آهو از مهم ترین پستان داران ساکن دشت ها و کویرهای ایران است و با جثه ای بسیار متناسب و شکیل، چشمانی درشت و خوش حالت، دست و پایی کشیده و بلند، شاخ مشکی رنگ حلقه دار یکی از زیباترین نمونههای زیر خانواده آنتلوپ ها است. در اکثر مناطق جلگه ای، کویری، دشتی و کوهپایه ای کم ارتفاع ایران به استثنای جنگل ها و ارتفاعات به طور دسته جمعی با پراکنده زندگی می کند و از علوفه و بوته ها تغذیه می نماید.در ادامه با گونه های شناخته شده آهو در ایران (آهوی ایرانی) بیشتر آشنایی پیدا میکنیم.
گونه های شناخته شده آهو در ایران
در مورد رده بندی انواع گونه های آهو در دو قاره آسیا و آفریقا که موطن اصلی این حیوان به شمار می روند آراء و نظریات مختلفی از سوی تاکسونومیست ها بیان شده که به علت گستردگی موضوع تاکنون یک نظریه مشخص و واحد که قابل قبول همه محققان و زیست شناسان باشد بدست نیامده است. در منابعی که تا قبل از سال ۱۳۷۱ در ایران منتشر شده همه اتفاق نظر داشته اند که در ایران دو گونه آهو وجود دارد. آهوی ایرانی و جبیر و برای آهوی ایرانی سه زیر گونه Gazella subgutturosa marica,
Gazella subgutturosa subgutturosa,، Gazella subgutturosa seistanica را گزارش کردهاند. دکتر گرووز سه گونه آهو، آهوی ایرانی، جبیر یا آهوی هندی (چینکارا) و آهوی کوهی را از ایران گزارش کرده است.
آهوی ایرانی
آهوی ایرانی را آهوی گواتر دار و آهوی شنی نیز می نامند. گواتر آهو در حقیقت همان حنجره برجسته ای است که به سبب آدم معروف است و معمولاً فقط در نرها دیده می شود. طول سر و بدن آهوی ایرانی بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ سانتی متر و طول دم آن ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر، ارتفاع شانه بین ۶۰ تا ۹۰ سانتی متر و وزن آن نیز از ۲۵ تا ۴۰ کیلو گرم متفاوت است. وزن در نرها به ۴۵ کیلوگرم نیز می رسد شاخ آهوی نر انحنای مخصوصی به شکل چنگ موسیقی دارد و طول آن بین ۳۲ تا 47 سانتی متر است. نرها در پیشانی موهای سفید دارند و با زیاد شدن سن به تدریج تمام صورت آنها سفید می شود. ماده ها بدون شاخ هستند. رنگ بدن آهوی ایرانی زرد مایل به خاکستری بوده و سفیدی زیر شکم آن حد مشخصی ندارد. این گونه در کرمانشاهان، ایلام، خوزستان، اردبیل، بوشهر، هرمزگان، خارک، سیستان و بلوچستان، خراسان، گلستان، تهران، اصفهان، سمنان، فارس، کرمان و استان یزد به طور پراکنده وجود دارد. همه جمعیت های آهوی ایرانی در شرق کوه های زاگرس از زیر گونه Gazella subgutturosa subgutturosaهستند و براساس تجزیه و تحلیلی که با استفاده از جمجمه های جمعیت های مختلف آهو در ایران انجام شده است
Gazella subgutturosa subgutturosa Gazella subgutturosa seistanica مترادف قرار داده شده اند و از طرفی جمعیت های غرب کوه های زاگرس از Gazella subgutturosa subgutturosa متمایز شده است. ولی از آنجا که هنوز این جمعیت ها با جمعیت های آهوی ایرانی موجود در عربستان یعنی Gazella subgutturosa marica مقایسه نشده است نمی توان با اطمینان بیان کرد که این جمعیت ها همان زیر گونه marica و یا زیر گونه ای دیگر هستند.
آهوی ایرانی
جبیر
جبیر یکی از گونه های شناخته شده آهو در ایران است که او را آهوی هندی (چینکارا) و آهوی کویری نیز می نامند. زیرا از جمله پستانداران بزرگ بیابان های خشک مرکزی و جنوب ایران است. طول سر و بدن جبیر بین ۷۵ تا ۱۰۰ سانتی متر، طول دم آن ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر، ارتفاع آن تا شانه بین ۶۰ تا ۷۵ سانتی متر و وزن آن نیز از ۲۰ تا ۳۰ کیلو گرم متفاوت است. جبیر به جز در اندازه بدن تفاوت های دیگری نیز با آهوی ایرانی دارد. شاخ جبیر نر مستقیم و دارای انحناء به طرف جلو بوده و پیچ قلاب مانند نوک شاخ آهوی ایرانی را ندارد. هم چنین طول شاخ جبیر نر از آهوی ایرانی کوتاهتر است. بلندترین طول شاخ جبیر که تاکنون دیده شده ۳۶ سانتی متر است در حالی که آهوی ایرانی با شاخ ۴۷ سانتی متر نیز دیده شده است. گوش جبير به مراتب از گوش آهوی ایرانی بزرگ تر است. جبیر گواتر ندارد و نوارهای رنگی صورت آن از آهوی ایرانی تیره تر و مایل به قهوه ای تیره و سیاه است. در این گونه هر دو جنس دارای شاخ هستند و شاخ جبير ماده نازک و مستقیم و گاهی تا ۲۵ سانتی متر می رسد. جبیر کمی قرمز تر از آهو بوده و سفیدی زیرشکم آن از پوست قرمز رنگ کاملاً مجزا است. این گونه در تهران، سمنان، خراسان، سیستان و بلوچستان، کرمان، فارس، یزد، اصفهان، بوشهر و هرمزگان به طور پراکنده وجود دارد. در ایران سه زیر گونه از جبیر گزارش شده است.
Gazella bennetti shikarii. Gazella bennetti karamii, Gazella bennetti fuscifrons
ریخت شناسی زیر گونه Gazella bennetifuscifrons
رنگ این زیر گونه در زمستان، شنی خاکستری تیره و اغلب با یک نوار پهلویی قهوه ای است و در تابستان به رنگ قهوه ای شکاری می باشد. خطوط روی صورت گسترده، پیشانی قهوه ای با عنابی تیره با یک لکه مشخص بر روی بینی، خطوط روشن صورت به رنگ سفید، شاخ ها بلند، کم و بیش مستقیم و کمتر گسترده و نوک شاخ ها به سمت داخل خم نشده است.
این زیرگونه در امتداد ساحل مکران به طرف غرب تا خلیج نای بند و به طرف شمال تا خراسان و هم چنین در پاکستان انتشار دارد.
ریخت شناسی زیر گونه Gazella bennetti karamii
از مشخصات ظاهری این زیر گونه اطلاعاتی در دست نیست. از دو زیر گونه دیگر به واسطه اندازه خیلی کوچک جمجمه و شاخ های بسیار گسترده ا ی تشخیص است. نوک شاخ ها اندکی به طرف خارج خميده، ردیف دندان های کاملاً خمیده و ناحیه صورت خیلی عریض است.
این زیر گونه در محدوده بوشهر و برازجان انتشار داشته و احتمالاً در حال حاضر منقرض شده است.
ریخت شناسی زیر گونه Gazella bennetti shikarii
رنگ این زیر گونه خیلی روشن، شنی مایل به قرمز، بخش های زیرین بدن سفید تر و خطوط صورت کمتر مشخص هستند. لکه روی بینی نامشخص و پیشانی تیره نیست. شاخ ها در مقایسه با Gazella bennetti fuscifrons گسترده تر و نوک شاخ ها اندکی به طرف داخل خم شده است. این زیر گونه در تپه های کویر مرکزی ایران انتشار دارد.
آهوی کوهی
آهوی کوهی، گونه ای است با پاهای بلند، از جبیر بزرگتر است، طول سر و بدن بیش از ۱۰۰ سانتی متر و ارتفاع از سطح شانه بیش از ۶ سانتی متر است. در رنگ آمیزی تباین بیشتری را نسبت به گونه های دیگر نشان میدهد. رنگ بدن خاکستری یا شکاری تیره با یک ناحیه مشخص روشن و نوارهای تیره پهلویی است. لکه روی بینی در بیشتر موارد مشخص است. شاخ در هر دو جنس دیده می شود. شاخ ماده ها کوتاه، ضعیف و دارای حلقه های نامشخص است. شاخ نرها در نژادهای مختلف تا حدی متفاوت است. در نژاد آهوی کوهی که در ایران موجود است، شاخ نرها ظریف و چنگی شکل می باشد ولی نه به شکل شاخ آهوی ایرانی بلکه شاخ ها به تدریج از یکدیگر دور شده و تنها انتهای آن به سمت داخل و جلو خم شده است. این گونه در ایران در جزیره فارور فارس موجود است. از این گونه زیر گونه Gazella gazelle dareshurii گزارش شده است.
ریخت شناسی زیر گونه gazelle dareshurii
در جمجمه این گونه از انواع آهو درز استخوان بینی – پیشانی وسیع و مربعی تا هلالی شکل است پیش آرواره به استخوان بینی نمی رسد و شاخ نرها به طرف خارج خم شده و نوک شاخ ها به طرف داخل برگشته است. مغز شاخ نرها نسبتاً ضخیم (قطر عرضی آن 22- 6/15 میلی متر) است و در پشت مربع شکل می باشد. در جلو تا حدی زاویه دار بوده با دو شکاف مشخص که در سطح جلویی به طرف بالا امتداد می یابد و یک شکاف نیز در سطح پشتی دارد.
نظرات کاربران
2:27:55 AM