تناوب زراعی یونجه اهیمت زیادی دارد . یونجه خواص پاک کنندگی زیادی در زمین دارد به طوری که هیچ گیاهی مانند ان نیست در ادامه تناوب زراعی یونجه و فواید آن نسبت به غلات دیگر می پردازیم.

تناوب زراعی یونجه

یونجه طی چندین سال عمر خود، مقدار زیادی مواد آلی و ازت در خاک باقی می گذارد. ازت تثبیت شده در گره­های موجود در ریشه به صورت آلی بوده، با افزایش سن گیاه به تدریج این گره ها از ریشه جدا شده و در خاک قرار گرفته و تجزیه میشود و ازت آن به فرم معدنی و قابل استفاده برای گیاه بعدی در می آید. تناوب زراعی یونجه از هر هکتار مزرعه یونجه، بسته به شرایط رشد، سالانه حدود ۷۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم ازت به خاک اضافه می شود. بنابراین گیاه بعدی باید نیاز ازتی بالایی داشته و از طرف دیگر نسبت به ازت زیاد خاک مقاوم بوده و ورس نکند. از جمله گیاهانی که چنین خصوصیتی را دارند می توان ذرت، چغندرقند، پنبه، سیب زمینی را نام برد. از آنجائی که زیادی ازت خاک باعث ورس در گندم می شود لذا این گیاه را نبایستی بلافاصله بعد از یونجه در تناوب قرار داد و معمولاً یک گیاه وجینی با نیاز ازتی بالا مابین یونجه و گندم قرار می گیرد. اگر بخواهیم در تناوب، گندم را بعد از یونجه قرار دهیم بایستی از ارقامی که کودپذیری بالایی دارند و نسبت به ورس مقاوم می باشند، استفاده کرد. در مقایسه با گندم، جو حساسیت بیشتری به ورس دارد. برای آشنایی چندین نمونه تناوب زراعی یونجه را می آوریم:

در مناطق سردسیر:

یونجه (چند سال) – چغندر قند یا سیب زمینی – گندم یا جو.

چنانچه در منطقهای هدف، تولید علوفه باشد می توان از تناوب زیر استفاده کرد:

یونجه (چند سال) – ذرت علوفه ای – گندم یا جو

یک تناوب دیگر نیز توصیه می گردد که این تناوب را می توان برای واحد های زراعی کشاورزان عمده کار پیشنهاد نمود.

یونجه – سیب زمینی – گندم –جو

علت انتخاب این تناوب که قابل اجرادرتمام مناطق استان می باشد، به شرح زیر بیان می گردد.

گندم و جو به علتهای زیر انتخاب شده اند:

1. استراتژیک بودن آنها.
2. تعداد کمتری کارگر نیاز دارند.
3. در ازای تحویل این محصولات به دولت، کشاورزان می توانند از امکاناتی نظیر کود، سيم، ادوات دنباله بند و تسهیلات بانکی استفاده نمایند.
4. باعث می شود در تمام طول سال تقریباً زمین زیر کاشت باشد.
5. کاشت، داشت و برداشت آنها آسان است.
6. در دامداری از جو استفاده می کنند
7. گندم دارای اعتبار معنوی و اقتصادی خاصی است.

یونجه به خاطر این که:

1. استراتژیک است.
2. با کیفیت است.
3. درآمد آن زیاد است.
4. دامداری در منطقه وجود دارد.
5. خاک را اصلاح می کند.
6. در صورت نیاز با پیش فروش آن می توان به درآمد رسید.
7. کارگر کمتر احتیاج دارد.
8. از ماشین الات می توان در قسمتهای دیگر مزرعه در طول ۵- ۴ سال استفاده کرد.

سیب زمینی به خاطر این که:

1. به عنوان مواد غذایی مهمی مطرح است.
2. جامعه با بحرانی از آن روبرو است.
3. پتانسیل تولید آن در محل زیاد است.
4. کاشت آن در منطقه عملاً و در سطح زیادی مرسوم است.
5. مقدار تولید در هکتار آن زیاد است.
6. درآمد زیادی از فروش آن حاصل می گردد.
7. چون یک گیاه وجینی است زمین از نظر محصول بعدی کم علف خواهد شد.

سیستم تناوبی غله – يونجه یکساله در ديمزارهای غرب کشور

در ادامه مطلب تناوب زراعی یونجه میتوان گفت یونجه های یک ساله سالانه ۵۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن به خاک اضافه می کنند و باعث افزایش حاصل خیزی خاک می شوند (۱۹۹۸ ,Bauchan). یونجه های یک ساله ضمن تولید علوفه به مقدار قابل توجه، از فرسایش خاک جلوگیری می کنند. همچنین باعث افزایش نیتروژن و مواد آلی خاک و بهبود خواص کیفی و شیمیایی آن می شوند.

میانگین تولید سالیانه گندم کشور حدود 7/9 میلیون تن است که ۳۷ درصد از این تولید مربوط به ديمزارها است، از سویی نتایج تحقیقات و ارزیابی به عمل آمده در ۴۰ میلیون هکتار از اراضی غرب کشور نشان در ۶۰ درصد منطقه مورد مطالعه، بارندگی بالاتر از ۳۰۰ میلمتر، درجه حرارت، شرایط خاک و دیگر شرایط اکولوژیکی مناسب برای استفاده از یونجه های یک ساله به منظور تولید علوفه برای دام، افزایش عملکردی کنترل فرسایش، بالا بردن ماده آلی خاک و استفاده بهتر از بارش ها مهیا می باشد. لذا می توان با به یکسری عوامل آگروتکنیکی در مرحله مرتعی، سیستم تناوبی غله – مرتع از قبیل کاشت یونجه یک ساله با عمیق کار پرسینگ دیم، کاشت مخلوط ارقام يونجه یک ساله، برداشت یا چرای علوفه در مرحله آغاز گل دهی و استفاده از کود فسفات و ارقام مقاوم به سرما ضمن تثبیت نیتروژن برای افزایش عملکرد غلات و همچنین تولید علوفه با کیفیت بالا برای چرای دام گام اساسی در راه توسعه کشاورزی پایدار برداشته شود.

جمعیت فعلی جهان ۶ میلیارد نفر است که تا سال ۲۰۵۰ به مرز ۱۱ میلیارد نفرخواهد رسید. امنیت غذایی انسان­ها یکی از حقوق اولیه بشر می باشد. بنابراین برای تأمین امنیت غذایی فوق بایستی میزان غذا 2 برابر شود.

در جهان امروز یکی از منابعی که به صورت غیر مستقیم در تامین پروتئین مورد نیاز انسانها نقش دارد مرتع است. در کشورهای مهم تولید کننده محصولات دامی نظیر هلند، آمریکا، استراليا و زلاند نو مرتع یکی از اساسی­ترین منابع تغذیه دام ها است. طبق آمار منتشر شده در سال ۱۳۸۰ در کل کشور حدود ۷ میلیون هکتار اراضی دیم به صورت آیش وجود دارد که با توجه به کمبود علوفه در کشور و وضعیت نامناسب تغذیه دام میتوانهرسالهبااستفادهازکاشتیونجه های یک ساله در سال آیش، مقدار کافی علوفه تولید نمود. باتوجه به این که مناطق وسیعی از کشور در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارند، زمین های این مناطق طی هزاران سال بدون رعایت اصول فنی به طور متوالی کاشت شده اند و از نظر حاصل خیزی خاک فقیر می باشند، ازطرف دیگر در راستای تأمین مواد غذایی جعیت روبه رشد کشور، ضرورت حفظ آب و خاک و استفاده بهینه از منابع طبیعی، هر روز بیشتر احساس می شود. یکی از روش های موجود جهت افزایش حاصلخیزی خاک در این مناطق وارد کردن بقولات یک ساله به خصوص یونجه های یک ساله در سیستم زراعی در ديمزارها می باشد. گندم به طور متوسط سطحی معادل 2/6 میلیون هکتار از اراضی کشور را به خود اختصاص داده و میانگین تولید سالیانه گندم کشور حدود 9/7 میلیون تن بوده است که این مقدار از ۶۲ درصد از اراضی آبی و ۳۷ درصد از اراضی دیم حاصل شده است. بقولات یکساله که بعد از جنگ جهانی دوم در سیستم کاشت دیم استراليا وارد شده است محصول غلات آن کشور را دو برابر و تولید دامی را ۴ برابر افزایش داده است. با توجه به اهمیت تولید علوفه در بخش کشاورزی و محدودیت کشت آبی در کشور، استفاده از زمین در سال های آیش یکی از نیازهای اساسی بخش کشاورزی است لذا کاشت یونجه های یک ساله در سیستم تناوبی غله – مرتع می تواند مورد توجه بیشتر قرار گیرد. سیستم تناوبی غله – مرتع یک سیستم تلفیقی است که در اراضی دیم به منظور تولید غلات و محصولات دامی از طریق تناوب بين غلات و لگومها به کار گرفته می شود، در این سیستم معمولاً از استقرار طبیعی لگوم های یک ساله جهت تثبیت نیتروژن برای افزایش عملکرد غلات و همچنین علوفه برای چرای دام در طول سال استفاده می شود.

فواید استفاده از یونجه های یک ساله در تناوب با غلات

استفاده از یونجه های یکساله در تناوب با غلات سبب افزایش حاصل خیزی، کنترل فرسایش و اصلاح ساختمان خاک می گردد.

یونجه های یک ساله سالانه ۵۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن به خاک اضافه می کنند و باعث افزایش حاصلخیزی خاک می شوند (۱۹۸۸ ,Bauchan). یونجه های یک ساله ضمن تولید علوفه به مقدار قابل توجه، ازفرسایش جلوگیری می کنند. همچنین باعث افزایش نیتروژن و مواد آلی خاک و بهبود خواص کیفی و شیمیایی آن می­شوند، استفاده از یونجه های یک ساله به جای آیش در مزارع به دلیل تنوع در نحوه رشد و سرعت رشد باعث افزایش پوشش گیاهی مناسب بر سطح خاک و در نتیجه باعث کاهش رواناب سطحی و کاهش خاک می شود. بررسی ها نشان داد که آیشدر مقایسه با سایر سیستم های کشت (یونجه یک ساله، نخود) دارای بیشترین رواناب سطحی و فرسایش خاک است به طوری که در یک مرحله بارش به میزان ۳۰ میلی متر در مدت ۱۲ ساعت مقدار 02/2 تن در هکتار خاک زراعی فرسایش یافت. در همین تحقیق نشان داده شد که کشت مخلوط دو رقم يونجه یک ساله Orion . Medicago truncatula cv وRigidulaMedicagorigidula cv .  در مقایسه با سایر سیستم های آزمایشی به دلیل برجای گذاشن بقایای گیاهی بیشتر در مقایسه با سایر سیستم های آزمایشی به دلیل برجای گذاشتن بقایای گیاهی بیشتر و افزایش نفوذپذیری آب در خاک دارای بیشترین و کاشت نخود دارای کمترین رطوبت ذخیره شده در خاک بود. در واقع می توان گفت که یونجه های یک ساله آیش سیاه را به آیش سبز تبدیل می کنند و ضمن اضافه کردن مواد آلی به خاک باعث اصلاح خاک می شوند.

تولید علوفه با کمیت و کیفیت بالا

میزان علوفه تولیدی در یونجه های یک ساله در تراکم گیاهی ۱۴ کیلوگرم در هکتار برابر 34/5 تن در هکتار گزارش شده است. در تحقیقی توسط ترک نژاد (۱۳۷۸) گزارش گردید در ایستگاه تحقیقات دیم سرارود کرمانشاه علیرغم فقدان بارندگی کافی و فواصل بسیار زیاد بین بارش ها در دوره رشد، گونه های Medicago scutellata و Medicago truncatula به تربیت ۱۷۳۵ و ۱۶۲۶ کیلوگرم در هکتار در سال علوفه خشک تولید نمودند. یونجه های یک ساله از نظر کیفیت علوفه و مواد غذایی و میزان انرژی مطلوب از گیاهان بسیار خوش خوراک بوده و در رشد دام ها موثر می باشند(۱۹۹۲ ,Cocks). یونجه های یک ساله به دلیل نسبت زیاد برگ به ساقه ارزش علوفه ای زیادی دارند. این ویژگی تا حدودی دارای پایداری لازم در محیطهای مختلف نیز می باشد (میرزایی ندوشن، ۱۳۸۰). در تحقیقی بر روی گونه Medicago scutellata نشان داده شد که برداشت علوفه در مرحله آغاز گل دهی با میانگین 896/21 درصد پروتئین از گیاهان علوفه ای با کیفیت مناسب محسوب می شود (شعبانی و همکاران، ۱۳۸۱). در یونجه های یک ساله غلافهای بذر نیز به عنوان بخشی از اندام قابل مصرف گیاه به خصوص در شرایط کمبود علوفه در مراتع به مصرف تغذیه دام می رسد. همچنین از غلافهای یونجه یک ساله که در اغلب گونه های آن به فراوانی تولید می شود می توان به عنوان مکمل غذایی در تعلیف دام با علوفه ای کم پروتئین نظیر کاه گندم استفاده کرد.

افزایش عملکرد غلات در تناوب با یونجه های یک ساله

در بررسی توسط حیدری شریف آباد (۱۳۶۶) تحت عنوان تاثیر یونجه های یک ساله در افزایش عملکرد گندم دیم در منطقه طالقان اثرات ازت آلی تثبیت شده به وسیله سه گونه یونجه یکساله Medocago littorallis و Medicago scutellata و Medicago truncatula و آیش (شاهد) بر روی عملکرد ۷ رقم گندم آزمایش شده و بیشترین محصول گندم متعاقب کاشت Medicago truncatula به میزان ۶۸۸ کیلوگرم در هکتار و کمترین میزان در قطغه أيش به میزان ۶۴ کیلوگرم در هکتار بوده است. در تحقیقی توسط غفاری (۱۳۶۹) نشان داده شد که استفاده از یونجه یکساله در تناوب بجای آیش، اکثر صفات گندم را به شکل مطلوب و معنی داری افزایش داده است به طوری که عملکرد محصول گندم در شرایط دیم ۳۵ درصد افزایش یافت.

نکات به زراعی در مرحله مرتعی تناوب یونجه یکساله – گندم یا جو

زمان برداشت علوفه یا عمل چرا

در سیستم تناوبی غله مرتع استراتژی چرا به منظور تأمین علوفه بایستی مدنظر قرار گیرد(۱۹۹۲ ,Cocks). برداشت علوفه در مراحل مختلف فنولوژیکی رشد بر تولید بذر و در نتیجه بانک بذر ارقام مختلف یونجه های یکساله تأثیر دارد. به طوری که برداشت علوفه در مرحله آغاز گلدهی نسبت به مرحله ۵۰ درصد گلدهی بوته ها، از نظر رشد مجدد و تولید بذر و ایجاد بانک بذر غنی در خاک برتری دارد (عزیزی، ۱۳۸۲). در تحقیقی نشان داده شد که عملکرد بذر در برداشت نیمه اول خرداد ماه ۵۷ درصد و برداشت در اوایل تیر ماه ۶۳ درصد نسبت به شاهد (عدم برداشت) کاهش می یابد(۲۰۰۰ ,Chaichi and Tow)

زادآوری طبیعی و بانک بذر در یونجه های یکساله

سختی بذر یونجه های یک ساله شرط لازم برای پایداری در بانک بذر آنها در سیستم تناوبی غله – لگوم است (۲۰۰۱ ,Groose). سختی بذر بالای ۹۰ درصد باعث حفاظت بذر در برابر جوانه زنی در مرحله زراعی در سیستم تناوبی غله لگوم می شود (۱۹۹۲Cocks). تولید بذر، بانک بذر در خاک، زاداوری طبیعی، استقرار گیاه، شرایط سازگاری و تولید علوفه در یونجه های یک ساله از جمله مسائلی هستند که در عملی شدن سیستم لی۔فارمینگاجتنابناپذیراستوبررسیآنهاازضروریاتمیباشد. حد بحرانی بانک بذر خاک برای استقرار موفق یونجه های یک ساله در سیستم تناوبی غله لگوم به طور متوسط ۴۰۰ عدد غلاف با بذر در متر مربع در عمق ۵ سانتی متری خاک است (۱۹۸۹ ,Ewing). که این مساله بایستی در سیستم چرایی در جهت عدم کاهش ذخیره بذر خاک رعایت شود.

عوامل زراعی موثر در افزایش عملکرد یونجه های یک ساله در سیستم تناوبی گندم – یونجه های یک ساله

در تحقیقی توسط عزیزی (۱۳۸۲) گزارش شد که هر اندازه عمق قرار گرفتن بذر بیشتر باشد به همان اندازه نیز سبز شدن بذور به تاخیر می افتد و استقرار گیاهچهها ضغیف می شود. کاشت بذر یونجه یکساله با غلاف در مقایسه با کاشت بدون غلاف موجب دوام بیشتر بذر در خاک و در نتیجه تداوم بیشتر بانک بذر خاک و زادآوری طبیعی بهتر می شود. روش کاشت با عمیق کار پرسینگ دیم در مقایسه با کاشت سانتریفوژ یا دستپاش موجب تسریع در سبز شدن بذور، استقرار مناسب و در نتیجه زودتر به گل رفتن بوته ها و در نهایت تولید بذر بیشتر و ایجاد بانک بذر غنی تر می شود. کاشت مخلوط گونه های مختلف یونجه های یک ساله در مقایسه با تک کشتی آنها از نظر عملکرد ماده خشک، پوشش گیاهی، عملکرد بذر و ایجاد بانک بذر غنی برتری دارد.

در کاشت بذر در چراگاه یونجه بدون غلاف به دلیل تعداد بذر سبز شدهی بیشتر و استقرار موفق تر، تعداد بوته در واحد سطح بیشتر از کشت با غلاف می باشد (شعبانی و همکاران، ۱۳۸۱). ازمایش های مزرعه ای در دو منطقه سرارود کرمانشاه و نورآباد فارس توسط ترکنژاد(۱۳۷۸) نشان داد که Medicago rigidula و Medicago radiata قادرند تا سرمای ۱۰ درجه سانتی گراد را تحمل نمایند. اندازه بذر روی تولید علوفه گونه های یونجه یکساله موثر است. به طوری که بذرهای درشت تر تا ۲۵ درصد نسبت به بذرهای ریزتر عملکرد بیشتری را نشان می دهد. مقدار کود فسفات از منبع سوپر فسفات تریپل تا مقدار 9/0 گرم کود در هر کیلوگرم خاک باعث افزایش عملکرد علوفه در تمام گونه های یونجه یک ساله می گردد.

اعمال این سیستم در بخشی از دیم زارهای کشور به جای سیستم غله – ایش ضمن افزایش تولید غله آزادی حاصل خیزی، کنترل فرسایش، اصلاح ساختمان خاک و تولید علوفه با کمیت و کیفیت بالا خواهد شد. لازم به ذکر است اجرای این سیستم در کشور احتیاج به پژوهش بیشتر و ترویج آن توسط افراد متخصص دارد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی