پرورش دهندگان بز باید با ساختار پایه ای و عملکرد اجزاء بدن بز آشنا باشند تا بتوانند سلامت گله شان را حفظ نمایند و تولید آن را افزایش دهند. در این پست خلاصه ای از آناتومی بدن بز  و  اندام شناسی بز بیان می شود. آناتومی شاخه ای از علوم زیستی است که با شکل و ساختار حیوانات سر و کار دارد.

آناتومی بدن بز

شکل ظاهری بز

هر پرورش دهنده یا خریدار دام بایستی به شکل ظاهری حیوان توجه کند تا به وسیله آن سلامتی و پتانسیل گله مورد نظر را مورد بررسی و آزمایش قرار دهد.

دستگاه اسکلتی در آناتومی بدن بز

بافت استخوانی توسط بافت هم­بندی که پریوستئوم نام دارد پوشیده می­شود. در بدن دام سه نوع استخوان وجود دارد. استخوان های کوتاه، استخوان­های بلند و استخوان­های بی شکل. استخوان های بلند دارای یک بدنه و در انتها هستند و در قسمت وسط آنها یک مجرا قرار دارد. استخوان های کوتاه فاقد کانال میانی هستند، و استخوان های بی شکل دارای شکل خاصی نیستند.

جمجمه در آناتومی بدن بز

استخوان های جمجمه از چند قطعه تشکیل شده اند که به یکدیگر اتصال یافته و فاقد حرکت می باشند (به جز استخوان فک پایین که تنها استخوان دارای حرکت در جمجمه است).

ستون مهره ها در آناتومی بدن بز

ستون مهره ها دارای نقش های مختلفی در بدن می باشد، حفاظت از طناب نخام سقف حفره شکم و سینه و اتصال به لیگامنت­ها و عضلات از مهم ترین وظایف ستون مهره ها می باشد. هر مهره دارای یک بدنه، یک کمان و یک کانال مهره ای است. بین بدنه دو مهره، دیسک بین مهره ای وجود دارد که سبب حرکت آسان مهره های بدن می شود. مهره های بدن دام به ۵ نوع تقسیم می­شوند که شامل مهره های گردنی، سینه ای، کمری، ساکرال و دمی می باشد. تعداد مهره ها در بدن بز شامل ۷ مهره گردنی، ۱۳ مهره سینه ای، ۶ مهره کمری، ۵ مهره ساکرال و ۱۱ تا ۱۴ مهره دمی می­باشد.

دنده ها به صورت جفت بوده و به تعداد مهره های سینه ای می باشند. هر استخوان دنده یک بدنه و یک بخش غضروفی در انتها دارد. غضروف دنده ها بخشی را به نام کمان دنده ای ایجاد می کند.

اندام حرکتی سینه­ای (جلویی)

این اندام از استخوان های کتف، بازو، زندزبرين، زندزیرین، استخوان های مچ، استخوان های متاکارپ و استخوان های انگشت به همراه استخوان های کنجدی تشکیل شده است.

اندام حرکتی لگنی در آناتومی بدن بز

این اندام شامل استخوان های کوکسا، ران، کشکک، درشت­نی، نازک­نی، استخوان­های مچ پا، استخوان های انگشتان و استخوان های کنجدی است.

اندام حرکتی لگنی و سینه ای به بدن اتصال یافته و مهمترین وظیفه آنها حفظ وزن بدن می باشد.

مفصل در آناتومی بدن بز 

مفصل ها به جاهایی اطلاق می شود که دو یا چند استخوان از غضروف به یکدیگر می رسند. دو نوع مفصل وجود دارد، که شامل مفصل ثابت و متحرک می­شود. مفصل های ثابت یا غیر متحرک فاقد حفره مفصلی هستند و توسط بافت فیبری یا غضروف بسته شده اند. بسیاری از این مفصل های موقت به عنوان محل ذخیره کلسیم هستند و با گذشت زمان و افزایش سن تبدیل به استخوان می شوند که به این پدیده آهکی شدن می­گویند. از این نوع مفصل ها می توان مفصل های متصل کننده دنده ها و ستون مهره ها و همچنین مفصل­های لگنی و آرواره ای را نام برد.

مفصل های متحرک دارای حفره مفصلی هستند که توسط یک کپسول مفصلی احاطه شده اند. در سطح استخوانی وجود دارد که همان سطوح مسطح استخوان فشرده هستند که در مقابل یکدیگر قرار می گیرند. مفصل های متحرک دارای غضروف­هایی بین دو استخوان هستند که باعث کاهش اصطکاک و ضربه می­شوند. سطح داخلی کپسول مفصل، لایه زلالی مفصلی نام دارد که تولید مایع زلالی مفصلی (مایع مفصلی) می کند از این نوع مفصل ها می توان مفصل شانه و خاصره و همچنین مفصل ستون مهره ها را نام برد.

دستگاه عضلانی در آناتومی بدن بز

سه نوع عضله در بدن وجود دارد که شامل عضله اسکلتی، عضله احشایی و عضله قلبی می باشد. عضلات اسکلتی سبب حرکت استخوان­ها، حفظ وضعیت مناسب بدنی و جا به جایی بدن می شوند. عضلات احشایی سبب حرکت احشا می شوند تا محتویات گوارش را از معده به روده و راست روده هدایت کنند. عضله قلبی که ترکیبی از دو ماهیچه اسکلتی و احشایی می باشد سبب انقباضات قلبی می شود. ماهیچه ها توسط بافت هم­بندی که فاسيا نام دارد پوشانده می­شوند، فاسیا سبب می شود تا عضلات در طول انقباض فشار زیادی را متحمل نشوند. همین طور، فاسياها سبب جدا شدن عضلات مختلف از یکدیگر می شوند. هر عضله دارای یک مبدأ و یک مقصد می باشد. مبدأ و آغاز عضله به استخوان اتصال دارد اما سبب حرکت استخوان مربوطه نمی­شود در حالی که مقصد و پایان آن سبب حرکت و کشیده شدن استخوان ها می شود. در این بخش عضلات بز مورد بررسی قرار گرفته است.

عضلات تنه در آناتومی بدن بز

عضلات تنه به دو دسته بالای مهره ای و پایین مهرهای تقسیم می­شوند. عضله بالای مهره ای به سطح پشتی مهره های سینه ای و کمری متصل می شوند و عمل خم کردن ستون مهره ها را به طرف خارج برعهده دارند. عضلات زیرمهره ای به سطح زیرین مهره­ها متصل شده و خم شدن ستون مهره ها را به طرف داخل سبب می­شوند.

عضلات شکمی

عضلات شکمی به دو دسته عضلات پشتی و شکمی تقسیم می­شوند. عضلات پشتی سبب خم شدن مهره های سینه ای و کمری به طرف داخل، نگهداری وزن احشا و انجام عمل تنفس، دفع ادرار و مدفوع می شوند.

عضلات گردن

این عضلات در قسمت پشتی و شکمی مهره های گردنی قرار دارند. آغاز و مبدأ این عضلات مهره های گردنی، جمجمه، جناغ، دنده ها، دست­ها و مهره های سینه ای می باشد. عضلات گردن وزن سر را نگه می دارند و حرکات مختلف سر و گردن را ایجاد می کنند.

عضلات اندام حرکتی جلویی

عضلات این اندام شامل عضلات شانه، بازو، ساعد و متاکارپ می باشد. عضلات شانه در قسمت داخلی و خارجی کتف قرار دارند که عضلات خارجی باز کننده مفصل و دور کننده دست از بدن و عضلات داخلی بسته کننده مفصل و نزدیک کننده دست به بدن هستند.

عضلات بازویی شامل عضلات بالایی و پایینی بازو هستند که عضلات بالایی بسته کننده مفصل آرنج و عضلات پایینی بسته کننده این مفصل هستند. در ناحیه متاکارپ نیز تنها یک عضله وجود دارد که اینتروسوس نام دارد.

عضلات اندام حرکتی لگن

عضلات این ناحیه شامل عضلات ناحیه دمی، ران و عضلات قلم پا می باشد. عضلات ناحیه دمی عمل دور کردن پا از بدن و بستن مفصل ران را انجام می دهند. همین طور این عضله در بلند کردن پا نقش دارد. در ران ۳ گروه عضله شامل عضله فوقانی، دُمی – جانبی و داخلی وجود دارد. عضله دمی- جانبی قوی ترین عضله بدن بوده و در بالا بردن پا نقش دارد. عضله داخلی، نزدیک کننده پا به بدن می باشد. عضلات فوقانی بسته کننده مفصل مچ می باشند.

