در بحث تولید مثل نمی توان تنها به فحلی، جفت گیری، آبستنی و تولد توله ها بسنده کرد زیرا بخش مهمی از مسأله تولید مثل به مراقبت از توله سگها که بعد از تولد ضروری است مربوط می شود تا بتوان توله های نورس را به سلامت بزرگ کرد به عبارتی دیگر مراقبت از توله ها بخش مهمی از مراحل تولید مثل در سگ می باشد که در این مبحث بدان پرداخته می شود. در این پست به تغذیه توله سگ همچنین تغذية توله سگ از شیر گرفته شده و در حالت کلی به نکات کلی تغذیه توله سگ می پردازیم.

مراقبت از توله های تازه متولد شده

مراقبت و نگهداری از توله های تازه متولد شده به دو بخش تقسیم می شود. بخش اول مربوط به غرایز طبیعی سگ ماده و مهر مادری اوست که ناخودآگاه در نهاد حيوان واقع شده و حیوان خود به نگهداری توله ها می­پردازد و بخش دوم توسط صاحب دام انجام می شود. آنچه مسلم است حیوانات وحشی با توجه به خلق و خوی خاص وحوش به طور کامل می توانند به مراقبت از خود و توله های خود بپردازند ولی حیوانی اهلی مانند سگ که شاید اولین حیوانی است که توسط بشر اهلی گردیده و هزاران سال زندگی در محیط همجوار انسان سبب شده تا حدودی برخی از خصلت­هایش کم رنگ تر شود ممکن است نتواند به تنهایی کار مراقبت از توله ها را انجام دهد. بنابراین برخی امور مراقبتی از توله ها می بایست به عهده صاحب دام باشد.

مراقبت های مادر و صاحب دام از توله ها

نگهداری و مراقبت از توله ها بلافاصله پس از زایمان شروع شده و عملیات مراقبت مادر به صورت غریزی و به طور مداوم به منظور حفظ سلامتی و بقای توله ها آغاز می گردد. در ابتدای تولد که پرده های جنینی توسط مادر از اطراف توله جدا می شود حیوان شروع به زبان زدن و لیسیدن توله نموده و با این کار ناخودآگاه و فقط از روی غرایز طبیعی خود ترشحات و موکوس اطراف بینی و سر توله را پاک نموده و با لیسیدن و زبان زدن پوست توله اقدام به تحریک تنفسی حیوان و تحریک دستگاه قلب و عروق می­نماید و به جریان خون و ضربان قلب توله کمک می­کند تا زندگی جدید توله آغاز گردد. این مرحله اولین کار مراقبتی مادر است.

توله ها بلافاصله بعد از زایمان یا مدت اندکی پس از آن تمایل به خوردن شیر داشته و به شکل غریزی به این کار واقف بوده و می دانند در کجا می بایست به دنبال غذا باشند. مادر با دراز کشیدن به پهلو و هدایت توله به سمت نوک پستان شروع به تغذیة آنها می نماید. شیری که در چند روز اول بعد از تولد تولید می شود آغوز یا کلستروم نام دارد. این شیر اولیه یا آغوز دارای مواد بسیار سودمندی از جمله پادتن های لازم است که در طول آبستنی در بدن مادر تولید شده و در شیر وارد می شوند این مواد سودمند توله ها را در مقابل بیماری­های عفونی و کشنده که مادر علیه آنها ایمن است مصون نگه می دارد. بنابراین توله ها می بایست در اولین فرصت ممکن با آغوز تغذیه شوند.

توله ها در چند روز اول زندگی از نظر دفع مدفوع و ادرار دچار مشکل بوده و خود به تنهایی قادر به دفع مواد زاید نمی باشند و لازم است آنها را به این کار تحریک نمود به همین سبب مادر پس از هر بار تغذیه در طول روز با ليسيدن توله ها این کار را انجام می دهد ولی چنانچه مادر در این کار تجربه کافی نداشته باشد و یا در انجام آن ناتوان باشد لازم است که صاحب دام پس از هر بار تغذیه در طول روز با یک تکه پنبه یا پارچه نوک غلاف آلت تناسلی یا لبه های فرج را تحریک نموده تا توله ها ادرار نمایند. همچنین ماساژ و تحریک ناحیه مقعد در توله ها به همین روش در دفع مدفوع کمک می کند.

توله های تازه متولد شده قادر به کنترل درجة حرارت بدن خود نیستند و لازم است آنها را از تغییرات دمای محیط محفوظ نگه داشت. سرما در چند روز اول زندگی فشار زیادی را بر توله ها وارد ساخته آنها را مستعد ابتلا بیماری­های عفونی می گرداند. سگ مادر با خوابیدن در جوار توله ها نسبت به تعدیل حرارت و گرم نگاه داشتن توله ها اقدام می نماید ولی آنچه مسلم است تهیه مکان مناسب و گرم برای زایمان و پس از آن برای حفظ حرارت بدن توله ها توسط صاحب دام ضروری است و بهتر است در کف آشیانة ساخته شده پارچه یا اجسام دیگری قرار داد که مانع نفوذ سرما از زمین به بدن توله ها شود.

اصولاً تا زمانی که توله ها از شیر مادر تغذیه می شوند و غذای دیگری نمی خورند مدفوع توله توسط مادر خورده می شود. این کار یک امر غریزی و طبیعی است که مشکل خاصی در مادر ایجاد نمی نماید و شاید این روند غریزی که در نهاد حیوان به صورت ناخودآگاه نهاده شده است به دلیل جلوگیری از کثیفی و آلودگی محیط نگهداری توله ها باشد زیرا هنگامی که توله ها شروع به خوردن غذا می کنند مادر این عمل را انجام نمی دهد و دلیل آن حرکت توله هاست این توله قادر خواهند بود مدفوع خود را در خارج لانه دفع کنند.

در روزهای اول تولد لازم است پوشش کف آشیانه را هر روز از نظر خیسن بودن و آلودگی بررسی کرد. خیسی و آلودگی آشیانه می تواند سبب بروز بیماری در توله ها شود. با مشاهده خیس بودن بستر می بایست هرچه سریع تر بستر لانه را عوض کرد تا سلامت توله ها تأمین و تضمین شود. توله های سالم چشم های درخشان و پوستی زیبا دارند. همانگونه که گفته شد بعضی از سگ های ماده از حس مادری کمتری برخوردار هستند و پس از زایمان میل چندانی به مراقبت و نگهداری توله ها نشان نمی دهند. چنانچه شما صاحب چنین سگ ماده ای هستید و در اولین زایمان به این مسأله پی بردید هرگز سعیئدر آبستنی مجدد این حیوان نداشته باشید و یا با نظر دامپزشک نسبت به عقیم کردن حیوان اقدام نمایید که در غیر این صورت در زایمان بعدی لازم است خود را آمادة قبول مسئولیت بزرگ پرورش توله ها نمایید و چنانچه تعداد توله ها زیاد باشد مشکلات زیادی را پیش رو خواهید داشت.

گاهی اوقات بر اثر مشکلات زایمانی نظیر سخت زایی و بیماری های دیگر ممکن است توله ها مادر خود را از دست بدهند و یا به علت ضعف جسمانی یا بیماری، سگ مادر قادر به تولید شیر کافی نباشد، در این صورت چنانچه سریعاً به فکر نگهداری و تغذیه توله ها نباشید طولی نخواهد کشید که توله ها از بین خواهند رفت. بنابراین لازم است هرچه سریع تر به فکر چاره باشید و بهتر است در ابتدا با دامپزشک مشورت نمایید تا او راهکارهایی را در اختیار شما قرار دهد و به یقین مناسب ترین و به عبارتی اولین و آخرین کار تغذیه دستی توله ها خواهد بود.

بررسی مواد تشکیل دهندة شیر سگ و دیگر حیوانات اهلی طبق جداول زیر نشان می­دهد که شیر گاو جانشین مناسبی برای شیر سگ نیست زیرا شیر سگ غلیظ تر از شیر کاو بوده دارای دو برابر پروتئین و دو برابر کالری و بیش از دو برابر کلسیم و فسفر می باشد.

جدول مواد تشکیل دهندة شیر در یک بررسی

مقادیر پروتئین، کلسیم و فسفر شیر میش بسیار بیشتر از شیر گاو است ولی از آنجایی که تهیة مداوم شیر میش مقدور نیست در صورت لزوم تغذیه دستی بهتر است از شیر گاو در تغذیه توله ها استفاده شود و شیر را با افزودن تخم مرغ و مقداری ویتامین تقویت کرد. همچنین با توجه به تنوع شیر خشک می توان در تغذیه توله ها از شیر خشک استفاده نموده به تدریج غلظت آن را افزایش داد.

مشاهدة رفتار و حرکات توله ها در زمان شیر خوردن و مکیدن سینه های مادر نشان می­دهد که به محض به دهان گرفتن سینه، توله ها پنجه هر دو دست را در دو طرف سینه قرار داده و به شدت به سینة مادر فشار آورده و هم زمان شروع به مکیدن می کنند. انجام این عمل در توله ها غریزی است و کمک بسیاری به خروج شیر از پستان مادر می نماید به همین دلیل برخی از کسانی که توله شیر خوار دارند گاهی شکایت می­کنند که با پستانک و شیشة معمولی قادر به تغذیه دستی حیوان نمی باشند چاره این کار بسیار ساده است، شما می توانید به منظور راحتی کار و قبول شیشه شیر توسط توله ها از تخته نازکی به ابعاد 6×12 سانتی متر که در وسط آن سوراخ دایره شکلی به اندازه قطر انتهایی سر پستانک تعبیه شده و روی آن تکه اسفنجی به ضخامت یک سانتی متر چسبانیده اید استفاده کنید و پس از پر کردن شیشه شیر این وسیله را از سر پستانک عبور داده و در انتهای پستانک متصل نمایید و آنگاه با قرار دادن پنجه های توله در دو طرف این وسیله و قرار دادن سر پستانک در دهان توله و قدری تمرین قادر خواهید بود توله ها را تغذیه نمایید. راه دوم حل این مشکل قرار دادن پنجة هر دو دست تولة شیرخوار در کف دست نگهداری همزمان شیشه شیر با انگشت شصت و نشانه می باشد که انجام آن نیاز به تمرین و تجربه دارد. تغذية توله ها با سرنگ های کوچک پر از شیر و حرکت آهستة ستون سرنگ که شیر را به دهان توله می راند راه دیگری در تغذیة توله هاست.

به نظر می رسد در تغذیه دستی توله ها بهتر است هر ۲ ساعت یک بار آنها را تغذیه کرد و در هر وعده حدود ۲۰ الی ۳۰ میلی لیتر در نژادهای بزرگ و ۱۰ میلی لیتر در نژادهای کوچک به آنها شیر داد. باید به یاد داشت که مقادیر بالا تقریبی است و چنانچه متعاقب تغذیه، شکم و پهلوهای توله پر گردید سریعاً شیشه را از دهان حیوان خارج کنید. تغذیه دستی توله ها از اول صبح شروع شده و تاشب ادامه خواهد داشت. در این حالت پس از هر بار مصرف شیر با یک تکه پنبه یا پارچة نرم اطراف فرج، آلت تناسلی و مقعد توله ها را ماساژ داده و تحریک کنید تا عمل دفع مدفوع و ادرار انجام شود. یقیناً توله ها از شب تا صبح استراحت خواهند داشت. این روش تا باز شدن چشم ها و شروع به حرکت توله ها ادامه داشته و روز به روز بر مقدار شیر مصرفی اضافه شده و از دفعات آن کاسته خواهد شد.

از آنجایی که نگهداری و مراقبت از توله های بی مادر و تغذیة دستی آنها به خصوص در زمانی که تعداد آنها زیاد است بسیار مشکل و وقت گیر می باشد بهتر است به مرور و هرچه سریع تر پس از باز شدن چشم ها شیر خوردن در ظرف را به آنها آموزش دهید. این کار اگرچه در ابتدا به ظاهر سخت به نظر می رسد ولی با قدری کوشش موفق خواهید شد. در این زمان از غذاهای نرم و شیر استفاده نمایید. یکی از مسایل مهم دیگر در پرورش دستی توله های بی مادر توجه به مسأله ماساژ حیوان است که سبب تحریک دستگاه گردش خون، دستگاه گوارش و تنفس جانور می شود. ماساژ نواحی انتهایی بدن از جمله گوش ها، پنجه ها و نوک دم سبب می شود خونرسانی به این اندام ها بیشتر شده و در نتیجه از نکروز و زخم شدن آنها جلوگیری شود.

باز شدن چشم­ها

چشم های توله سگ­ها در زمان زایمان و تا چند روز پس از آن بسته است و به تدریج پس از گذشت ۹ الی ۱۲ روز چشم ها باز شده و به مرور توله ها شروع به حرکت می کنند. پس از باز شدن چشم ها و شروع حرکت در توله ها لازم است اجازه داد که توله ها مقدار کمی از غذای روزانه مادر را بخورند و مقداری شیر به غیر از شیر مادر در ظرف جداگانه ای به توله ها خورانید.

اولین دندان­ها

اصولاً دندان های اولیه مدتی پس از باز شدن چشم ها نمایان می شوند. این دندان ها در روزهای ۲۱-۲۰ پس از تولد از لثه ها بیرون زده در این زمان حرکت توله ها بیشتر شده و مادر به سبب خراشی که دندان­ها در زمان شیر خوردن توله در سینه هایش ایجاد می کنند از دادن شیر به توله ها خودداری می کند. در این زمان توله ها قادر به خوردن غذاهای نرم بوده و علاوه بر شیر لازم است در غذای آنها از مواد مغذی و نرم استفاده کرد.

تغذية توله های از شیر گرفته شده

یکی از نکات مهم در تغذية توله سگ از شیر گرفته شده و تغذیه صحیح و حفظ بهداشت است که مهم ترین نقش را در سلامت توله ها دارند. غذا و آب دو عنصر مهم در زندگی سگ­ها هستند. غذای مصرفی صرف تأمین انرژی لازم برای رشد، حفظ سلامت و مقابله با بیماری می شود. تمامی توله ها به غذای متعادلی نیاز دارند که حاوی کربوهیدرات (قند)، پروتئین، چربی، ویتامین و مواد معدنی باشد. البته نسبت و تعداد هر جزء مواد غذایی به شرایط نژادی سگ (سن، وزن، نژاد) و شرایط جغرافیایی (سرما و گرمای محیط) بستگی دارد.

برای تغذية توله سگ از شیر گرفته شده تا سن ده هفتگی بهتر است چهار وعده غذا در روز در اختیار آنها قرار داد و تا آنجا که به مقدار غذا مربوط می شود می بایست مجموع مقدار روزانة آن برای نژادهای کوچک حداقل ۱۱۰ گرم و برای نژادهای بزرگ تر ۴۵۰ گرم باشد.

 تغذية توله سگ از شیر گرفته شده در این سن و نوع غذا به شرح زیر است:

اولین وعده ساعت ۸ صبح:

یک تخم مرغ خام یا یک تخم مرغ آب پز سفت که کاملاً خرد شده باشد.

دومین وعده ساعت یک بعدازظهر:

پنیر رنده شده با کاهو، هویج، کلم یا گل کلم که کاملاً ریز شده باشد.

سومین وعده ساعت ۶ بعداز ظهر:

گوشت قرمز خام به صورت قيمه شده (ضایعات قصابی در این مورد مناسب است) همراه با سبزیجات خام تازه که خرد شده باشد.

چهارمین وعده ساعت ۱۱-۱۰ شب:

گوشت قرمز یا سفید خام یا پخته که این بار نیز شیر و سبزیجات تازه به آن اضافه شده است.

نوشیدنی:

تغذية توله سگ از شیر گرفته شده شامل آب و به خصوص شیر که آب می بایست بدون محدودیت در دسترس حيوان را شامل می شود.

مقدار غذای مصرفی همگام با رشد سگ رفته رفته افزایش می یابد بنابراین از ده هفتگی به بعد تا سن چهار ماهگی می بایست مواد غذایی به شکل کامل و صحیح و با ترکیباتی که قبلاً عنوان گردید حفظ شوند ولی می توان شیر را حذف کرد. تعداد دفعات غذا دادن باید به ۳ مرتبه در روز کاهش یابد و این سه وعده در ساعت های ۸ صبح، ۲ بعداز ظهر و ۸ شب در اختیار حیوان باشد. مقدار غذا در این زمان برای نژادهای کوچک­تر روزانه ۲۲۵ گرم و برای نژادهای بزرگ به ۹۰۰ گرم در روز می رسد. در این سن می توان تا ۱۰ درصد جیره از غذاهای کنسروی و آماده استفاده کرد.

از سن چهار ماهگی به بعد بهتر است تعداد دفعات غذا دادن به حیوان به دو بار در روز کاهش یابد و تا سن بلوغ حیوان همین روش ادامه یابد. بهترین ساعات غذا دادن در این سن ساعت ۸ صبح و ۸غروب است.

مقدار غذایی که در روز می بایست به حیوان خورانید از سن ۴ ماهگی تا سن بلوغ به مرور افزایش می یابد و تا بلوغ به حد غایت خود می رسد. سگ های بالغ نژاد کوچک روزانه به حداقل ۴۵۰ گرم غذا نیاز دارند در حالی که نژادهای بزرگتر مانند ژرمن شپرد دست کم به روزی 35/1 کیلوگرم غذا احتیاج دارند. یک راه تقریبی برای تعیین مقدار غذای روزانه سگ­ها محاسبة  وزن بدن است به شکلی که به عنوان مثال یک سگ ۱۰ کیلوگرمی به روزی نیم کیلو و یک سگ ۲۰ کیلوگرمی به روزانه یک کیلوگرم غذا نیاز دارد.

نکات کلی تغذیه توله سگ

سگ ها علاقه دارند همیشه در یک مکان ثابت غذا بخورند. انتخاب این محل به سلیقة شخصی شما بستگی دارد. با توجه به اینکه سگ ها غالباً به هنگام غذا خوردن اطراف خود را کثیف می کنند مکان فوق باید به سهولت قابل شستشو باشد. اگر بیش از یک سگ دارید هرکدام از آنها باید دارای یک ظرف غذای مخصوص بوده و هنگام تغذیه کمی از یکدیگر فاصله داشته باشند. هرگز نباید سگ­های متعدد را در یک ظرف و با هم تغذیه کرد. این کار ممکن است سبب مشکلات زیر گردد:

1. یکی از نکات کلی تغذیه توله سگ این است که ممکن است سگی به واسطة پرخوری و خوردن سهم دیگران اضافه وزن پیدا کند.
2. یکی از نکات کلی تغذیه توله سگ این است که   این کار ممکن است سبب نزاع بین سگ­ها شود.
3. یکی از نکات کلی تغذیه توله سگ این است که  از آنجایی که یکی از علایم بیماری کاهش اشتها است در این حالت ممکن است متوجه کاهش اشتهای سگ بیمار نشوید.
4. این کار می تواند سبب انتقال بیماری بین سگ­ها شود.

یکی از نکات کلی تغذیه توله سگ این است که  آب مورد نیاز سگ­ها است که از طریق آب موجود در غذا و هم از طریق آب آشامیدنی تأمین می شود. سگ­ها روزانه به مقدار ۴۰۰ میلی لیتر آب به ازاء هر ده کیلوگرم وزن بدن نیاز دارند.

سگ­ها در روزهای گرم آب بیشتری می آشامند. همچنین در صورت وقوع بیماری هایی که با اسهال همراه هستند میزان نیاز به آب افزایش می یابد.

امروزه تولید غذای کنسرو شده و خشک برای سگ در ایران آغاز شده است ولی هنوز هم تهیه غذای کنسروی و آماده برای همگان مقدور نمی باشد. ارزان قیمت ترین و با صرفه ترین نوع غذا، غذایی است که توسط صاحب سگ تهیه می شود. باید توجه داشت که این غذا باید شامل نسبت­های صحیحی از گوشت، کربوهیدرات ها مانند غلات، ذرت، نان یا بیسکویت و سبزیجات پخته شده، چربی ها مانند روغن نباتی و مقدار مناسب ویتامین­ها همراه با مواد معدنی باشد.

مغز استخوان در تأمین نیاز تغذیه ای سگ­ها ارزش زیادی دارد و خوردن استخوان علاوه بر لذت بخش بودن جویدن برای سگ در سلامت لثه ها و دندان ها نیز تأثیر می گذارد و همچنین جویدن آن به علت افزایش جریان بزاق به هضم غذا کمک می کند اما به طور کلی توصیه می شود که استخوان نباید منبع اصلی غذای سگ ها قرار گیرد و تحت هیچ شرایطی نباید سگ را با استخوان های ریز و به خصوص استخوان های ریز مرغ تغذیه کرد زیرا این قبیل استخوان­ها به جای جویده شدن اغلب بلعیده شده و می توانند باعث انسداد مری یا سایر قسمت های دستگاه گوارش گردند. اصولاً استفاده مکرر و بیش از حد استخوان ممکن است سبب ایجاد یبوست در حیوان گردد.

مناسب بودن غذا یا عدم آن توسط رفتار های حیوان مشخص می شود. به این منظور در وهله اول می بایست به مدفوع سگ توجه کرد. آبکی یا کف آلود بودن مدفوع، کمرنگی با داشتن رنگی مشابه باغذای خورده شده نشان دهنده آن است که غذا به خوبی هضم نشده است. هرچه مدفوع متراکم تر، تیره تر و حجم کمتری داشته باشد نشانه آن است که هضم غذا بهتر انجام شده است.

غذا دادن مکرر به سگ در طول روز صحیح نیست. سگ ها می بایست در حد امکان در ساعات معین و یکسانی از روز تغذیه شوند. اگر سگ ها بدانند در چه زمانی منتظر غذا باشند زوزه نمی کشند و پارس نمی کنند.

یکی از نکات کلی تغذیه توله سگ این است که در تغذیه سگ ها باید دقت نمود که خوردن غذا نباید قبل از تمرینات بدنی یا کار صورت گیرد زیرا سبب اتساع معده و عوارض دیگری از قبیل پیچ خوردگی معده می گردد. از طرف دیگر پس از خوردن غذا به واسطه افزایش حرکات گوارشی، خون رسانی به دستگاه گوارش زیادتر شده و این عمل طبیعی و فیزیولوژیک کمک بسیاری به هضم و جذب غذا می نماید و اگر متعاقب خوردن غذا تمرینات بدنی یا کار صورت گیرد به سبب نیاز بیشتر عضلات بدن به اکسیژن، جریان خون به این اندام ها زیاد شده و متعاقب آن در صورت وجود غذا در دستگاه گوارش عمل هضم و جذب مختل می شود. همچنین تغذیه سگ نباید به صورتی انجام گیرد که حیوان برای گرفتن غذا مجبور به جهش یا پریدن باشد. این کار نیز با مخاطرات فوق همراه می باشد.

یکی از نکات کلی تغذیه توله سگ این است که  همیشه ظرف غذای نیم خورده را تمیز کنید و هیچ گاه آن را با غذای تازه مخلوط نسازید. غذای مانده به خصوص در گرمای تابستان و دخالت حشرات به سرعت فاسد شده و بیماری های خطرناکی را منتقل می­سازد.این مورد در تغذية توله سگ از شیر گرفته شده دارای اهمیت بالایی می باشد.

اگر از ضایعات کشتارگاهی برای تغذیه سگ استفاده می کنید از آن جایی که دام های کشتاری ممکن است به بیماری های انگلی آلوده باشند بهتر است این مواد حتماً شسته شده و با حرارت بالا پخته شوند. به عنوان مثال کیست های انگلی به خصوص کیست هیداتیک در بسیاری موارد در کبد و ریه گوسفند و گاو مشاهده می گردد. بنابراین بهتر این است یا از مصرف این مواد جلوگیری کرد و یا پس از پخت کامل به مصرف تغذیه سگ رسانید.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی