوعی یکسان است با این تفاوت که در اولی عملیات توسط خود مرغ کنترل می شود ولی در دستگاه باید به صورت دستی و یا به شیوه ای خودکار به کنترل آن بپردازیم تا از تغییر و نوسان شرایط در شبانه روز جلوگیری به عمل آید. مهمترین عوامل کنترل رشد جنین در تخم مرغ شامل «دما»، «رطوبت» و «تهویه» (حذف گاز کربنیک و تأمین اکسیژن) مناسب است. وظیفه تأمین این موارد در طول ۲۱ روز رشد جنین توسط دو دستگاه به نام «اینکوباتور» (ستر) و «هچر» انجام می شود که در اندازه ها و ابعاد مختلف (مثلاً حتی برای خواباندن ۶ تخم) در بازار وجود دارند. تخم ها به مدت ۱۷ تا ۱۸ روز در اینکوباتور سپری می کنند در حالی که خروج جوجه ها از تخم در دستگاه هچر انجام می شود و لذا سه چهار روز آخر را در آن سپری می کنند. دمای هچر اندکی کمتر از دمای اینکوباتور است. در صورتی که تعداد تخم کم باشد، هر دو وظیفه فوق در یک دستگاه انجام می شود. دستگاه جوجه کشی خروس لاری مناسب مجهز به سیستم اتوماتیک تنظیم دما، چرخاندن تخم ها و کنترل رطوبت بوده و شستشو و ضدعفونی آنها به راحتی انجام شده و سطح داخلی آنها ضد آب و ضد مواد پاک کننده و ضدعفونی کننده است.

قبل از خواباندن تخم ها، اینکوباتور، هچر و خود تخم­ها با ماده مناسبی ضدعفونی شود. بهترین ماده برای ضدعفونی آنها «گاز فرمالدئید» است ولی چون این گاز برای انسان مضر است می­توان از مواد دیگر استفاده کرد. پس از ضدعفونی اینکوباتور، آن را بکار انداخته و مدت ۲۴ ساعت روشن نگه می داریم تا از سلامت آن مطمئن شویم. در اینکوباتورهای مجهز به ترمومتر «دمای خشک» و «دمای تر»، در طول دوره خواباندن تخم ها، هر دو دما روزی دو بار خوانده و ثبت شود. دمای تر و خشک اینکوباتور و هچر تهویه دار و بدون تهویه (هوای ساکن) به شرح جدول زیر است. همواره باید از دستورالعمل های نصب شده روی دستگاه استفاده کرد ولی باید توجه داشت که در تمامی لحظات سطح مناسبی از اکسیژن و گاز کربنیک در درون دستگاه وجود داشته باشد. این مهم مستلزم تهویه مناسب است. به موازات رشد جنین مقدار تهویه افزایش می یابد.

 دمای مناسب برای اینکوباسیون تخم نطفه دار مرغ خانگی در جدول زیر نمایش داده شده است

تخم­ها در حالتی روی سینی جوجه کشی قرار می گیرند که سر پهن آنها بالا است و یا حداکثر به صورت افقی قرار گرفته باشد. هرگز نباید سر کوچک تخم بالا باشد. با توجه به اینکه قصد چرخاندن تخم ها را داریم، بهتر است تخم­ها با زاویه ۴۵ درجه نسبت به خط عمود قرار گیرند و در ثلث اول دوره اینکوباسیون هر ۲ تا ۴ ساعت تخم­ها به آرامی گردانده شده و به اندازه ۹۰ درجه به سمت مقابل چرخش داده شوند. اینکوباتورهای مدرن مجهز به ابزارهای نیمه اتوماتیک و حتی اتوماتیک چرخاندن تخم هستند که متشکل از صفحه متحرک زیر طبق­های تخم و اهرم هایی است که آنها را به صورت افقی به حرکت در آورده و در حالی که سر تیز تخم مرغ روی آن قرار گرفته است با حرکت صفحه، حرکت موضعی و در جای تخم به مقدار معین عملی شده و چرخش محور طولی تخم انجام می شود. بنابراین با حرکت دادن اهرم های بیرون دستگاه و بدون حتی باز کردن درب آن تخم­ها در محل خود چرخانده می شود. در صورتی که دستگاه مجهز به سیستم چرخش تخم ها نباشد، لازم است روزانه ۳ بار یا بیشتر درب دستگاه را باز کرده و به آرامی تخم ها را به شیوه مذکور در بالا با دست حرکت دهیم. بهتر است اولین بار آن، صبح زود و آخرین بار آن حتی المقدور در دیرترین ساعت روز و قبل از خواب رفتن ما انجام شود. در روزهای نزدیک به تولد جوجه ها که تخم­ها در دستگاه هچر قرار دارند، نباید آنها را چرخاند.

هنگام خواباندن تخم ها، ساعت، روز و منبع و تعداد تخم­ها و تاریخ موعود تولد جوجه ها و نیز اطلاعات کندلینگ تخم­ها و در انتها تعداد تخم هایی که به جوجه تبدیل شدند یادداشت گردد. کارت حاوی اطلاعات روی سینی حاوی تخم­ها نصب می شود. این اطلاعات به ما کمک می کند تا در صورت پایین بودن درصد جوجه درآوری تخم­ها، به علت آن پی ببریم. در صد باروری، درصد باروری کندلینگ، درصد جوجه درآوری و درصد تخم شکسته در نژادهای مختلف مرغ خانگی متفاوت است.

روزهای آخر دوره خواباندن تخم­ها در دستگاه هچر چندان حساس نبوده و تفاوت چندانی با اینکوباتور ندارد. دمای هچر اندکی کمتر از اینکوباتور است. جوجه ها بعد از تولد و خروج از تخم، روی سینی تخم­ها مانده و در حالت بدون کوران هوا خشک می شوند. جوجه های خشک شده از دستگاه خارج شده و به محل پرورش جوجه های یک روزه که مجهز به هیتر مناسب برای ایجاد گرمای کافی است انتقال داده می شوند.

کندلینگ

عمل کندلینگ به معنی مشاهده محتویات درون تخم از ورای پوسته آن در برابر نور است. دستگاه آن را به سادگی و با کمترین هزینه می توان ساخت. سوراخ نسبتاً بزرگی که تخم از آن عبور نکند روی یک جعبه کفش ایجاد کرده، لامپی درون آن قرار می­دهیم و در حالی که لامپ درون آن روشن است، تخم را روی سوراخ گذاشته و به آن نگاه می کنیم. برخی پرورش دهندگان از یک چراغ قوه مدادی قوی استفاده می کنند. بسته به میزان رشد جنین درون تخم مرغ، تصویر آن پس از عبور نور متفاوت بوده و علایم و نشانه های بصری متفاوتی از آن دیده خواهد شد. عمل کندلینگ در روزهای ۷ تا ۱۰ بعد از خواباندن تخم ها انجام شده و مجدداً در زمان انتقال تخم­ها از اینکوباتور به هجر (۳ تا ۴ روز قبل از تولد جوجه ها) تکرار می شود. رنگ پوسته تخم نژادهای خروس جنگی لزوماً سفید نیست و درجات متفاوتی از رنگ پوسته را نشان می دهد. بنابراین بهتر است از نور شدیدتری در کندلینگ آنها استفاده شود.

برای کندلینگ تخم­ها، آن را به صورت افقی بین انگشت شست و سبابه قرار داده و نور را از پایین به بالا در عرض تخم می تابانیم یا لامپ دستگاه کندلینگ را روشن می کنیم، در تخم­های بارور یک ناحیه تیره رنگ به همراه یک حلقه نوری روشن تر در انتهای بزرگ تخم دیده می شود که همان سلول هوایی است. در صورتی که تمامی تخم روشن بوده و یا جسم تیره در تمامی آن دیده شود، نشانه فساد تخم است. تمام تخم های روشن و حاوی حلقه خونین را شمارش کرده و از سینی جوجه کشی یا از زیر مرغ کرچ بر می داریم و سپس آنها را باز و بررسی کرده و دلیل احتمالی حذف آنها را یادداشت می کنیم. بررسی تخم­ها در منطقه ای روشن انجام شود که مجهز به میز بررسی و ظرف آشغال است. سر بزرگ تخم­ها شکسته شده و پوسته و غشاء پوسته آن با نوک انگشت اشاره و شست برداشته می­شود. تخم­هایی که دارای حلقه خونین هستند با مراقبت تمام باز شوند تا از تخریب جنین که ممکن است نزدیک سلول هوایی باشند ممانعت به عمل آید. دلایل از بین رفتن جنین ها به شرح زیر است. کندلینگ اولیه موجب جداسازی جنین های مرده و تخم­های بدون جنين می شود. بعد از آن تخم­های روشن شکسته می شوند و دلایل زیر در آنها بررسی می شود:

الف – تخم غیرنطفه دار که از اول بارور نبوده و هیچ رشد جنینی در آن رخ نداده است.

ب- تخم نطفه داری که رشد آن در مراحل اولیه متوقف شده است.

ج- حالتی که توسعه سلولی وجود داشته ولی خون وجود ندارد.

رؤیت حلقه خونی (تا حدودی رشد کرده اند) همراه با ظاهر غیر طبیعی به دو حالت زیر است:

• بلاستودرم بدون جنین. حلقه خونین دیده می­شود ولی جنین وجود ندارد.
• مرگ اولیه جنین

در دومین کندلینگ، تمامی تخم­ها و از جمله این تخم­ها بررسی می شوند. اغلب آنها جنین های مرده هستند ولی گاه وجود خطای کندلنیگ باعث می شود که تخمی را باز کنیم که دارای جنین زنده بوده است. این تخم­ها در آمار تخم­های زنده جا می گیرند.

کندلینگ تخم­ها را در مورد جوجه کشی طبیعی نیز می توان در زمان خروج مرغ از لانه انجام داد.

هچر

۳ تا ۴ روز قبل از موعد مقرر تولد جوجه ها، تخم­ها را به هچر منتقل می کنیم. دمای خشک آن حدود 5/0 درجه سانتی گراد کمتر از اینکوباتور ولی دمای تر آن طبق جدول بالا و تابع نوع هچر است. مدت کافی صبر می کنیم تا تمام جوجه ها از تخم خارج شوند. پس از خروج باید در محیط هچر بمانند تا پوش­پرهای آنها بطور کامل خشک شود. ولی نباید مدت زیادی در آن بمانند تا آب بدن شان از دست برود. تمامی تخم­های هچ نشده باز و علل عدم رشد جنین بررسی شده و توجه کافی به رطوبت تخم و وضعیت قرار گرفتن جنین (مثلاً سر زیر بال راست) مبذول گردد. ناهنجاری های بیش از حد در دسته جوجه ها نشانه وجود ژن­های کشنده است.

پس از اتمام کار و تولد همه جوجه ها و انتقال آنها به محل پرورش اولیه، بلافاصله باقیمانده های موجود در دستگاه خارج شده و از یک محلول دترژان برای خیساندن آنها استفاده و با آب گرم و دترژان مناسب شسته شده و بعد از آب کشیدن با استفاده از یک محلول مناسب به شیوه اسپری ضد عفونی می شوند. در صورتی که دستگاه­های اینکوباتور و هچر به مدت طولانی و بدون تخم نگهداری می شوند، لازم است قبل از استفاده مجدد عملیات ضدعفونی تکرار شود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی