پروانه موم خوار یکی از مهمترین آفات زنبورداری در تمام نقاط دنیا میباشد که دراین پست به بررسی این بیماری در زنبورعسل می پردازیم. این پروانه در ایران و به خصوص مناطق گرم آن مانند استانهای مرکزی و جنوبی هر ساله خسارت قابل توجهی به زنبورداران وارد میآورد. حشره کامل آن، پروانه ای است قهوهای کم رنگ یا کمی متمایل به خاکستری که با بال باز حدود 16 – 20 میلیمتر عرض دارد . حشرات کامل پروانه موم خوار در حالت استراحت بالها را روی بدن قرار داده و ممکن است در خارج یا داخل کندو دیده شوند.
پروانه موم خوار بزرگ
حشرات کامل پروانه موم خوار به مدت 2 – 6 هفته بر حسب شرایط جوی زندگی میکند. پروانه ها در حالت عادی چندان فعالیتی نداشته و در صورتی که با دست و یا به وسیله دیگری لمس گردند، ابتدا به سرعت دویده و سعی میکنند خود را مخفی نموده و یا پرواز نمایند. پروانه های ماده یک هفته پس از خروج از شفیره هایی که در داخل پیله ها قرار دارند با پروانه های نر در خارج کندو جفتگیری نموده و سپس در شب وارد کندوهای ضعیف شده و تخمگذاری میکنند.
پروانه ماده میتواند تا حدود 500 عدد تخم بگذارد. تخمها را بسیار کوچک و سفیدرنگ میباشند معمولاً در داخل شکاف های کندو، بین طبقه های کندو، خارج و یا در داخل کندو میگذارد. دوران جنینی در درجه حرارت بالا (تابستان) در حدود یک هفته و در درجات حرارت پایین (پاییز و اوائل بهار) در حدود یک یا دو ماه طول میکشد.
پس از پایان دوره جنینی که در داخل تخم انجام میپذیرد، تخمها باز شده و از آنها کرمهای بسیار کوچکی (لارو) خارج میگردند. این لاروها بسیار فعال بوده و در ابتدا بدون هدف حرکت نموده و در تمام سطح قابها پخش میشوند و با درست کردن تونل های ابریشمی برای زندگی از موم تغذیه میکنند. سرعت رشد لاروها بستگی به درجه حرارت و فراوانی غذا دارد.
لاروها معمولاً علاوه بر موم و مواد ناخالصی آن مثل جلدهای لاروی از دانه گرده، پیله و عسل داخل شانه ها نیز تغذیه کرده و به تدریج که رشد میکنند تونلهای قطورتری برای زندگی میسازند. بهترین درجه حرارت برای رشد لاروها 30 – 35 درجه سانتیگراد بوده و قابها کهنه و تیره را جهت تغذیه نسبت به قابهای نو و روشن ترجیح میدهند.
طول لاروها درحداکثر رشد به 22 میلیمتر میرسد که در داخل تونل هایی به طول 15 سانتیمتر زندگی میکنند. وقتی لاروها به حداکثر رشد خود رسیدند، بیشتر به طرف قسمتهای چوبی کندو حرکت نموده، در اطراف خود پیله ابریشمی محکمی میتنند. و در داخل آن به شفیره یا عروسک تبدیل میشوند. پیله ها به صورت تک تک و یا دسته جمعی در داخل کندو قرار گرفته و پس از یک یا چند هفته بسته به درجه حرارت، پروانه های نسل بعد خارج میشوند و پس از جفتگیری دوباره شروع به تخمگذاری کرده و به زندگی ادامه میدهند.
طول دوران زندگی این پروانه از تخم تا حشره کامل در دره حرارت 35 درجه سانتیگراد حدود یک ماه میباشد. در درجات حرارت پایین ممکن است یک نسل در سال بیشتر نداشته باشد.
نحوه خسارت و اهمیت اقتصادی:
لارو پروانه موم خوار پس از خروج از تخم به سرعت بدون هدف حرکت کرده و در داخل قابهای مومی وارد میشوند. پس از چند روز در داخل قابها تونلهای ابریشمی سفید رنگ جهت تغذیه درست میکنند و به تدریج که بزرگ میشوند تونلها بزرگ و بزرگتر میشوند.
لاروهای پروانه موم خوار بیشتر از قسمت وسطی شانه ها یعنی فاصله بین سلولهای جلو و عقب تغذیه کرده و با تنیدن تونلهای ابریشمی و ریختن مدفوع سیاه رنگن ضمن از بین بردن استحکام شانه ها و خرد کردن آنها و تغذیه از موم، گرده و عسل منظره بسیار زننده ای به قابهای آلوده میدهند. بیشترین خسارت در روی شانه های انبار شده صورت میگیرد. ولی کندوهایی که به علت کمبود غذا، نداشتن ملکه و یا امراض گوناگون ضعیف شده باشند و جمعیت کافی زنبور برای پوشانیدن روی قابها را نداشته باشند، اغلب مورد حمله این آفت قرار میگیرند. میزان خسارت در بعضی نقاط به حدی است که مومها را غیر قابل استفاده کرده و خسارت جبران ناپذیری به زنبوردار وارد می آورد . در بعضی از کندوها که جنس تخته نامناسب و از بافتهای نرمی درست شده اند لاروهای کامل برای تبدیل شدن به شفیره چوب را سوراخ کرده و در داخل آن پیله تنیده و بدین وسیله قسمتهای مختلف کندو را سوراخ میکنند.
مبارزه:
زندگی و رفتار پروانه موم خوار بیشتر به پروانه های بید لباس شبیه است و مانند آنها از روشنایی، هوای تازه و سرما گریزان بوده، و در چنین شرایطی کمتر خسارت وارد میسازد. همچنین یک ورقه کهنه روزنامه بین طبقههای کندو، از گسترش این آفت در انبار جلوگیری کرد.
زنبور عسل خود یکی از مهمترین دشمنان طبیعی پروانه مومخوار بوده و در کندوهای قوی تمام لاروها را از بین برده و آنها را به خارج کندو حمل میکند. به همین منظور زنبورداران شانه های آلوده را داخل کندوهای قوی قرار داده تا زنبورها پس از مدتی آنها را تمیز نموده و سلولهای مومی را تعمیر و ترمیم کنند.
باری مبارزه با این آفت راههای گوناگون دیگری را نیز میتوان پیشنهاد نمود:
1-مبارزه فیزیکی
در مبارزه فیزیکی که فقط در غیاب زنبور صورت میگیرد از سیستم سرما و گرما استفاده میگردد.
الف – استفاده از سرما:همانطور که گفته شد فعالیت این حشره در سرما کم شده و در درجات حرارت پایین میتوان تمام مراحل مختلف زندگی این آفت (تخم، لارو، شفیره و حشره کامل) را از بین برد.
زنبوردارانی که تعداد کمی کندو دارند میتوانند با قرار دادن قابهای آلوده به مدت 4 تا 5 ساعت در دستگاه سرد کننده (فریزر) یا سردخانه با این آفت مبارزه کنند. لازم به تذکر است که برخلاف عقیده عمومی، قابهای آلوده که در آن عسل ذخیره شده باشد، جز در بعضی موارد، در دستگاه فریزر رطوبت جذب ننموده و خراب نمیشود.
هر چه درجه حرارت بالاتر باشد به زمان بیشتری جهت از بین بردن مراحل مختلف آفت نیاز است.
ب- استفاده از گرما: درجه حرارت بالا برای کشتن این آفت باید برای شانه های عاری از عسل باشد. زیرا به عقیده Cantwell و Smith در سال 1970، کیفیت عسل در بیش از 49 درجه سانتیگراد کاهش خواهد یافت. درجه حرارتهای بالاتر ممکن است به شانه های خالی هم صدمه بزند.
در آزمایشات متعددی که توسط Cantwell و Lehnert در سال 1968 به عمل آمد مشخص شد که تمام مراحل زندگی پروانه مومخوار در حرارت 60 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 50% از بین خواهند رفت. باید توجه داشت که درجه ذوب موم حدود 64 تا 65 درجه سانتیگراد میباشد.
لذا در روش استفاده از گرما برای مبارزه با کرم مومخوار باید دقت شود که آسیبی به شانه ها وارد نشود. لذا توصیه شده است برای استفاده از گرما جهت کنترل این آفت، شانه های آلوده را به مدت یک تا سه ساعت در درجه حرارت 46 درجه سانتیگراد نگهداری کرد. در این دما همۀ مراحل زندگی آفت از بین میرود.
2-مبارزه شیمیایی
بهترین مواد شیمیایی که میتوان جهت از بین بردن این آفت مصرف کرد سموم گازی میباشند. زیرا سموم گازی به طور رضایتبخشی در بین سلولها و شکافهای موجود در کندو نفوذ کرده و پس از مصرف با هوادادن قسمتهای مختلف کندو از بین خواهند رفت. سموم گازی که برای این منظور مصرف میشوند شامل: گوگرد، فوسفین، پارادیکلروبنزن، اتیلن دی برومید، اتیلن اکسید، متیل برومید و قرص فستوکسین میباشد. گازهای سمی در درجات بالاتر از 22 درجه سانتیگراد بهترین نتیجه را برای کنترل این آفت میدهند.
در زیر نحوه استفاده از چند سم متداول را شرح میدهیم:
الف- گوگرد: گوگرد در اثر سوختن، تولید گاز So2 میکند که از هوا سنگین تر میباشد. برای سوزانیدن گوگرد بهتر است آن را با الکل خیس نموده سپس آتش زد. برای جلوگیری از آتشسوزی میتوان گوگرد را در محفظه ای فلزی قرار داد و یا در اطراف و زیر آن تعدادی آجر قرار داده و سپس آجرها را در داخل یک ظرف آب قرار داد. عمل مبارزه باید در زیر محفظه پلاستیکی یا اتاق بدون درز صورت گیرد.
معمولاً برای هر ده متر مکعب از فضا حدود 70 تا 140 گرم گوگرد مصرف میگردد. گوگرد را به علت کم خطر بودن و سهولت در مصرف میتوان برای جاهای آلوده توصیه کرد. گاز So2 چون قادر به کشتن تخمهای این آفت نیست، استفاده مجدد از گاز پس از 15 روز توصیه میشود.
ب-پارادیکلروبنزن: پارادیکلروبنزن یکی از سمی است که با ایجاد گاز سمی بهترین نتیجه را برای کنترل این آفت میدهد. پارادیکلروبنزن به صورت کریستال سفید رنگ (مثل نفتالین) بوده در درجه حرارت اتاق به تدریج تولید گاز سنگین تر از هوا میکند.
برای نتیجه بهتر مقداری از کریستال سفید رنگ پارادیکلروبنزن را (90 تا 180 گرم برای هر ده متر مکعب از فضا) در روی آخرین طبقه کندو قرار داده و کندوها را در زیر ورقه پلاستیکی و یا در اتاق کاملاً بدون درز قرار میدهیم و پس از 48 ساعت کندوها را خارج نموده ودر صورت نیاز به استفاده از آنها، کندوها و قابها را هوا میدهیم. باید توجه داشت که این سم به راحتی جذب عسل شده و برای مصرف انسان خطرناک است. لذا برای حفاظت شانه های عسل در برابر کرم موم خوار نباید از این سم استفاده کرد.
ج- متیل برومید: متیل برومید گازی است بدون رنگ که سه مرتبه از هوا سنگین تر میباشد. برای استفاده از این گاز معمولاً آن را در داخل کپسولهایی تحت فشار به صورت مایع درآورده و به بازار عرضه میکنند.
متیل برومید سمی است که برخلاف دو سم قبلی تخمهای این پروانه را میکشد. برای استفاده از این گاز از دستگاههای مخصوصی که به سر کپسول محتوی گاز وصل میگردد استفاده میشود. مقدار مصرف گاز برای هر ده متر مکعب 175 تا 300 گرم میباشد که باید در اتاق بدون درز و شکاف و یا در زیر پلاستیکهای کلفت انجام پذیرد.
با توجه به خطراتی که این گاز برای مصرف کننده دارد کاربرد آن باید توسط افراد ماهر و کارآزموده انجام شود. ضمناً در سالهای اخیر کاربرد این گاز به دلایل مختلف خصوصاً تهدید سلامتی انسان در بعضی از کشورها از جمله ایران ممنوع شده است.
د- فستوکسین: فستوکسین به صورت قرص در بازار ایران وجود دارد. این قرص در مجاورت رطوبت تولید گاز سمی مینماید. مقدار مصرف این قرصها 5 قرص برای هر متر مکعب فضا میباشد. نحوۀ کاربرد آن بدین صورت است که در اتاق بدون درز و شکاف و یا در زیر ورقه های پلاستیکی، بدنه ها و طبقههای کندو که حاوی شانه های خالی و بدون عسل هستند به صورت ردیفهای 5 تا 6 طبقه ای روی هم قرار داده میشوند. سپس 5 قرص فستوکسین را روی یک قطعه پارچه تنظیف و روی قسمت فوقانی هر ردیف قرار میدهیم. بعد ازحدود یک هفته تا 10 روز باید کندوها و شانه ها را هوادهی کرد. این سم علاوه بر آفت پروانه مومخوار برای سایر حشرات و پستانداران از جمله انسان سمی بوده و باید هنگام مصرف احتیاط لازم به کار برده شود.
هـ – استفاده از گاز دی اکسید کربن (Co2): این گاز برای کنترل شفیره مومخوار درانبار بسیار مؤثر است. برای کاربرد آن باید در انبار کاملاً غیرقابل نفوذ این گاز را وارد کرد و حداقل 80 درصد حجم فضای انبار به این گاز آغشته شود. پس از چند روز میتوان درب انبار را باز کرد و شانه ها را هوادهی نمود.
3-مبارزه بیولوژیکی
در سالهای بین 1960 و 1970 مطالعات جهت استفاده از باکتری Bacillus thuringiensis در کنترل پروانه مومخوار انجام گردید. امروزه در بازارهای جهان پودر قابل تعلیق در آب که دارای نوع خاصی از این باکتری و کریستالهای سمی پروتئین است و با نام تجارتی سرتان (certan) متداول میباشد مورد استفاده قرار میگیرد. وقتی لاروها پروانه مومخوار مقدار خیلی کمی از این پودر را تغذیه کنند، ذرات کریستال آنها را مسموم و اسپرهای باکتری در داخل دستگاه گوارش جوانه زده و تولید آلودگی و مرگ مینماید. بنا به اظهار Heimpel در سال 1971، باکتری و ذرات کریستال برای زنبورها و انسان بیخطر میباشد.
متداولترین راه استفاده از این پودر، آلوده کردن ورقه های مومی در موقع پرچ کردن آنهاست. مقدار مصرف پودر، یک درصد وزن موم محاسبه شده است. پودر را در آب به حالت معلق (سوسپانسیون) در آورده و در موقعی که موم در داخل غلطک پرچ میشود، به آن اضافه میگردد. با این عمل ذرات کریستال سمی و باکتری در لابلای مومهای پرچ شده قرار میگیرند. در ساختن چنین مومهایی نباید از آب صابون استفاده کرد. در موقع خارج شدن لاروها از تخم، در اولین تغذیه مقداری کریستال و باکتری وارد دستگاه گوارشی آنها شده و فوراً مسموم میگردند.
پروانه موم خوار کوچک
این آفت نیز شفیره ای از خانواده Pyralidea است که همانند پروانه مومخوار بزرگ در داخل کندوهای ضعیف زنبور عسل و یا در داخل انبارهای موم از شانه های کهنه تغذیه کرده و خسارت میزند. این آفت در ایران فقط از مناطق شمالی خصوصاً استان گیلان گزارش شده و در مجموع خسارت آن خیلی زیاد نیست.
حشرات کامل پروانه مومخوار کوچک دارای بدنی کوچکتر و باریکتر از پروانه مومخوار بزرگ هستند. رنگ بدن آنها قهوهای خاکی تا قهوهای با جلای فلزی و سر حشره به رنگ زرد میباشد. متوسط طول بدن حشره ماده 3/11 میلیمتر میباشد و نرها کمی کوچکتر هستند. نحوۀ خسارت، زندگی و روشهای کنترل این آفت مشابه پروانه مومخوار بزرگ میباشد.
این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی
نظرات کاربران
2:27:55 AM