عضله سر

چندین گروه عضله در سر وجود دارند که شامل عضلات صورتی، عضلات گوش، عضلات جوشی، عضلات لامی، عضلات زبانی، عضلات حلقی و عضلات حنجره ای می باشند. عضلات صورتی در اطراف دهان و چشم قرار دارند و در هنگام صحبت کردن سبب حرکت صورت می شوند. عضله گوش حرکت گوش را ایجاد می کند. عضلات جوشی سبب حرکت فک پایین می شوند. عضلات زبانی حرکت زبان را سبب می شوند. عضلات حلق به حرکت مواد غذایی از دهان به مری کمک می کنند، و عضلات حنجره در تولید صدا نقش دارند.

دستگاه تنفس

این دستگاه وظیفه تبادل گازها در بین خون و هوای محیط را برعهده دارد. دستگاه تنفس دارای دو بخش مجاری هوایی و ارگان های اصلی تنفس می باشد. مجاری هوایی شامل حفره بینی، حلق، حنجره و نای می­باشند که عمل انتقال هوا را به ارگان های اصلی تنفسی برعهده دارند. ارگان اصلی تنفسی ریه می باشد که در قفسه سینه قرار دارد. هر ریه دارای یک رأس، یک قاعده، یک سطح دنده ای، یک سطح میانی و لبه ها می باشد. هر دو ریه از لوب هایی تشکیل شده که به وسیله شکاف هایی از یکدیگر جدا می شوند. در داخل ریه ها انشعاب­هایی از برونش­های اولیه وجود دارد که در نهایت به کیسه های هوایی منتهی می شوند. تبادل هوایی در کیسه های هوایی صورت می گیرد.

دستگاه گوارش

در تمام گونه ها دستگاه گوارش مسئول فراهم کردن مواد غذایی می باشد. دستگاه گوارش از دهان آغاز شده و به مقعد ختم می شود. دستگاه گوارش به دو قسمت پیش دیافراگمی و پس دیافراگمی تقسیم می شود.

دستگاه گوارش پیش دیافراگمی

این قسمت شامل محوطه دهانی، زبان، دندان، غدد بزاقی، حلق و مری می باشد. محوطه دهانی در سر و در زیر حفره بینی قرار گرفته است. سقف آن را کام سخت تشکیل می دهد که توسط مخاط پوشیده شده است. کف حفره دهانی در قسمت جلویی استخوانی و در قسمت عقبی عضلانی است. لب­های بز بسیار متحرک بوده و لب­ها و دندان های پیشین مسئول دریافت غذا هستند.

زبان

زبان بسیار متحرک بوده و دارای ریشه، بدنه و نوک می باشد. سطح زبان دارای جوانه های مختلف می باشد. جوانه های زبان عموماً به شکل نخی و قارچی می باشد. جوانه های نخی شکل نقش حرکتی دارند اما جوانه­های قارچی در چشایی نقش دارند.

دندان در اندام شناسی بز

دندان سه نوع دندان در دهان بز وجود دارد که شامل دندان های پیشین، آسیای کوچک و آسیای بزرگ می­باشد. همه دندان ها در یک اتاقک دندانی در استخوان فک جای گرفته اند. در هر نیم فک ۴ دندان پیشین وجود دارد. در فک بالایی به جای دندان پیشین بالشتک دندانی وجود دارد. تعداد دندان های آسیای کوچک و آسیای بزرگ در هر نیم فک ۳ عدد می باشد. در آغاز تولد دندان های دام از نوع شیری می باشد که با افزایش سن توسط دندان­های دائمی جایگزین می شوند. بنابراین ۲ نوع فرمول دندانی در دام وجود دارد. فرمول دندانی به شکل زیر می باشد.

فرمول دندانی شیری

فرمول دندانی دائمی

I:Incisorsپیشین

C: Canninنیش

P: Pre molarآسیای کوچک

آسیای بزرگ M:Molar

شکل دندان های آسیای کوچک و آسیای بزرگ بسیار شبیه به یکدیگرند اما شکل دندان های پیشین بسیار متفاوت است.

غدد بزاقی در اندام شناسی بز

این غدد عمل تخلیه بزاق به حفره دهانی را برعهده دارند. این غدد به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم می شوند. غدد اصلی شامل پاروتید، فکی و زیر زبانی و غدد فرعی شامل غدد لبی و گونه ای می باشند.

حلق در اندام شناسی بز

دومین بخش سیستم گوارشی است و شامل ۳ بخش دهانی- حلقی، بینی حلقی و حلقی – حفره ای می باشد.

مری در اندام شناسی بز

مری دارای سه بخش گردنی، سینه ای و قسمت کوتاه شکمی می باشد. در ناحیه گردنی، مری در قسمت پشتی نای قرار می گیرد و مقداری به سمت چپ متمایل است. در قسمت سینه ای در قسمت پشت نای قرار دارد و تا قسمتی که نای به ۲ شاخه تقسیم می شود ادامه می یابد. در بقیه محوطه سینه ای مری بین آئورت و بزرگ سیاهرگ زیرین قرار می گیرد. پس از عبور مری از دیافراگم، به قسمت پشتی شکمبه باز می شود.

دستگاه گوارش پس دیافراگمی در اندام شناسی بز

این قسمت از دستگاه گوارش شامل لوله رودهای معده ای و دو غده کبد و پانکراس است.

معده در اندام شناسی بز

معده در بزها چند قسمتی است و شامل چهار بخش شکمبه، نگاری، هزارلا و شیردان می باشد.

شکمبه در اندام شناسی بز

دارای ظرفیت ۱۳ تا ۳۰ ليتر بوده، در قسمت چپ محوطه شکمی قرار گرفته و به نگاری متصل می شود. بر روی سطح شکمبه دو شیار وجود دارد که شکمبه را به دو کیسه پشتی و شکمی تقسیم می کند. شکمبه از طریق شیاری به نام شیار شکمبه­ای-نگاری، از نگاری جدا می شود. مهم ترین وظیفه شکمبه مخلوط کردن مواد غذایی با آب و شروع هضم میکروبی می باشد. در نتیجه گازهای متان و دی اکسید کربن در قسمت بالایی شکمبه تجمع می یابد.

نگاری در اندام شناسی بز

نگاری ظرفیت ۱ تا ۲ لیتر دارد و در کف حفره شکم قرار می گیرد و در تماس با دیافراگم است. این بخش از دستگاه گوارش به شکل یک توپ بوده و سطح داخلی آن ظاهری شبیه به لانه زنبور دارد. نقش نگاری گرفتن آب مواد غذایی و انتقال آن به هزارلا می باشد.

هزارلا در اندام شناسی بز

هزارلا دارای ظرفیتی در حدود یک لیتر بوده و کوچک ترین بخش معده می باشد. در قسمت راست محوطه شکمی قرار دارد. دارای ۳۵ چین مخاطی می باشد که ظریف بوده و اندازه های مختلفی دارند. نقش هزارلا جذب کردن آب مواد غذایی می باشد و سپس مواد غذایی را به شیردان منتقل می کند.

شیردان در اندام شناسی بز

شیردان ظرفیتی در حدود 5/4 لیتر داشته و در کف سمت راست حفره شکمی قرار دارد و گاهی در سمت چپ نیز دیده می شود. شیردان ظاهری گلابی شکل دارد و از طریق دریچه ای قوی به روده باریک متصل می­شود. نقش شیردان انجام عمل هضم شیمیایی مواد است. بیشتر اسیدهای چرب فرار که زنجیره کوتاه دارند و از شکمبه به این قسمت آمده اند مثل اسید استیک، اسید بوتیریک و اسید پروپیونیک در این ناحیه جذب می شوند.

روده ها در اندام شناسی بز

در تمام گونه های پستانداران روده کوچک و بزرگ وجود دارد. طول کل روده ۲۰ تا ۴۰ متر بوده که ۲۰ تا ۳۰ متر آن روده کوچک و حدوداً ۷ متر آن روده بزرگ می باشد. سطح خارجی روده ها توسط صفاق پوشیده شده است. روده کوچک دارای سه بخش دودنوم، ژوژنوم و ایلئوم می باشد. قطر روده در هر سه قسمت روده باریک حدوداً ۲ سانتی متر است.

بیشترین عمل گوارش در روده باریک انجام می گیرد. دودنوم در سمت راست بدن قرار دارد و دارای چند چرخش می باشد. ژوژنوم بلندترین قسمت روده باریک است. ایلئوم کوتاه ترین قسمت روده باریک بوده و به سکوم متصل می شود. روده بزرگ دارای ۳ بخش سکوم، کولون و رکتوم است. مهم ترین عمل روده بزرگ بازجذب آب مواد غذایی می باشد. در سکوم و کولون فوقانی تخمیر میکروبی انجام می گیرد. قطر سکوم بسیار بیشتر از روده باریک است. سکوم به صورت افقی در سمت راست حفره شکمی قرار دارد. کولون دارای سه بخش صعودی، عرضی و نزولی است. قسمت صعودی از سكوم شروع می شود و دارای چندین چرخش می­باشد. کولون عرضی بسیار کوتاه بوده و از سمت راست به چپ کشیده شده و در نهایت به کولون نزولی متصل می­شود. آخرین قسمت لوله گوارشی مقعد است که در حفره لگنی قرار گرفته است.

پوست

فولیکول ها ساختارهای نگهدارندة الیاف در پوست بز هستند. آنها در زمان آبستنی در جنین شکل می گیرند. فولیکول های اولیه (P) در زمان تولد دارای الیاف مو هستند و فولیکول های ثانویه (S) در طی ماه های اولی تولد بز شروع به تولید الیاف می­کنند. فولیکول های اولیه باعث ترشح عرق از غدد عرقی و ترشح موم از غدد چربی پوست می شوند. نسبت S/P نشان دهنده نسبت فولیکول های ثانویه به فولیکول های اولیه می باشد. هر فولیکول اولیه دارای یک اجتماعی از فولیکول های ثانویه است. تراکم فولیکول ها شامل تعداد فولیکول­ها (اولیه و ثانویه) در هر میلی متر مربع پوست می باشد. تراکم فولیکولی نشان دهنده پتانسیل تولید کرک و مو می باشد.

سُم

دیواره سم از جنس بافت شاخ است که توسط سلول های جوانه در اطراف اتصال ناجی (اتصال پوست و دیواره سم) تولید می شود. دیواره سم­ها در زمان راه رفتن به طرفین خم می شوند و در این حالت مجدداً دیواره سم رشد می کند. تمام وزن بدن بز روی دیواره سم می افتد.

دستگاه ادراری

کلیه ها در سقف حفره شکمی قرار دارند. کلیه راست در تماس با دودنوم، کبد و پانکراس است در حالی که کلیه چپ با کولون نزولی و دودنوم در تماس می باشد. هر دو کلیه لوبیایی شکل بوده و دارای یک سطح پشتی و شکمی و دو قطب جلویی و عقبی می باشند. در سطح کلیه بافت فیبروزی وجود دارد که کپسول کلیه نام دارد. در برش طولی کلیه دو بخش دیده می­شود که از نظر رنگ با یکدیگر متفاوت هستند. قسمت محیطی کم رنگ تر و قسمت داخلی پر رنگ تر است. به طور کلی نقش کلیه تصفیه خون، بازجذب و ترشح برخی مواد است که در نتیجه آن ادرار تشکیل می شود.

میزنای

اندامی لوله مانند است که دارای یک لایه فیبروزه خارجی، یک لایه عضلانی و یک لایه مخاطی می باشد. میزنای به طرف سقف حفره شکمی حرکت کرده و وارد حفره لگنی می شود و سپس به گردن مثانه وارد می­شود.

مثانه

نقش مثانه جمع آوری ادرار و انتقال آن به میزراه می باشد. این اندام گلابی شکل بوده و در کف حفره لگن قرار دارد. میزنای به سطح پشتی مثانه در نزدیکی گردن مثانه متصل می شود. مثانه در جنس ماده کوچک­تر از جنس نر است و به کف واژن باز می شود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی