همان گونه که قبلاً دیدیم، قسمتهای هضم شده غذا به ریزترین و کوچکترین اجزاء ساختمانی آنها تقسیم می شوند. این قطعات از دیواره دستگاه گوارش به خصوص روده ها عبور کرده و در داخل سلول های بدن، وظایف پیچیده ای را انجام می دهند که متضمن بقا و ادامه حیات موجود زنده است. بخش غیر قابل هضم مواد غذایی در معرض باکتریهای روده (کلنی شده در قسمتهای مختلف آن) قرار می گیرد و یا به صورت تغییر نیافته از دستگاه گوارش بیرون می رود. در این پست به اهمیت کربوهیدراتها در تغذیه حیوانات خانگی می پردازیم.
اجزاء مواد خوراکی
مواد خوراکی به اشکال مختلفی از قبیل گوشت موجود در عضلات حیوانی تا برگ گیاهان به حیوان عرضه میشود. با این وجود تمامی مواد خوراکی متشکل از ۶ جزء اصلی هستند: آب، پروتئینها، چربی ها، کربوهیدارتها، ویتامین ها و مواد معدنی. این اجزاء خوراکی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف – اجزاء تولید کننده انرژی شامل پروتئین، چربی و کربوهیدراتها
ب- اجزاء غیرتولیدکننده انرژی امل آب، ویتامین ها و مواد معدنی
| اکسیژن ضروری ترین نیاز پستانداران و دیگر حیوانات است |
اجزاء شش گانه فوق وظایف مهمی در بدن حیوانات بازی می کنند. برخی به مقدار زیاد و برخی به مقدار کم مورد نیاز هستند ولی زیاد بود و یا کمبود آنها اگر در طول یک دوره نسبتاً طولانی دوام یابد، اغلب منجر به ناهنجاری های تغذیه ای شده و برای حیوان مشکلاتی بوجود می آورند.
هر فرد بسته به گونه، جنس، سن، وضعیت فیزیکی و شرایط محیطی، نیازهای خاص و در نتیجه متفاوتی به هر یک از این مواد دارد. فراهم ساختن یک جیره متوازن که جمیع نیازهای غذایی حیوان را به شیوه مناسب برطرف سازد، از وظایف متخصص تغذیه است. لذا لازم است اطلاعاتی در مورد هر یک از این ۶ رکن یا ۶ جزء اصلی تغذیه داشته باشیم و منابع و اهمیت آنها را برای حیوانات بدانیم.
کربوهیدراتها
کربوهیدرات ها ترکیبات آلی هستند که به مونو- الیگو- و پلی- ساکاریدها طبقه بندی می شوند.
الف – «مونوساکاریدها». قندهای ساده ای از قبیل گلوکز و فروکتوز که به سهولت در دستگاه گوارش حیوانات جذب می شوند.
ب- «دی ساکاریدها». دارای دو واحد قند در ساختمان خود بوده و به سهولت هیدرولیز شده و تبدیل به قندهای ساختمانی خود می گردند. مالتوز (دو گلوکز)، سوکروز (گلوكز + فروکتوز) و لاکتوز (گلوکز + گالاكتوز) از جمله دی ساکاریدهای مهم طبیعت هستند.
ج- «الیگوساکاریدها». زنجیره های کوتاه مونوساکاریدی هستند که ممکن است هیدرولیز شده و تبدیل به قندهای ساختمانی خود گردند ولی اغلب همچون الیاف جیره ای عمل می کنند.
د- «پلی ساکاریدها». قندهای پیچیده ای که به یکی از دو شکل زیر به هم متصل می گردند:
١- پلی ساکاریدهای ساخته شده از طریق پیوندهای آلفا (همچون نشاسته) که به راحتی توسط آنزیم آمیلاز شکسته می شوند. پختن و فراوری آنها موجب افزایش قابلیت هضم آنها می گردد.
۲- پلی ساکاریدهای پیوندیافته از طریق اتصالات با پیوندهای بتا (همچون سلولز) که اصطلاحاً به آنها الياف جیره ای می گویند و توسط آنزیمهای پستانداران هضم نمی شوند.
در سگها و به ویژه گربه ها، کربوهیدرات ها به عنوان مواد مغذی غیرضروری شناخته میشوند زیرا نیاز گلوکز آنها از طریق پیش سازهای آن (همچون اسیدهای آمینه و گلیسرول) جیره تأمین می شود ولی وجود کربوهیدرات ها در جیره آنها ما را از توازن متابولیکی مناسب جیره و اثربخشی مناسب تغذیه ای آنها مطمئن می سازد. بعلاوه در صورت مصرف آنها باعث میشود که اسیدهای آمینه و گلیسرول به مصرف واقعی خود برسند.
منابع
نشاسته غلات، سیب زمینی، برنج از منابع مهم تأمین کربوهیدرات ها می باشند. منابع حیوانی اغلب کربوهیدرات اندک و قابل اغماضی دارند.
وظایف
با وجود اینکه لازم نیست کربوهیدرات ها از طریق جیره در اختیار حیوانات خانگی قرار گیرند ولی مهمترین وظایف آنها را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
الف- «تأمین انرژی». گلوکز منبع مرجح انرژی برای مغز، بافت های عصبی و گلبولهای قرمز و سفید است.
ب- «حفظ سطح گلوکز خون»
ج- «تولید لاکتوز برای شیردهی»
د- «کمک به متابولیسم لیپیدها»
ه- «ذخیره گلیکوژن». به عنوان یک منبع ذخیره و قابل دسترس برای عضلات
و- «تبدیل به چربی» و ذخیره آنها در صورت افزایش مصرف آنها
از آنجا که کربوهیدرات ها به عنوان ماده مغذی غیرضروری برای سگ و گربه شناخته میشوند، حداقل در ابعاد تئوریک، کمبود آنها در بدن حیوانات خانگی بوجود نمی آید. الیاف جیره ای نقش خاصی در جیره سگ (و گاه گربه) بازی می کند، اگرچه اهمیت آن به مراتب کمتر از انسان است. در این گونه موارد، مشکلاتی که در نتیجه مصرف الياف خام برطرف می شود، در نتیجه کمبود آن مشکلاتی بوجود می آورد.
الیاف جیره
الیاف جیره (مواد خشبي) شامل کربوهیدرات های با منشا گیاهی هستند که آنزیم های گوارشی پستانداران قادر به هضم آنها نیستند. ولی در داخل دستگاه گوارش به ویژه بخش های انتهایی آن توسط باکتریها هضم می شوند. حضور الياف خام در جیره ضروری است زیر اثر قابل توجهی بر تحرک و نیز اکوسیستم روده دارد.
همانگونه که قبلاً گفته شد، نشاسته و الیاف از نظر واحدهای مونوساکاریدی موجود در ساختمان خود یکسان هستند در حالی که واحدهای گلوکز در ساختمان نشاسته از طریق پیوندهای آلفا به هم متصل شده اند ولی در ساختمان سلولز از طریق پیوندهای بتا به هم پیوند یافته اند. آنزیمهای پستانداران قادر به تجزیه پیوندهای آلفا هستند، به ویژه وقتی ماده خوراکی حاوی آنها پخته شده و یا نوع دیگری از عمل آوری را تجربه کرده باشند ولی پیوندهای بتا نسبت به این آنزیم ها مقاوم هستند و به همین دلیل به صورت هضم نشده به انتهای دستگاه گوارش منتقل می گردند. اجزاء اصلی الان و جیره ای، شامل سلولز، همی سلولز، پکتین، صمغ ها و موسیلاژها و در کنار آنها لیگنین (یک پلی فنل) است.
فروکتوالیگوساکاریدها و لاکتولوز نیز همراه با الیاف در گیاهان دیده میشود و در روده همچون آنها عمل میکند. الیاف خام جیره ای از نظر شیمیایی (و به صورت سنتی) بر حسب قابلیت حلشان در آب طبقه بندی می شوند:
الف – «الياف محلول در آب». پکتین ها، صمغ ها و موسیلاژها
ب- «غير محلول در آب». سلولز، همی سلولز و لیگنین
الياف را می توان به لحاظ بیولوژیکی و بسته به قابلیت استفاده آنها توسط باکتری های روده نیز دسته بندی کرد:
الف- «قابل تخمير ضعيف» – سلولز، الیاف یولاف
ب- «قابل تخمير متوسط» – تفاله چغندر، صمغ عربی
ج- «قابل تخمیر بالا»- صمغ گوار، فروکتوالیگوساکاریدها و لاکتولوز
اگرچه الیاف جیره را نمی توان به عنوان یک ماده مغذی طبقه بندی کرد و به آن به عنوان یک جزء ضروری جیره نگریست ولی حضور آنها در جیره مهم است. آنها به طرق زیر اثر قابل توجهی بر سلامت و کارکرد مؤثر کانال گوارشی دارند:
الف- به تأخیر انداختن تخلیه دستگاه گوارش
ب- تغییر سرعت جذب و متابولیسم مواد مغذی
ج- نرمال کردن زمان عبور مواد خوراکی از روده ها
د- حفظ هویت و تمامیت مخاط روده ها
ه- افزایش ظرفیت حفظ آب مدفوع
و- افزودن حجم مدفوع
مضار و معیاب الیاف خام جیره را می توان به شرح زیر بیان داشت:
الف- نفخ و «غار و غور» شکمی، به ویژه وقتی به مقدار زیاد و به صورت ناگهانی در جیره غذایی راه یافته و توسط حیوان خورده شود.
ب- افزایش مقدار مدفوع
بعلاوه تحت شرایط خاص، کاهش قابلیت هضم پروتئین ها، چربیها و کربوهیدارتهای جیره به همراه کاهش جذب برخی مواد معدنی، منجر به جذب ناکافی و نامناسب این مواد معدنی می شود.
در شرایط وحش، حیوانات گوشت خوار تمایل به خوردن مقادیر زیاد گوشت شکار دارند. بخشهایی از بدن شکار قابل هضم و بخش هایی غیر قابل هضم است. بنابراین الیاف خام در جیره آنها می تواند به عنوان یک بخش طبیعی جیره تلقی گردد.
نظرات کاربران
2:27:55 AM