بعد ازآزمایش خاک می توان میزان کود موردنیاز خاک چراگاه یونجه را برای زراعت یونجه می توان تعیین کرد. وجود پتاسیم و فسفر یک عامل تعیین کننده در خاک می باشند درادامه میزان این مواد را در خاک برای تعیین کود مورد نیاز یونجه بررسی می کنیم.

کودهای مورد نیاز یونجه

آزمایش خاک تنها روش تعیین وضعیت حاصل خیزی و PH خاک است. برای تولید یونجه وجود حداقل۶۵ کیلوگرم در هکتار فسفر، ۳۵۰ کیلوگرم در هکتار پتاسیم و PH خاک نزدیک ۷ ضروری است. اگر این مواد غذایی ضروری ناکافی باشد یا PH خاک کمتر از 5/6 باشد عملکرد و طول عمر یونجه به طور معنی داری کاهش می­یابد. بایستی PH نزدیک خنثی (۷=PH)باشد به طوری که باکتری Rhizobium بتواند نیتروژن مورد نیاز یونجه در این حد را تثبیت نماید در صورتی که آزمایش خاک نشان داد که PH اسیدی است بایستی آهک استفاده نمود و در صورت نیاز به مواد غذایی قبل از کاشت فسفر و پتاسیم به خاک داده شود. در صورت نیاز به آهک و کود بایستی در ۱۵ سانتی متری سطح خاک داده شود. عملکرد بالای یونجه، مقادیر زیادی مواد غذایی را از  خاک خارج می کند.

         میزان مواد غذایی تقریبی و برداشت آن بوسیله بوته های یونجه با عملکرد ۵ تن در هکتار

یونجه مانند گندم و سایر محصولات نمی تواند خاکهای اسیدی را تحمل کند. PH خاک می بایستی بالاتر از2/6 باشد تا شرایط مناسب برای باکتری تثبیت کننده نیتروژن را فراهم کند. گندم به خوبی در خاک های با ۵ / ۵ =PHنشو و نما می کند در حالی که تولید یونجه در ۵ / ۵ =PH، ۵۰ درصد کاهش می یابد و همچنین یونجه در خاک های با ۵=PH نمی تواند مستقر شود. به طور کلی عملکرد و کیفیت یونجه در خاک اسیدی کاهش می­یابد.

زمانی که PH خاک کمتر از 2/6است بایستی حداقل یک تن کربنات کلسیم موثر در عمق ۱۰-۱۵سانتی متر خاک قبل از کاشت داده شود. با توجه به میزان اسیدی بودن خاک، خاک های نوع لومی و رسی ممکن است چندین تن آهک در هکتار لازم داشته باشند. از آنجایی که چندین ماه طول می کشد آهک با خاک واکنش نشان دهد لذا بهتر است حداقل یک سال قبل از کاشت یونجه با کود مورد نیاز یونجه داده شود. برای اینکه در طول سال یونجه با عملکرد حدود 11 تن در هکتار داشته باشید 6/6 تا 1/11 تن آهک لازم است که در این حالت PHخاک کاهش زیادی پیدا نمی کند.

حتی اگر خاک تحتانی اسیدی نباشد نمی توان آن را جایگزین خاک سطحی نمود چرا که غالب فعالیت باکتری­های تثبیت کننده نیتروژن در ۱۵ سانتی متری سطح خاک است. اگر یونجه توان جذب ترکیبات ضروری (پتاسیم، کلسیم و منیزیم) در خاک را داشته باشد، استفاده مناسب از آهک قبل از کاشت برای تنظیم PH تا ۷ جهت در دسترس بودن عناصر در طول عمر یونجه ضروری است.

باتوجه به اینکه طول دوره رشد یونجه طولانی بوده و برداشت محصول بیشتر در مرحله جوانی صورت می گیرد، برداشت چند چین محصول یونجه در سال، موجب کم شدن مقدار مواد غذایی خاک و کاهش عملکرد بویژه در سالهای بعدی می شود که می توان کرد لازم را یکبار در سال در اواخر پاییز یا در بهار بعد از اولین چین به زمین اضافه کرد.

ازت  

کمبود ازت در یونجه بندرت مسئله ای ایجاد می کند زیرا باکتری های ریزوبیوم که در داخل گره هایی که بر روی ریشه های یونجه بوجود می آیند، با گیاه حالت همزیستی داشته و می توانند ازت هوا را تثبیت کرده و مقداری از آن را در اختیار گیاه قرار دهند. لیکن قبل از زمان کاشت مقدار ۵۰ کیلوگرم اوره یا ۷۵ کیلوگرم نیترات آمونیم در کود مورد نیاز یونجه در هکتار توصیه می گردد. البته با توجه به اینکه میزان عناصر غذایی خاک از مهمترین عوامل موثر در تعیین نیاز غذایی نبات محسوب می گردد، بهتر است هر ساله قبل از مصرف کود مورد نیاز یونجه اقدام به نمونه گیری و تجزیه خاک نمود.

تثبیت ازت در یونجه

چنانچه اشاره شد یونجه توانایی قابل توجهی در تولید محصول فراوان دارد و در عین حال غذایی خوش خوراک و مغذی است و نیز در محدوده وسیعی از شرایط اقلیمی و در خاک های مختلف رشد و نمو می نماید. بدون شک عوامل بسیار زیادی در کسب این خصوصیات موثر هستند که در این میان موجودات ذره بینی هم زیست و باکتری­های غده ای شکل که ازت آزاد موجود در جو زمین را تثبیت می کنند قابل ذکر است.

مطالعات اولیه نشان داد که تعداد زیادی باکتریهای تثبیت کننده ازت وجود دارند و نیز تعداد زیادی از گیاهان خانواده لگومینوز وجود دارند که هرکدام باکتری های منحصر بفرد خود را دارند. لذا مشخص گردید که باکتری­های تثبیت کننده ازت نژاد بخصوص دارند که هر نژاد توانایی آغشته کردن یک یا چند گیاه لگومینوز را دارند.

باکتری تثبیت کننده ازت در ریشه یونجه Rhizobium meliloli است این باکتری به خانواده Rhizobiaceae تعلق دارد. این باکتری میلدای شکل، باریک، هوازی، گرم منفی، متحرک و هاگ تولید نمی­کند،پوشش یکنواختی ازت اژک دارد. درروی خمیرمایه یامالت بیشترین رشدراداشته وازآن میتوان به عنوان محیط کشت استفاده نمودکلیه نژادهای باکتری ریزوبیوم در محیطهای قلیایی مقاومت یکسانی دارند ولی به محیط اسیدی بسیار حساس هستند.

تشکیل گره

توانایی نژادهای باکتری ریزوبیوم را در تولید و تشکیل غده خاصیت اکودن یا آغشته کردن می نامند. بعد از آغشته کردن بذر با باکتری و جوانه زدن بذر، باکتری از طریق تارهای ریشه وارد آن می شود. با این عمل به تدریج ریشه تغییر شکل داده و موج دار می گردد. بعد از آلودگی به باکتری غده شروع به تشکیل شدنمی کند که در این فرآیند عوامل بسیاری دخالت دارند و لازم به ذکر است که تعداد کمی از تارهای آلوده شده ریشه تبدیل به گره یا غده می شود (حدود ۱ تا ۵ درصد) بعد از آلودگی ریشه به باکتری تا مغز آن نفوذ کرده و سريعاً سبب تقسیم سلولی می گردد و باکتری آزاد می شود با آزاد شدن باکتری سلول های بیشتری آلوده شده لذا غدد جدید تشکیل می شوند. غده های تشکیل شده قدرت تثبیت ازت خیلی کمی دارند یا اصلاً چنین توانایی ندارند که عواملی در میزبان و خود باکتری چنین خصوصیتی را تعیین می نماید.

غده های تثبیت کننده ازت یونجه به صورت خوشه ای در روی ریشه های اولیه قرار می گیرند. وقتی از غدهها برش عرضی تهیه شود مرکز آنها برنگ صورتی و قرمز دیده می شود که رنگ قرمز به علت لگ هموگلوبینی است که پروتئین حاوی آهن است؛ چنین حالتی در غده های تثبیت کننده ازت دیده می شود چون که تغییر رنگ به سبز نشان از تغییر هموگلوبین به کوگلوبین است که هنگام توقف تثبیت ازت یا فساد غده ها به وجود می آید. با توجه به اینکه یونجه گیاهی است که در سال چندین بار برداشت می شود سهواً گرہهای تثبیت کننده ازت بعدازهرچینی ریخته وگرههای تازه با رشد گیاه تشکیل می شوند.

آغشته کردن بذر یونجه به باکتری

با توجه به نقش و اهمیتی که باکتری های تثبیت کننده ازت در رشد و نمو یونجه دارند عملاً هنگام برداشت یونجه، باکتری با بذر یونجه با خاک آغشته می شود که این عمل را تلقيح نیز می گویند. در گذشته تلقیح از طریق خاک انجام می گرفت ولی امروزه باتوجه به اینکه آغشته کردن بذر هم آسانتر و هم مؤثرتر است، از این طریق انجام می گیرد. برای این کار باکتری آماده که به صورتهای مختلف پودر، مایع بی رنگ یا آلوده به روغن در بازار وجود دارد را به صور مختلف مورد استفاده قرار می دهند. یکی از معمول ترین آنها روش تعليق باکتری است که در این حالت باکتری به صورت پودر را در حدود ۱۳۰۰ میلیمتر آب (برای حدود ۵۰ کیلوگرم بذر) حل کرده و سپس درست قبل از کاشت، باکتری را با بذر مخلوط می کنند.

برای افزایش کارایی و جلوگیری از مرگ و میر باکتری ها، بذور یونجه را با برخی مواد قندی مانند سوكاروز و مالتوز مخلوط می کنند تا اثر عوامل نامساعد موجود در روی بذر و نیز خاک کاهش یابد.

چنان چه قبلاً بیان شد یونجه محصولی است که بازدهی خوبی در خاکهای آهکی داشته و در خاک های اسیدی غالباً محصول قابل قبولی تولید نمی نماید. برای افزایش تولید یونجه در خاک های اسیدی یکی ازروشهای مؤثراستفاده ازباکتریهای تثبیت کننده ازت است. باتوجه به اینکهRhizobiummelioti نژادی حساس در برابر محیطهای اسیدی است. برای استفاده بایستی میزان آغشته شدن به باکتری را حداقل 1000 بار افزایش داد (یعنی اگر در شرایط عادی ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ باکتری در روی هر بذر قرا می گیرد این میزان بایستی به ۴۰۰۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰۰۰ برسد).

از طرف دیگر بذور یونجه را با محلول های مخصوص غذایی آغشته کرده و سپس آن ها را روی پودر کربنات کلسیم یا سنگ آهک می غلتانند تا پوششی از آهک به طور کامل در سطح بذور تشکیل شود. این عمل باعث خنثی شدن حالت اسیدی در محیط بذر می شود.

فسفر

فسفر از عناصر تشکیل دهنده اسید نوکلوئیک بوده و باعث تحریک رشد و تکامل ریشه ها می گردد، در گلدهی و میوه دهی موثر بوده و موجب افزایش مقاومت نبات در مقابل بعضی از بیماری ها می گردد. فسفر عنصری است که یونجه بیشتر از سایر عناصر به آن عکس العمل نشان داده و در تولید محصول اهمیت زیادی دارد.

پتاسیم

پتاسیم بعد از ازت بیشترین عنصر غذایی موردنیاز یونجه است. این عنصر به عنوان تنظیم کننده و کاتالیزور، نقش اساسی در رشد یونجه ایفا می کند. همچنین در واکنشهای آنزیمی، تنفس، متابولیسم کربوهیدراتها (از طریق تأثیر آن بر فتوسنتز) ایجاد مقاومت در برابر بیماری ها، نگهداری آب و مقاومت به خشکی (از طریق تنظیم مقدار آب سیتوپلاسم)، ساخت پروتئین ها، رشد برگها و تاخیر در پیر شدن آنها ضروری است. حد بحرانی پتاسيم حدود 75/1 درصد در ماده خشک گیاهی است. گاهی مقدار بیش از 5/2درصد نیز برای افزایش عملکرد توصیه می شود. مقدار این عنصر در یونجه با افزایش سن گیاه کاهش می یابد و حداکثر مقدار آن در طول دوره رویشی مشاهده می شود و در مرحله گل دهی و دانه بستن از مقدار آن کاسته می شود. مقدار پتاسیم در قسمتهای مختلف گیاه متفاوت است به طوری که در ساقه حداکثر و در برگ بیشتر از ریشه می باشد. یونجه مانند سایر بقولات علوفه ای نیاز پتاسیمی بالایی دارد و با برداشت محصول زیاد، مقادیر قابل توجهی پتاسیم از خاک خارج می شود. از طرفی علی رغم آنکه یونجه دارای شبکه ریشهای عمیق و گسترده است و می تواند با در اختیار داشتن حجم زیادی از خاک، پتاسیم مورد نیاز خود را تامین نماید، ریشه گیاه یونجه برخلاف گندمیان دارای ظرفیت تبادل کاتیونی بیشتری است از این رو تمایل بیشتری به جذب کاتیونهای دو ظرفیتی از جمله کلسیم دارد و لذا کمبود این عنصر در مزارع یونجه حتی در مناطق نیمه خشک قابل مشاهده است.

کمبود پتاسیم در مزارع یونجه قابل تشخیص است. در این شرایط تراکم محصول در مزرعه کم است و به علت کاهش فعالیت آنزیم تثبیت کننده ازت، ازت غیر پروتئینی در گیاه تجمع می یابد و رشد ساقه ها و ریشه ها کم بوده و لکه های کوچک سفید یا زردرنگ در اطراف برگچه ها نمایان می شود. به تدریج بافتهای بین لکه ها شروع به زرد شدن کرده و در برخی موارد حاشیه برگ به رنگ قرمز یا قهوه ای در آمده و برگچه ها به صورت فنجانی به سمت پایین متمایل می شوند و در صورت تشدید کمبود، برگها میریزند.

در خاک هایی که مقدار پتاسیم قابل استفاده کمتر از ۳۰۰ میلی گرم در کیلوگرم باشد، بسته به میزان کمبود می توان تا ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار کود کلرور پتاسیم (به دفعات همراه با آبیاری) مصرف نمود. زیادی پتاسیم نیز می تواند مانع جذب کلسیم گردد. مصرف زیاد کلرور پتاسیم موجب کاهش تراکم يونجه و زرد شدن انتهای برگچه­ها می شود. بدین منظور جهت کاهش خطرات زیان آور کلرور پتاسیم، این کود را به صورت تقسيطی و با مقادیر کم باید مصرف کرد.

کلسیم

کلسیم در ساختمان دیواره سلولی، سنتز پروتئین ها، بهبود مصرف آب، غده بستن ریشه و تثبیت ازت، رشد و توسعه ریشه ها و در نهایت عملکرد آن نقش دارد. مقدار مطلوب کلسیم در یونجه حدود یک درصد است. نتایج برخی تحقیقات نشان میدهد که برداشت ۵ تن یونجه خشک با جذب ۷۵ کیلوگرم کلسیم از خاک همراه است. به نظر می رسد میزان تحمل یونجه در خاک های اسیدی به عناصر آهن، منگنز و آلومینیم با مقدار کلسیم جذب شده در ارتباط باشد. در این خاکها که غلظت این عناصر سبب کاهش رشد اولیه یونجه می شود، مصرف آهک علاوه بر تامین کلسیم کافی، از قابلیت انحلال این عناصر می کاهد. همچنین قابلیت دسترسی فسفر و مولی بدن را افزایش داده و به این ترتیب عملکرد محصول را نیز افزایش می دهد. به دلیل آهکی بودن بیشتر خاک های تحت کاشت یونجه در استان، کمبود آن کمتر مطرح است. مصرف بیش از نیاز کودهای پتاسیمی در برخی خاک­ها احتمال کمبود کلسیم را به دنبال دارد. در شرایط کمبود کلسیم جوانترین و پیرترین قسمت های یونجه تحت تأثیر قرار می گیرند، رشد یونجه و میزان تثبیت ازت کاهش می یابد، بوته های جوان یونجه دچار مرگ زمستانی شده یا در طول خشکی تابستان از بین می روند.

در خاک های با PH کمتر از ۶ مصرف مواد آهکی به صورت مخلوط با خاک، ۲تا۳ هفته یا ترجیهاً یک سال قبل از کاشت مناسب میباشد.

محققین نشان دادند که محصول خوب یونجه، به مقدار ۴۵۰ الی ۶۰۰ کیلوگرم سولفات کلسیم برای رشد مناسب خود در خاکهای دچار کمبود نیاز دارد. با مصرف ۶۰۰ کیلو گرم در هکتار سولفات کلسیم در مزارع یونجه زنجان، رشد و عملکرد مزرعه یونجه بسیار مطلوب بوده است.

عناصر ریزمغذی به ویژه روی، منگنز، بر و مولیبدن در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصول نقش مهمی دارند. با توجه به اهکی بودن و بالا بودن PH اغلب خاکهای تحت کاشت این محصول، کمبود این عناصر غیر منتظره نیست به این دلیل توجه به مصرف کودهای محتوی عناصر ریز مغذی با توجه به نیاز گیاه در طول دوره رشد ضروری است.

برای بدست آوردن حداکثر محصول و در نتیجه استفاده بیشتر در امر کشاورزی در درجه اول باید کاری کنیم که میزان محصول در واحد سطح بالا برود. استفاده از کود مورد نیاز یونجه چنانچه به طور صحیح و فنی عمل شود یکی از بهترین راههای رسیدن به هدف بالا می باشد. یکی از نکاتی که جهت رسیدن به این هدف به ما کمک کند، شناسایی خاک از نظر مواد غذایی موجود در آن و از نظر نوع خاک می باشد.

به طور کلی جهت پی بردن به مواد غذایی موجود و حاصلخیزی خاک و تعیین نوع زراعت مناسب و مشخص نمودن روش صحیح کاشت و آبیاری  تعیین میزان کود مورد نیاز یونجه ، بایستی خاک را در آزمایشگاه تجزیه کرد و اولین مرحله برای تجزیه خاک نمونه برداری از آن به طریق صحیح می باشد.

کودهای ثانویه و ریزمغذی ها

کمبود عناصر ثانویه (کلسیم، منیزیم و گوگرد) و ریزمغذی ها (آهن، روی، منگنز، مس، بر، مولیبدن و کلر) معمولاً در مزارع یونجه مشکلی را ایجاد نمی کند. از کودهای اختصاصی حاوی مواد غذایی ثانویه و ریزمغذی ها نبایستی در مزارع یونجه استفاده کرد مگر این که مدرک مستدلی بر کاهش این مواد وجود داشته باشد. وجود بوته های کوتوله و زرد ممکن است کمبودها را تأیید نماید، با این حال با یک تست قابل اعتماد خاک یا با استفاده از کود یک ترکیب غذایی مشخص تنها به یک منطقه کوچکی از مزرعه و مشاهده واکنش گیاه می توان کمبود را شناخت. با این حال PH خاک و میزان فسفر و پتاسیم خاک حتماً قبل از تایید کمبود مواد غذایی و ریزمغذیها بایستی اصلاح گردد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی