پرورش حیوانات اهلی در دنیا در یکی دو دهه اخیر با سرعت چشمگیر پیشرفت نموده است و دام­های مختلف برحسب طبیعت زندگیشان به منظور تولید بیشتر تکامل یافته اند. مقایسه گزارشات مربوط به میزان تولید اینگونه دام­ها در سنوات گذشته و حال، بیانگر این واقعیت است که سرعت تكامل حيوانات اهلی بستگی مستقیم به میزان زاد و ولد آنها دارد. بطوریکه هر قدر دام­ها نتایج بیشتر بوجود بیاورند سرعت تکامل آنها بیشتر است. در بین حیوانات اهلی مختلف، پرندگان که از طریق تخم گذاری زاد وولد می نمایند، بیش از سایر حیوانات در جهت هدف­هائی که منظور انسان بوده است تکامل پیدا کرده و کاملاً به شكل يک ابزار صنعتی درآمده اند. به همین دلیل باید برای پرورش بهتر با تولید مثل گوسفند و دستگاه تناسلی گوسفند برای افزایش به روری اطلاعاتی را کسب نماییم دراین پست به بررسی بلوغ گوسفند و فحلی گوسفند را نیز بررسی می کنیم.

تولید مثل و روش های جفت گیری در گوسفند

افزایش بازدهی پرورش طیور بصورت صنعتی در مقایسه با پرورش به شکل سنتی بیانگر سرعت تکامل مورد بحث می باشد. گاو و گوسفند که از نظر تولید زاده ها در مدت معین نسبت به طیور محدودتر می باشند، تکامل آنها نیز نسبت به طیور بسیار کمتر بوده است. بهرحال برای اینکه بتوان از حیوانات اهلی بهره بیشتری گرفت باید علاوه بر قابلیت تولید محصول، به ظرفیت تولید مثل آنها نیز توجه زیادی مبذول داشت. به همین منظور چگونگی تولیدمثل و افزایش بهره وری آنها در گوسفند ذیلا مورد مطالعه قرار می­گیرد:

۱- دستگاه تناسلی قوچ و چگونگی تولید اسپرم

دستگاه تناسلی قوچ از اعضای مختلفی ساخته شده است که ذیلا شرح داده می شود:

1- 1- بیضه ها: بیضه های دستگاه تناسلی گوسفند زوج بوده و در خارج از محوطه بطنی در ناحیه ای که بنام ناحیه مغابنی خوانده می­شود قرار دارد. سطح خارجی بیضه از غشاء آلبوژینه پوشیده شده و در لبه خلفی و دو انتهای فوقانی و تحتانی آن اپیدیدیم قرار گرفته که در محاذات انتهای پائینی بیضه از خارج به داخل و از پائین به بالا برای ممتد شدن به مجرای خروجی خمیده شده و بوسیله ورقه احشائی مستور گردیده است. عمل اصلی بیضه های دستگاه تناسلی گوسفند ساختن اسپرماتوزوئید می­باشد. مراحل مختلف و یا پروسه ساخته شدن اسپرماتوزوئیدها را اصطلاحاً اسپرماتوژنز می گویند. اسپرماتوزوئیدها در داخل لوله های منی ساز از سلول­های مادری اسپرم در طی تقسیمات متوالی ساخته می­شوند. اسپرماتوسیت های نوع اول به روش تقسیم با کاهش کرموزومی بوجود می­آیند و سپس با یک تقسیم دیگر ( بدون کاهش کرموزومی) تبدیل به اسپرماتوسیت های نوع دوم می­گردند و بالاخره پس از طی مراحل مختلف تغییر شکل داده و به اسپرماتوزوئید تبدیل می گردند، میزان تولید اسپرم، یک صفت ارثی بوده و در طول زندگی حیوان بوسیله غده هیپوفیز کنترل می شود. در گوسفند تولید اسپرم با تکامل دستگاه تناسلی گوسفند بهنگام بلوغ جنسی یعنی وقتیکه سن حیوان در حدود سه ماهه است شروع می­گردد. هنگام بلوغ، بیضه ها و مجاری منی رشد می نماید. در سن شش ماهگی اسپرماتوزوئیدهای زنده که قدرت باروری دارند بوسیله بيضه ها تهیه می گردد.

2- 1- غلاف­های بیضه: از خارج به داخل به ترتیب عبارتند از:

الف – اسکروتوم : که دنباله پوست می باشد و در قوچ بوسیله موهای نازك پوشیده شده است. پوست این ناحیه نسبت به نقاط دیگر بدن نازك تر می باشد.

ب- دارتوس : دارتوس که یکی دستگاه تناسلی گوسفند می باشد که نازك و غیر مقاوم است و به پوشش لیفی بوسیله یک طبقه بافت نیمه شل اتصال می یابد.

پ – کرماستر: این پوشش که از الياف عضلانی مخطط ساخته شده و مثلثی شکل است، در سطح خارجی بند بیضه قرار دارد. رأس آن در بالا تا سوراخ بالائی مجرای مغابنی می رسد و قاعده آن در پائین روی انتهای فوقانی – خارجی بیضه متصل می شود. انقباض و انبساط این عضله بوسیله سیستم عصبی پیچیده کنترل می­شود و مرکز آن در مغز قرار دارد. سیستم عصبی مزبور بوسیله تغییر درجه حرارت محیط تحت تأثیر قرار گرفته و بیضه ها را هنگام سرما به بدن نزدیک و هنگام گرما از بدن دور می نماید، بطوری که درجه حرارت بیضه همیشه ۲ تا ۳ درجه از حرارت طبیعی بدن کمتر و بطور ثابت باقی می ماند.

ت- پوشش لیفی : که در قوچ برخلاف گاو نازك است و بشکل کیسه کامل، تمام سطح بیضه  را می پوشاند و در قسمت فوقانی وارد مجرای مغابنی می شود و در حالیکه در خارج بوسیله کوماستر پوشیده می گردد تا سوراخ فوقانی مجرای مغابنی بالا رفته و در همانجا تحلیل می رود.

ث – پوشش مهبلی: این پوشش از امتداد پرده صفاق روی بند بیضه و بيضه حاصل می­شود و دارای یک ورقه جداری و یک ورقه احشائی است. ورقه جداری به سطح داخلی پوشش لیفی می چسبد و ورقه احشائی در اطراف بند بیضه و بیضه امتداد می یابد. این دو ورقه در محاذات حلقه مغابنی بالائی، بوسیله ماساريقا به یکدیگر متصل می گردند و بدین ترتیب بند بیضه در این ناحیه ثابت می­شود.

۱-۳- بلوغ گوسفند

بلوغ گوسفند از لحاظ جنسی در بره نر، بستگی به عوامل متعددی دارد که به ترتیب عبارتند از وزن، سن ، نژاد، آب وهوا، فصل زایش و غذا.بنظر می رسد وزن حیوان بیش از سایر عوامل در این امر مؤثر باشد. احتمالاً مسئله تغذیه به بلوغ گوسفند کمک می نماید. به تجربه ثابت شده است که بره های پائیزه دیرتر از بره های بهاره به مرحله بلوغ می رسند. همچنین بلوغ گوسفند در نژادهای درشت اندام دیرتر از نژادهای کوچک اندام است. البته بلوغ گوسفند صفت به خصوصیت نژادی بستگی دارد. لازم به یادآوریست که در یک نژاد، بره هائی که از رشد سریعتر برخوردار هستند و زودتر به وزن­های بالا می رسند، زودتر نیز بالغ می گردند. شرایط آب و هوا از نظر درجه حرارت و رطوبت در بلوغ گوسفند مؤثر می باشد. بطور کلی بره ها بین ۶ تا ۱۲ ماه در شرائط ایران به سن بلوغ رسیده قادر به جفت گیری می­باشند ولی از لحاظ بهره برداری و تکثیر نسل، معمولاً از سن ۱۸ ماهگی به بعد مورد استفاده قرار می­گیرند.

۱-۴- عوامل موثر بر روی تولید اسپرم:

1- 4 -۱-تغذيه و عوامل مغذی در جیره غذائی

الف- انرژی: تغذيه ناقص بره های نر در بلوغ گوسفند و به چگونگی تولید مثل آنها لطمه وارد می نماید و براساس تحقیقات ارائه شده توسط بعضی از دانشمندان، ممکن است تا ۳۰ درصد قدرت باروی دام و بلوغ گوسفند را پائین بیاورد. به همین ترتیب کاهش وزن قوچ، نقش عمده ای در باروری اسپرم آن دارد. البته فقر تغذیه ای آنقدر که هنگام بلوغ گوسفند ، بر روی بیضه ها تأثیر نموده و باعث غیرطبیعی شدن اسپرماتوزوئیدها می شود، بر روی قوچ پس از بلوغ تأثیر نمی گذارد و بهمین خاطر در تغذیه بره های نری که بعنوان قوچ نگهداری می شوند؛ دقت زیادی مبذول باید داشت. مسئله دیگر پوشش بدن حیوان می باشد و معمولاً در بره های نری که پشم آنها چیده نشده و بدن آنها مدت زیادی از پشم پوشیده است تعداد اسپرماتوزوئیدهای غیرطبیعی افزایش می یابد.

ب – پروتئین: تجربه نشان داده است که در بلوغ گوسفند پروتئین بسیار موثر می باشد تغذیه قوچ ها با جیره ای که پروتئین آن در حدود طبیعی می باشد از نظر حجم اسپرم بیش از حجم اسپرم قوچ­هائی بوده است که با جیره با پروتیین کم تغذیه شده اند. طبق آزمایشات انجام شده دراستراليا تغذیه با دانه های پروتئین (لوپن) بمدت ۸ هفته قبل ازقوچ اندازی باعث گردیده که حجم بيضه ها به مقدار قابل ملاحظه ای افزایش یابد و به همین ترتیب بلوغ گوسفند و  درصد بره زائی و دوقلوزایی در گله هائی­که با جیره غذائی محتوی دانه های پروتیین دار تغذیه شده اند بیشتر بوده است.

پ- عناصر معدنی : کلسیم و فسفر در بلوغ گوسفند و تولید اسپرم بیش از سایر عناصر معدنی مؤثر هستند. کاهش این عناصر در ماده غذایی می تواند در تولید اسپرم تأثیر نماید ولی باید یادآوری نمود که هنگامی این تأثیر محسوس است که حيوان عوارض ناشی از کمبود کلسیم را نشان دهد. کاهش عناصر معدنی معمولاً با کاهش پروتیین توأم می باشد. بنابراین هنگام قوچ اندازی دقت های لازم در این مورد باید مبذول گردد.

ت -ویتامین ها: ویتامین هائیکه در تولید اسپرم و بلوغ گوسفند نقش عمده ای دارند و بوسیله دستگاه گوارش گوسفند تهیه و یا سنتز نمی گردند عبارتند از ویتامین های A و D و E. کمبود ویتامین آکمتر محسوس است زیرا دام­ها هنگام باروری، معمولاً از علوفه سبز که محتوی کاروتن (پیش ساز ویتامین آ) است استفاده می نمایند. باید تذکر داده شود که فقدان ماده سبز در جیره غذای حیوان بهرحال کمبود ویتامین آ را موجب خواهد شد. اگر چنانچه جیره غذائی از نظر ویتامین آفقير باشد تعداد اسپرماتوزوئید های مرده افزایش می یابد.

کمبود ویتامین دی باعث دژنرسانس یا تحلیل لوله های منی ساز می گردد و اگر قوچی به این بیماری مبتلا گردد، حدود دو ماه طول می کشد تا با تجویز ویتامین دی درمان شود. ویتامین دی نقش عمده در جذب کلسیم و فسفر دارد و در صورت فقدان نور آفتاب، عوارض مربوط به کمبود این عناصر ظاهر می گردد.

ویتامین ای که در جیره غذایی حیوانات نشخوار کننده بطور طبیعی یافت می­شود نقش عمده ای در تولید اسپرم  و بلوغ گوسفند دارد. تجربه های علمی ثابت کرده است که افزودن ویتامین ای به جیره غذائی دام­هائی که با فقر غذائی مواجه هستند باعث افزایش با روی در میش ها شده است.

بهرحال باید توجه داشت که هنگام قوچ اندازی اگر جیره غذائی از نظر میزان ویتامین ها فقير باشد مقداری مکمل غذائی مشتمل برویتامین های آ و دی و ای به جیره حيوان اضافه نمود.

2- 4- 1- فصل و درجه حرارت:

همانطوریکه قبلاً اشاره شد طبیعت، چه در حیوانات وحشی و چه در حیوانات اهلی، فصل مناسب جفت گیری گوسفند را بر حسب وجود غذا و هوای مطلوب انتخاب نموده تا رشد زاده ها به بهترین وجه ممکن صورت پذيرد. دانشمندان ابتداء تصور می کردند که نقش اصلی را درجه حرارت در اسر باروری حیوانات و بلوغ گوسفند بعهده دارد در صورتی که بعداً ثابت شده که میزان روشنائی بیش از سایر عوامل در این امر مؤثر است. افزایش میزان روشنائی نواحی مختلف کره زمین که با افزایش درجه حرارت در ارتباط می باشد به شکل یک عامل مؤثر، باعث فعالیت دستگاه تولید مثل حیوانات می گردد. بدین ترتیب فصل جفتد گیری، در نواحی شمالی کره زمین نسبت به نواحی حاره که در مجموع از روشنائی کمتری برخوردار هستند، به مراتب کوتاه تر می باشد. تجربیات دانشمندان ثابت کرده است که روشنائی از طریق غده هیپوفیز باعث فعالیت بیشتر بیضه ها می­گردد. به این خاطر با نور مصنوعی نیز می توان فصل جفت گیری را تغییر داد. لازم به یادآوریست که میزان روشنائی در تولید اسپرم نمی تواند به اندازه تغذیه حيوان مؤثر باشد. ولی بهرحال حجم اسپرم قوچ در اوایل پائیز نسبت به اوایل بهار به مراتب بیشتر است.

درجه حرارت محیط که مستقیماً روی بیضه ها تأثیر می گذارد در تولید اسپرم نیز مؤثر است. اثر مصنوعی درجه حرارت بر روی دستگاه تناسلی گوسفند از جمله بیضه ها باعث توقف اسپرماتوژنز و توقف رشد و بلوغ اسپرماتوزوئید ها شده است. دانشمندان نشان داده اند که قوچ هائی که در فصل گرما اسپرم تولید شده آنها طبیعی نبوده است در فصل سرما کاملاً عارضه آنها برطرف شده است.

3- 4- 1– سن:

معمولاً قوچ­های جوان از نظر باروری پر ارزش تر از قوچ های مسن هستند. به همین خاطر گله داران هر دو یا سه سال، قوچ خود را تعویض می نمایند. علت این امر علاوه بر مسئله فوق موضوع هم خونی نیز می باشد. بهرحال اطلاعات کمی در مورد میزان کاهش باروری با بالا رفتن سن موجود است ولی چنین بنظر می رسد که طول عمر باروری در قوچ بیش از گاو می باشد.

4- 4- 1– عوامل ژنتیکی:

اگرچه خاصیت تحریک پذیری قوچ بنظر بعضی دانشمندان یک صفت ارثی است اما این امر هنوز بدرستی ثابت نشده است. ولی حجم اسپرم و قابلیت باروری اسپرم از نقطه نظر طبیعی بودن اسپرماتوزوئیدها تا حدود زیادی ارثی می باشد. لازم به یادآوریست که عدم باروری اسپرم براثر عوامل ارثی در صورتی قابل تشخیص می باشد که سایر عوامل گفته شده در فوق بطور طبیعی و کاملاً صحیح عمل شده باشد.

۲- دستگاه تناسلی در میش و چگونگی تخمک گذاری

دستگاه تناسلی دام ماده از اعضای مختلفی تشکیل شده است که به ترتیب عبارتند از: تخمدان­ها، لوله های اویدوکت، رحم، گردن رحم، واژن و دهانه خارجی واژن. چهار قسمت اول بوسیله رباط بزرگ یا لیگمان لارژ که از یک پرده عضلانی تشکیل شده است نگهداری می شود. تخمدان­ها بوسیله پرده مخصوصی بنام مزوواریوم حفظ می شوند. در گوسفند پرده عضلانی فوق از بالا به پائین و از عقب به جلو کشیده شده و در ناحیه مغابنی شاخه های رحم مثل شاخ پیچ خورده و به تخمدان منتهی شده است.

۲-۱ – تخمدان­ها و چگونگی تخم ریزی:

تخمدانها یکی از اجزا دستگاه تناسلی گوسفند برعکس بیضه ها، درداخل بطن حیوان باقی می مانند. تخمدان­ها در گوسفند بادامی شکل بوده و دارای ترشحات هورمونی است. قسمتی ازتخمدان که بوسیله پرده های اطراف پوشیده نیست به دهانه شیپور فالوپ نزدیک است که تخمک ها در این محل ریخته می شوند. تخمدان­ها از دو لایه خارجی و میانی تشکیل شده و بوسیله سلول­های پوششی زاینده احاطه شده است و هنگام بلوغ تا هفت برابر بزرگ می شوند. لایه میانی از بافت فیبروالاستیک تشکیل شده و عروق از این طریق، تخمدان را تغذیه می نمایند. لایه خارجی شامل فولیکول­های مختلف و سلول­های پیش ساز و فیبریلاست ها یا بافت کلاژن، مویرگ­های خونی، مویرگ­های لنفاوی، اعصاب و سلول­های عضلانی صاف می باشد. بافت فوق در بخش های خارجی تر تقريباً از لایه­های موازی هم ساخته شده و مجموعاً بافت همبند تخمدانی نامیده می شود.

تکامل فولیکول­ها تا هنگام تولد بره تا مرحله اووسیت نوع اول رسیده و بعد متوقف می شود . این سلول (فولیکول اولیه) بوسیله یک سری سلول­های پهن احاطه شده و هنگام بلوغ، طی تقسیمات متوالی زیاد می­شود و از این به بعد به آن فولیکول­های ثانویه می گویند. در قسمت داخلی فولیکول مزبور، مواد ترشحی ریخته می­شود و فولیکول متورم می گردد. سلول­های زاینده افزایش یافته و چهار لایه می گردند. در قسمت خارجی مویرگ­های عروقی قرار دارند که دولایه از سلول­های تکا را دربر گرفته است. استروژن­ها (فولیکولین) بوسیله سلول­های زاینده و پروژسترون بوسیله سلول­های تکا ترشح می شوند.

هنگام تخمک ریزی، بخش خارجی فولیکول نازك می شود و سپس به شكل سوراخی درمی آید و براثر کاهش فشار داخلی فولیکول ضمن بیرون ریختن ترشحات هورمونی اوول نیز که بوسیله سلول­های زاینده احاطه شده است بیرون ریخته می شود.

۲-۲ – لوله های اویدوکت:

یکی از اجزا دستگاه تناسلی گوسفند لوله های اویدوکت می باشد تخمدان در گوسفند مقابل شیپور فالوپ (که دهانه لوله اویدوکت می باشد) قرار دارد. لوله های اویدوکت بوسیله پرده ماساريقای رحمی به موازات و در طرفین رحم نگهداری می­شوند لوله های فوق از سه قسمت شیپور فالوپ، آمپول و ایستموس تشکیل شده است. چین خوردگی لوله های فوق و طول آن از گوسفندی به گوسفند دیگر فرق می نماید. لوله اویدوکت عمل هدایت اوول و اسپرماتوزوئید در جهت یکدیگر و حمل تخم تشکیل شده را تا رحم به عهده دارد، اوول تا ناحیه آمپول، هدایت می شود و در ابتدای محل ایستموس عمل گشن گیری انجام می شود و پس از سه تا پنج روز که در تخم، تقسیمات مراحل اولیه جنینی به انجام رسید تخم از ایستموس می گذرد و وارد شاخه رحم می گردد.

۲-۳- رحم:

یکی از اجزا دستگاه تناسلی گوسفند رحم می باشد رحم عضوی است «عضلانی-غشائی» که واجد دو شاخ و یکت بدنه می باشد. قسمت خلفی بدنه رحم را که به مهبل منتهی می شود گردن رحم می۔ گویند. بدنه رحم در محوطه لگنی قرار داشته و بلافاصله به شاخه های رحم متصل می گردد. شاخه های رحم بوسیله دو رباط مضاعف بهم متصل می شود. رحم و شاخه های آن توسط دو رباط پهن که بوسیله لبه پائین خود به قسمت­های جانبی سطح پائینی بدنه رحم و روی انحنای کوچکی شاخ های آن اتصال یافته است نگهداری می شود. لبه قدامی رباطات پهن بطرف بالا و جلو مورب بوده و نسبتاً وسیع است و در داخل آن تخمدان و مجرای تخم قرار می گیرد. لبه بالائی این رباط در طرفین و در محاذات زوائد عرضی مهره های کمر وعجز متصل می گردد.

۲-۴- گردن رحم

یکی از اجزا دستگاه تناسلی گوسفند گردن رحم می باشد در میش، گردن رحم خیلی باریک می باشد بطوریکه هنگام تلقیح مصنوعی معمولاً اسپرم را ابتدای دهانه رحم می ریزند. درطول گردن رحم چین خوردگی­هائی وجود دارد که از نظر تشریحی تقریباً مشابه گردن رحم گاو است.

۲-۵– ناحیه مهبل:

ناحیه مهبل در یکی از اجزا دستگاه تناسلی گوسفند تقريباً استوانه ای و طول آن حدود 15 تا ۲۰ سانتی متر می باشد. مهبل حالت ارتجاعی دارد و دیواره داخلی آن دارای چین های طولی است.

۳- فحلی گوسفند 

۳-۱- تشخیص فحلی در میش:

تظاهرات جنسی در میش نسبتاً آرام است و بدون وجود قوچ زیاد چشمگیر نیست. میش های فحل به سمت قوچ می روند و اگر تن به جفتگیری بدهند فحلی رامی توان حتمی دانست. قوچ هایی که برای آزمایش فحلی میش ها بکارمی روند، معمولاً دارای پیش بندی هستند که به زیر شکمشان بسته شده و یا از قبل عمل و ازکتومی یا انحراف قضيب روی آنها انجام گردیده است. جلوی سینه این قوچ ها را سینه بند مخصوص بسته و با ماده رنگی آنرا آغشته نموده و در گله رها می سازند.  میش های فحل که اجازه جفتگیری به قوچ­های مزبور بدهند، پشت آنها رنگی شده به راحتی قابل تشخیص هستند و می توان آنها را به روش تلقیح مصنوعی بارور نمود.

مقارن با شروع فحلی، مخاط فرج پرخون و متورم گردیده مایع شفاف و چسبناکی از عنق رحم ترشح می­شود. بعضی از کارگران ماهر از بوی ترشحات می توانند به فحلی گوسفند پی ببرند.

۳-۲- مدت فحلی (طلب) و زمان تخمک گذاری:

مدت فحلی در گوسفند از چند ساعت تا چند روز تغییر می کند و بطور متوسط ٢٤ تا 48 ساعت طول می­کشد. چنانچه دائماً قوچ همراه با گله باشد این زمان کوتاه تر می­شود. چنین بنظر می رسد که در ابتدا و انتهای فصل قوچ اندازی این مدت کوتاه تر است. مدت فحلی گوسفند در نژادهای مختلف چندان فرقی نداشته ولی تجربه نشان داده است که در نژادگوشتی این مدت کوتاه تر از نژادهای پشمی است. تخمک گذاری معمولاً اواخر دوره فحلی اتفاق می افتدولی این احتمال نیز هست که چند ساعت بعد از فحلی اوول آزاد شود. بهرحال در بیشتر مواقع در آخردوره تقریباً ۱۲ تا ٤١ ساعت بعد از شروع فحلی، تخمک گذاری صورت می گیرد. این مدت در نژادهای مختلف متغیراست ، معمولاً تخمك ٢٤ ساعت بعد از شروع ترشح .L.H و همزمان با ترشح زیاد .F.S.H آزاد می شود. در تخمک گذاری هائیکه دوتایی است، فاصله آزادشدن دو تخمک حدود ۲ تا 7 ساعت گزارش شده است. با اینکه قاعده معینی بین فعالیت دو تخمدان وجود ندارد با این حال اکثراً شاخه راست بارور می گردد.

۳-۳- طول دوره فحلی:

بطور طبیعی طول دوره فحلی در میش از ١٤ تا ۱۹ روز تغییر می کند و بطور متوسط حدود ۱۷ روز است. طول دوره فحلی در اوایل و اواخر فصل قوچ اندازی کوتاه تر است. عوامل دیگر مثل ضعف نشانیهای فحلی، عدم تخمک گذاری، تحلیل رفتن فوری جسم زرد ومرگ زودرس جنین که با نژاد و تغذیه گوسفند ارتباط دارد در طول دوره فحلی مؤثر است.

بروز فحلی هنگام شیردادن بسیار متغیر و نا هم آهنگ است و عدم فحلی در اثر شیردهی از چند روز تا چند ماه تغییر می کند، که معمولاً بین چهار تا ده هفته است. احتمالاً یک رابطه ارثی بین شیردهی و بروز فحلی در گوسفند وجود دارد. فحلی در میش بلوچی ۵ تا ۲۷ روز و بطور متوسط ۱۷ روز بعد از زایش (بخصوص اگر بره زایی در فصل جفتگیری صورت گیرد) ظاهر می­شود. گاهی اوقات که میش در حال شیردهی بوده فحلی بدون بوجود آمدن فولیکول و یا تخمک گذاری ظاهر شده است.

لازم به یادآوری است که طول دوره فحلی بعضی از میش ها از ۲۷ روز متجاوز بوده است و احتمالاً مرگ و میر جنین در مراحل اولیه موجب طولانی شدن دوره فحلی شده است.

۴- همزمان کردن فحلی در گوسفند

همزمان کردن فحلی گوسفند بیشتر بمنظور کوتاه نمودن دوره زایش و همچنین تولید بره های همسن و سال است. این عمل موجب می­شود که تغذیه گوسفندان را بهتر بتوان کنترل نمود. از نقطه نظر انتخاب بره ماده (بخاطر نگهداری میش داشتی) و یا بره نر (بخاطر نگهداری قوچ گله) شرایط مساوی برای تمام بره ها لازم است که با هم زمان نمودن فحلی گوسفند می توانند چنین بره هائی را تولید و انتخاب نمایند. چنانچه بخواهیم در فصل معینی، گله زایش داشته باشد برنامه مزبور می تواند کمک قابل ملاحظه ای در این امر بنماید. در دنیا روش­های مختلفی برای همزمان کردن فحلی بکار می رود که هر یک دارای مزایا و معایبی است. فعالیت جنسی در گوسفند به هورمون­ها و واکنش های غدد مترشحه داخلی مربوط می­شود. برای همزمان نمودن فحلی بایستی با تجویز مواد هورمونی معین نحوه فعالیت تخمدان­ها را تغییر داده و میش ها را اجباراً وادار نمود که فحل گردند. این کار به پنج طريق زير ممكن است:

الف – خوراندن پروژسترون مصنوعی یا سنتتیک به میزان 50 میلی گرم در روز به مدت ۱۶ روز به ازای هر رأس میش. پروژسترون مانع از فحلی میش ها بطور تک تک می­شود. ٢٤ تا ۷۲ ساعت پس از قطع هورمون، میش­ها بطور دسته جمعی فحل می گردند. این روش چندان دقیق نیست. زیرا جذب هورمون در تمام میش­ها یکسان نبوده و گاه اتفاق می افتد که بعضی از میش­ها خیلی دیر فحل می­شوند.

ب – تزریق روزانه هورمون پروژسترون به میش­ها به مدت 15 روز به میزان ۲۰ میلی گرم و یک روز درمیان. این روش کاملاً مؤثر بوده تقریباً 95 درصد میش­ها ظرف 48 ساعت پس از قطع آخرين تزريق فحل می گردند. اما تزریق مرتب میش ها از نقطه نظر اقتصادی گاهی مقرون بصرفه نیست و بعلاوه از نظر بهداشتی این عمل زیر نظر دکتر دامپزشک باید انجام شود.

ج – ایجاد فحلی با استفاده از سیلوستروس: سیلوستروس یک ماده جامد غیرقابل جذب آغشته به هورمون پروژسترون می باشد و به راحتی آنرا می توان زیرپوست میش قرار داد. در این روش ماده مزبور را معمولاً زیر پوست در ناحیه گردن پیوند می زنند و تا ۱۶ روز پروژسترون موجود در ماده مزبور مانع از بروز فحلی گوسفند می­گردد. در آخر دوره، ماده مزبور را مجدداً از بدن میش جدا نموده ٢٤ تا ٤٨ ساعت بعد ۹۸ درصد میش­ها فحل می­گردند. این آزمایش در موسسه تحقیقاتی حیدرآباد برروی میش­های نژاد مغبوله (آمیخته مغانی و مرینوس فرانسه یا رامبویه) و مغانی با موفقیت انجام شده است .

د – استفاده از اسفنج آغشته به هورمون پروژسترون: در این روش  معمولاً اسفنج فوق را در داخل واژن مقابل گردن رحم قرار می دهند معمولاً از انتهای اسفنج فوق، نخی به بیرون کشیده شده که برداشت آن به راحتی امکان پذیر باشد. اسفنج به مدت 15 روز در مهبل میش باقی می ماند و سپس در یک روز تمام آنها را در گله مورد آزمایش از مهبل میش­ها بیرون می آورند. تقریباً اکثر میش­ها ٢٤ تا ٤٨ ساعت بعد فحل می گردند. معایب این روش آنست که بافت پوششی که محتوی ترشحات سروزی است روی اسفنج رشد می نماید و رشته هائی از آن وارد بافت اسفنج می­شود و هنگام بیرون کشیدن اسفنج اثر زخمی برجای می گذارد که گاهی موجب عفونت رحمی می گردد.

هـ -ایجاد فحلی دسته جمعی در گله با استفاده از تغییر شدت نور:

در این روش گله را پس از زایش در سالن های پوشیده و فاقد پنجره قرار می دهند و بوسیله لامپ­های متعدد سالن را روشن می کنند. همچنین یک دوره رژیم غذائی پر انرژی برای گله ترتیب می دهند. در صورتیکه تنظیم نورد رست انجام شود میش ها بتدریج و یکنواخت فحل می­شوند. میزان نور 4 تا 6 وات است. میزان نور بستگی به شرایط جغرافیائی محل دارد و باید شرایطی در فصل جفتگیری در هر محل وجود دارد در سالن مزبور رعایت شود. با این روش می توان برنامه دوباره زایش در سال را نیز براحتی انجام داد.

و- استفاده از پروستاگلاندین در همزمان کردن فحلی گوسفند :

پروستاگلاندین از جمله هورمون هایی است که معمولاً بطور طبیعی در اواخر دوره فحلی گوسفند از دستگاه تناسلی گوسفند ، شاخه های رحمی ترشح شده و باعث ازبین رفتن جسم زرد می­شود. وقتی مقدار ترشح پروستاگلاندین از شاخه ها افزایش یافته و بحد معینی برسد، برروی جسم زود اثر می گذارد و باعث قطع ترشح پروژسترون می­شود. بدنبال این حالت علائم فحلی گوسفند ظاهر و آماده جفت گیری می­شود. تجربيات متعدد ثابت کرده است که پروستاگلاندین، یک نوع لوتئولیزین است و بواسطه همین خاصیت می توان بطور مصنوعی با استفاده از هورمن پروستاگلاندین، جسم زرد را در میش از بین برد. معمولاً پروستاگلاندین از روز 5 تا ۱۶ دوره فحلی برروی جسم زرد کاملاً مؤثر است و برای اطمینان ازهم زمان شدن فحلی گوسفند ، انجام دو تزریق ضروری می باشد. فاصله تزریق اول و دوم ۸ روز تعیین می­شود. معمولاً آن دسته از میش هایی که تازه فحل شده اند در تزریق اول عکس العمل نشان نمی دهند و نیاز به تزریق دوم خواهند داشت و آنهایی که قبلاً فحل شده اند نیز بلافاصله پس از تزریق اول علائم فحلی را نشان خواهند داد. در دسته اخیر، عمل قوچ اندازی انجام نمی­شود و درپایان دوره هشت روزه در آنها تزریق دوم صورت می گیرد تا علائم فحلی ظاهر شود. در هر دو دسته میش، بفاصلة ۳۲ تا 48 ساعت پس از تزریق دوم علائم فحلی ظاهر می گردد. مقدار تزریق براساس تجربیات انجام شده ۱۰ میلی گرم می باشد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی