در پست های قبلی یه موارد مهمی در جیره گوساله پرداختیم دراین پست با توجه به اهمیت جیره گوسفند را مورد بررسی کامل قرار می دهیم.

اصول تهیه جیره متعادل:

چگونگی تهیه جیره غذایی و استفاده از آن در تغذیه متعادل گوسفند، برحسب روش های گوناگون متفاوت است. اما در تهیه جیره صرف نظر از نوع روش، از اصول معینی باید پیروی کرد که عبارتند از:

• اول – پیش از تنظیم و تهیه جیره، از نوع و مقدار احتیاجات گوسفند نسبت به عوامل مغذی باید آگاه بود.
• دوم – جیره باید به مقدار کافی انرژی و پروتیین مورد احتیاج را تأمین نماید. در عین حال، جیره نباید از نظر پروتیین، مازاد براحتیاج حیوان باشد چه از یک­طرف غذاهای پروتئینی و یا غذاهای سرشار از مواد پروتئینی، گران تر و و به مقدار کمتر از غذاهای انرژی زا وجود دارند و از طرف دیگر مصرف بی حساب غذای پروتئینی، موجب در تعادل اختلال جیره می شود.
• سوم -جيره باید مطبوع و قابل هضم باشد.
• چهارم – جیره باید دارای کلیة عناصر معدنی و ویتامین های مورد احتیاج حیوان باشد.
• پنجم -جيره باید از نظر تغذیه میلیون ها اجرام میکربی شکمبه، کافی باشد تا اجرام نامبرده بتوانند علوفه خشبی را تجزیه و هضم نمایند. بواسطه عمل اجرام میکربی، جیره را می توان از پروتئین های کم ارزش و یا ازت غیر پروئینی تهیه کرد و بعنوان مثال یک سوم مواد ازته لازم در جیره را می توان از اوره تشکیل داد. مشروط بر اینکه سایر عوامل مغذی لازم در رشد و تکثیر اجرام میکربی شکمبه در جیره به مقدار کافی منظور گردیده باشد.
• ششم – جيره باید عاری از عناصر مضر و مواد سمی برای بدن باشد.
• هفتم- مقدار آب آشامیدنی گوسفند با نسبت ماده خشک در جیره بستگی دارد و با توجه به این نسبت باید آب کافی در اختیار گوسفند قرار داد.
• هشتم- قیمت تمام شده جیره باید از نظر اقتصادی قابل برگشت باشد و بعبارت دیگر قیمت جیره باید از قیمت موادی که گوسفند تولید می کند کمتر باشد تا سود کافی برای دامدار تأمین کند.
• نهم – جیره باید مطابق اصول بهداشت تهیه شود و به سلامت گوسفند خللی نرساند و به ویژه طعم و بوی گوشت و شیر را نامطلوب نسازد.
• دهم – جیره باید با حجم دستگاه گوارشی گوسفند در شرایط مختلف فیزیولوژیک متناسب باشد. بدیهی است حجم غذا نمی تواند بیش از حجم دستگاه گوارش باشد اما چون حرکت و جريان غذا در شکمبه و لوله گوارشی مستلزم حرکات و انقباضاتی است، در نتیجه اگر حجم غذا کم باشد، این حرکات به همان نسبت نیز کمتر خواهد شد. به همین جهت جیره باید باندازه کافی حجیم و دارای مقدار معینی مواد علوفه ای باشد مقدار علوفه (بر اساس ۹۰ درصد ماده خشک) در جیره نبايد از ۲ تا ۳ درصد وزن گوسفند تجاوز کند.

لزوم استفاده از مربع پیرسون:

معمولاً برای تهیه کنسانتره، دو یا چند غذای گوناگون را با یکدیگر مخلوط می سازند. برای تعیین نسبت اختلاط اجزاء متشکله غذای فشرده که باید دارای درصد معینی از یک عامل مغذی باشد لازم است از مربعی بنام مربع پیرسون استفاده شود. چگونگی استفاده از مربع پیرسون را با ذکر مثال زیر توضیح می­دهیم:

هرگاه بخواهیم با علف خشک جو و دانه ذرت علوفه ای و کنجاله سوژا، جیره ای به وزن 625/1 کیلو تهیه نماییم که نسبت معینی (مثلاً 4/15 درصد) پروتئین خام داشته باشد، ابتدا باید نسبت های معینی را برای علوفه (علف خشک جو) و کنسانتره (دانه ذرت علوفه ای و کنجاله سوژا) در نظر بگیریم.

فرض می کنیم نسبت علوفه در جیره ٤٠ درصد و نسبت کنسانتره در آن 60 درصد باشد. در اینصورت مقادير لازم هریک از اجزاء مشكله برحسب کیلو از رابطه های زیر به دست می آید:

کیلو علوفه       650/0= 40/0 ×625/1

کیلو مخلوط کنسانتره  975/0= 60/0 ×625/1

با توجه به اینکه، علف خشک جو 3/7 درصد پروتیین خام دارد، مقدار پروتیین خامی را که توسط هر یک از اجزاء جیره تأمین می شود. از رابطه های زیر می توان بدست آورد:

کیلو پروتیین خام علوفه خشک جو در ٤٠ کیلو جیره 92/2= 73% × 40

کیلوپروتیین خام غذای فشرده در ۶۰ کیلوجیره      48/12= 92/2- 40/15

حال باید ببینیم چه مقادیری از ذرت و کنجاله سوژا را باید با یکدیگر مخلوط کنیم تا 48/12 درصد پروتیین خام جیره توسط این مخلوط تأمین شود. ابتدا بايد تناسب زیر را به کار ببریم:

کیلو پروتیین     کیلو جیره

48/12           60

درصد پروتئین خام مخلوط غذای فشرده 80/20=      100

سپس مربعی را رسم می کنیم که بنام مربع پیرسون معروف است. آنگاه ابتدا در مرکز این مربع، درصد پروتیین خام مخلوط غذای فشرده و در رأس های D و A آن به ترتیب نسبت درصدهای پروتئین خام را در کنجاله سوژاو ذرت (بر اساس جدول ترکیبات غذای دامی) می نویسیم و سپس روی هر قطر عمل تفاضل را انجام می­دهیم و جواب­های حاصله را در انتهای هر قطر و در رأس های B و C یادداشت می نماییم:

آنگاه با محاسبات زیر مقادير لازم سوژا و ذرت را در 6۰ کیلو جیره به دست می آوریم:

مجموع قسمت های ذرت و کنجاله       37= 12+ 25

ذرت   قسمت

25      37

کیلو ذرت در 6۰ کیلو مخلوط غذای فشرده  5/40= X         60

کیلو کنجاله در 6۰ کیلو مخلوط غذای فشرده  5/19= 5/40- 60

روش­های گوناگون تهیه جيره متعادل:

اول -روش تی دی ان یا روش مجموعه عوامل مغذی قابل هضم:که براساس آن، تعادل جیره را برحسب مقدار تی­ دی ان می توان تنظیم کرد. در این روش، نسبت درصد ماده خشک، نسبت درصد پروتئین خام و نسبت کلسیم به فسفر جیره نیز باید با نسبت های مربوطه در جدول احتياجات کنترل و تنظیم گردد. چگونگی تهیه جیره را با استفاده از روش تی دی ان، با ذکر مثال زیر شرح می­دهیم تا براساس آن بتوان در تهیه هرگونه جیره در شرایط مختلف فیزیولوژیک برای گوسفند اقدام نمود:

مثال: تهیة جیره متعادل برای بره ماده در حال رشد که با علوفه تغذیه می شود و ۲۷ کیلو وزن دارد.

ابتدا مقادیر مورد احتیاج روزانة چنین بره ای را از نظر ماده خشک و پروتیین خام و تی دی ان و کلسیم و فسفر از روی  استخراج و یادداشت می نمائیم:

جدول (1) احتیاجات روزانه بره ماده ۲۷ کیلوئی که باعلوفه تغذیه می شود

چنانکه ملاحظه می شود، مقدار ماده خشک غذای روزانه بره، در شرایط فوق معادل 08/1 کیلو است و چون ۹۰ درصد شذا را ماده خشک تشکیل می­دهد، مقدار کل جیره روزانه برحسب کیلو از رابطه 20/1= 90/0: 08/1 به دست می آید. از طرف دیگر، مقدار مورد احتیاج روزانه برد از نظر تی دی ان بر اساس جدول (1) برابر با 6۸/0 کیلو است. در تهیه جیره به روش تی دی ان بجای عدد فوق حدود آن و یا 73/0- 63/0در نظر گرفته می شود و همیشه سعی بر این است که جیره از نظر تی دی ان به میزان حداکثر موارد احتیاج که در این مثال 73/0 کيلو است) تهیه و تنظیم گردد. به علاوه دار کلسیم و فسفر جیره نباید به ترتیب از 9/2 و 6/2 گرم کمتر و نسبت آنها از نسبت مورد احتیاج (12/1= 6/2: 9/2) نیز در جیره کمتر باشد.

هرگاه فرضاً بخواهیم چنین بره­ای را فقط با علف خشک يونجه تغذیه کنیم، ابتدا باید نسبت درصد تی دی ان را در علف خشک یونجه از روی جدول ترکیبات غذای دامی استخراج و یادداشت نماییم. این نسبت درصد برابر با 49 می باشد. با این ترتیب چون يک کيلو يونجه دارای 49/0= 100: 49 کیلو تی دی ان است، مقدار یونجه لازم برای تأمین حداکثر تی دی ان مورد احتیاج بره از رابطه زیر به دست می آید:

كيلو يونجه       40/1= 49/0: 73/0

بدیهی است، این مقدار یونجه از میزان غذای مورد احتیاج (20/1کیلو) بیشتر است. در عمل نیز هیچگاه به چنین بره ای فقط علف خشک نمی دهیم و معمولاً حدود نصف جیره را از مواد خشبی و حدود نصف دیگر را از غذاهای کنسانتره و سهل الهضم در نظر می­گیریم. هرگاه بدلایلی بخواهیم 4۰ درصد جیره را از علف خشک يونجه (با 5/15 درصد پروتیین خام) و 6۰ درصد آنرا از مخلوطی از کنجاله تخم پنبه (با حدود 41 درصد پروتئین خام) و آرد جو ( با 6/11 درصد پروتیین خام) تهیه کنیم ابتدا باید مقادير لازم کنجاله تخم پنبه و آرد جو را به دست آوریم. برای اینکار ابتدا از مربع ( پیرسون) استفاده می کنیم:

کیلوپروتئین خام علف خشک يونجه در 40كيلو جیره  20/6= 155/0 ×40

کیلو پروتئین خام مخلوط غذای فشرده در 60 کیلو جیره   40/7= 20/6- 60/13

درصد پروتئین خام مخلوط غذای فشرده     33/12= 60: (100× 40/7)

مجموع قسمت های جو و کنجاله             10/29= 73/0+ 37/28

کیلو جو در 60 کیلو مخلوط غذای فشرده   80/57= 10/29: (60 × 37/28)

کیلو کنجاله در 60 کیلو مخلوط غذای فشرده   20/2= 80/57- 60

سوم – روش واحد علوفه ای

که براساس آن می توان جیره های نگهداری و تولید را برای حیوان تهیه و تنظیم نمود. جیره نگهداری عبارت است از مقدار غذائی که برای زنده نگهداشتن دام در حالت استراحت و بدون درنظر گرفتن کمترین تولید محصول لازم و ضروری است و نسبت آن با وزن حیوان همبستگی دارد در تهیه جيره بروش فوق از واحد علوفه ای استفاده می­شود و واحد فوق عبارت از مقدار ثابت و معینی از انرژی مفید است که در یک کیلوگرم جو در ۱۰ درصد رطوبت وجود دارد. تهیه جیره براساس روش واحد علوفه ای در سه مرحله انجام می­گیرد که عبارتند از تعيين مقدار جیره برحسب واحد علوفه ای – کنترل مقدار ماده خشک در جیره – کنترل مقدار پروتیین قابل هضم در جیره. مقدار جیره بر حسب واحد علوفه ای در شرایط مختلف نگهداری و تولید متفاوتست و به همین جهت در مرحله اول باید مقادیر مربوطه را با استفاده از جداول مخصوص تعیین و استخراج نمود.

معمولاً بعد از آنکه وزن حيوان از ۳۰ کیلوگرم تجاوز کرد بخاطر اینکه فعالیت­های تولیدی حیوان در زمینه­های مختلف ( پشم، شیر، گوشت وغيره) مورد توجه قرار می گیرد باید جیره نگهداری نر و ماده را از هم تفکیک نمود بطوریکه همیشه جیره نگهداری نرها در وزن مساوی از جیره ماده ها به نسبت 05/0 الى 09/0 بیشتر باشد. به همین جهت در تنظیم جیره باید بنکات فوق نیز توجه داشت.

در دوره تولید مقدار واحد علوفه ای لازم در جيره روزانه معمولاً با نسبت کم و زیاد رشد روزانه حيوان بستگی دارد و بدیهی است حیوانی که در حال رشد و یا پرواری می باشد احتیاج به مواد ازته بیشتری دارد تا بتواند آنها را در بافت های خود ذخیره نمايد. در شرایط فوق چنانچه جیره تولید متعادل تنظيم گردد و حیوان انتخابی نیز جوان باشد کیفیت گوشت حاصله نیز بالا رفته و ارزش غذایی مناسبی خواهد یافت. معمولاً بافت گوسفندان جوان که خوب تغذیه شده باشند سرشار از ماده پروتیینی (در حدود ۲۰ تا ۲5 درصد) بوده و بعکس از نظر مواد چربی فقیر می باشد. در صورتیکه در دام­های مسن گوشت حاصله حتی در بهترین شرایط تغذیه کم آب و از نظر پروتیینی فقیر (در حدود 5 تا ۱۰ درصد) و از لحاظ مواد چربی غنى (الی ۸۰ درصد) می باشد.

بعد از تعیین میزان واجد علوفه ای در مرحله دوم باید مقدار ماده خشک موجود در جیره روزانة حیوان را محاسبه کرد و به کمک آن ضریب حجمی لازم را بدست آورد. منظور از ضریب حجمی تعیین مقدار معین و متناسبی از مواد خشبي در جیره غذایی حیوان است که بوسیله آن صرف­نظر از تعادل جيره از لحاظ واحد علوفه ای، می توان حجم جیره غذایی را متناسب با معده حيوان تنظیم نمود ضريب فوق با علامت Q نشان داده می­شود و مقدار آن از رابطه زیر بدست می آید:

که در آن DM برابر مقدار ماده خشک برحسب کیلوگرم و FU معادل واحد علوفه ای در کل جیره می باشد. حداکثر ضریب حجمی جیره در مورد میش و قوچ در حدود 8/1 و در مورد بره درحدود 2/1 است و براساس ضریب فوق می توان به مقدار لازم مواد خشبی و باصطلاح شکم پر کن در جیره گوسفند منظور نمود.

در عمل برای تنظیم جیره گوسفند ابتدا ترکیب غذا را بر حسب شرایط حيوان انتخاب می کنند و آنگاه از روی جدول ترکیبات غذای دامی مقدار ماده خشکی و واحد علوفه ای و پروتیین قابل هضم را برای هر یک از اجزای جیره استخراج و یادداشت می نمایند. سپس با جمع مقادير ماده خشک و تقسیم آن بر میزان واحد علوفه ای مقدار Q یا ضريب حجمی را محاسبه می کنند و چنانچه رقم بدست آمده بحدود استاندارد (یعنی 2/1 تا 8/1) نزدیک نباشد با کم و زیاد کردن و یا تغییر اجزای جیره آنرا تا حد ممكن متعادل می سازند. در صورتیکه عدد چاصله برای ضریب حجمی از حدود استاندارد کمتر باشد باید از نسبت غذای فشرده درکاست و در عوض بعلوفه و مواد خشبي آن افزود و برعکس اگر عدد حاصله از حدود استاندارد زیاد تر باشد باید از مقدار علوفه کاست حتی الامکان به غذای فشرده را در جیره بالا برد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی