عملیات مامایی در سخت زایی سگ به مجموعه روش هایی گفته می شود که دامپزشک با دست یا ابزار و داروهای لازم به منظور تسهیل زایمان انجام می دهد. عملیات مامایی می بایست تا حد ممکن در شرایط آسپسی انجام شود یعنی رعایت بهداشت و نظافت در حین عملیات ضروری است. برای رفع مشکل سخت زایی وسایلی وجود دارد که دامپزشک می تواند با آنها یا با کمک دست خود به خارج کردن جنین از شکم مادر کمک کند. پنس­های زایمانی، وکتیس و مواد لیزکننده از وسایلی هستند که به خارج کردن جنین کمک می کنند. گاهی نیز استفاده از داروهای خاصی از جمله تزریق داخل رگی کلسیم، استرادیول، محلول گلوکز و کورتون­ها کمک به ایجاد زایمان و رفع مشکلات زایمانی می کند به شرط اینکه سگ مادر هنگام زایمان مورد معاینه قرار گرفته و علت آن توسط دامپزشک مشخص گردد. در این پست هر آنچه که در مورد سخت زایی در سگها باید بدانید را بیان می کنیم.

سخت زایی

گاهی از اوقات به هنگام زایمان و به دلیل وضعیت نامناسب جنین در رحم مادر، بزرگی جنین، ضعف قدرت انقباضی (سستی رحم) ، مشکلات هورمونی و یا عیب دستگاه تناسلی حیوان ماده مراحل زایمانی مشکل می­شود. به عبارت دیگر سخت زایی زمانی پیش می آید که:

1. ۴ تا ۶ ساعت پس از شروع دومین مرحله زایمانی نوزادی به دنیا نیامده باشد.
2. ۴ تا ۵ ساعت پس از خروج اولین نوزاد علی رغم وجود چندین جنین در شکم مادر زور زایمانی مشاهده نشده یا بسیار ضعیف باشد.
3. علایمی از افسردگی و بی حالی در سگ ماده دیده شود.
4. ۲ تا ۳ ساعت پس از پاره شدن پرده های جنینی نوزادی به دنیا نیامده باشد.

در خصوص علل سخت زایی به دو مورد می توان اشاره کرد:

1. اشکالی از طرف مادر وجود دارد.
2. اشکال از طرف جنین است.

سستی اولیه رحم (ضعف انقباضی رحمی) و عدم تناسب جنین و لگن مادر دو علت اصلی سخت زایی در سگ هستند. سه نژاد داش­هاند، ابردین ترير و اسکاتیش تریر به خصوص مستعد سستی اولیة رحمی می باشند. در معاینات درمانگاهی سگ­هایی که دچار سستی اولیة رحم یا ضعف انقباضات رحمی هستند، هوشیار به نظر می رسند و ممکن است در این قبیل سگ­ها ترشحات سبز رنگی وجود داشته باشد. در سستی اولیه رحمی فقدان انقباضات رحمی و در نتیجه شروع نشدن مرحله اول زایمان وجود دارد. گردن رحم در این حالت متسع می شود ولی توله ها داخل مهبل نشده و هیچ نشانه ای از زایمان وجود ندارد و در صورت عدم درمان توله ها می میرند علت این مشکل به درستی شناخته نشده است ولی ممکن است عامل آن کم بودن توله ها که سبب می شود تحریک کافی برای زایمان ایجاد نشود و یا زیادی توله ها که سبب کشیده شدن بیش از اندازه رحم شده و انقباضات رحمی انجام نمی شود باشد. در برخی موارد کمبود کلسیم عضلات رحم و عوامل وراثتی نیز در این مسأله دخیل اند. این بیماران معمولاً از نظر غلظت کلسیم خون طبیعی بوده و پاسخی به درمان با اکسی توسین و کلسیم نشان نمی دهند. در سگ درمان این حالت به تعداد جنین های موجود در رحم بستگی دارد. اگر فقط یک توله در رحم باشد دامپزشک می تواند از راه مهبل آن را با پنس بیرون بکشد اما اگر چند توله در رحم باشند تنها راه نجات مادر و توله ها در این حالت انجام عمل جراحی سزارین می باشد بنابراین در صورتی که دامپزشک شما اطلاعات لازم را در خصوص زمان زایمان دریافت کند خود را آمادة عمل نموده تا بیشترین شانس زنده ماندن را برای مادر و توله ها فراهم کند.

سگ­های کورگی تغییرات شدیدی در اندازة توله ها نشان می دهند و به همین دلیل بزرگی بیش از اندازة جنین ممکن است در این نژاد دیده شود.

نژادهای براکیوسفال نظير باکسر و بولداگ به علاوة اسکاتیش تریر و سی­لی­هام به علت اینکه جنین ها دارای سر نسبتاً بزرگ و مادران دارای لگن کوچک هستند مستعد سخت زایی می باشند. بزرگی بیش از اندازه جنین معمولاً در سگ­های ماده ای دیده می شود که فقط یک یا دو توله در رحم دارند. سگ های ماده از نژادهای کوچک وقتی که برای اولین بار آبستن می­شوند معمولاً از بزرگی نسبی اولین توله دچار زحمت می شوند و اگر به موقع به حیوان کمک شود سایر توله ها را به طور طبیعی به دنیا می آورند ولی چنان چه کمک به تأخیر افتد ضعف انقباضات رحمی (سستی ثانویه رحم) ممکن است سبب وخامت وضع حيوان شود. سستی ثانویه رحمی عبارت است از قطع انقباضات رحمی پس از شروع آنکه ممکن است در اثر خستگی مفرط عضلات رحم یا برخی عواملی که در ایجاد سستی اولیه رحمی مؤثرند ایجاد شود. سستی ثانویه در اوایل مرحله دوم زایمان معمولاً به دنبال سخت زایی انسدادی رخ می­دهد. این مشکل در اواخر زایمان ظاهراً بعد از زایمان طبیعی چندین توله ایجاد می شود. انحراف سر و گردن به جوانب . وقتی سر و گردن جنین به هنگام زایمان در امتداد بدن نباشد. می تواند سبب سخت زایی شود. نکته جالب توجه این حالت غیر طبیعی آن است که معمولاً توله آخری را مبتلا می سازد.

کوچکی قطر كانال زایمانی مادر در نتیجة برآمدگی های مادرزادی استخوانی یا پینه های استخوان لگن که در اثر بهبودی استخوان­های شکسته لگن ایجاد می شود و یا تنگی کانال زایمان به شکل طبیعی و یا در نتیجه ترمیم نادرست استخوان های شکسته از دیگر عوامل سخت زایی هستند که به مادر مربوط می شوند. سخت زایی مادری در سگ از سایر گونه ها بیشتر است.

وجود توله های غیر طبیعی و عجیب الخلقه که در سگ به ندرت دیده می شود نظیر حالت جمع شدن مایع در جمجمه (هیدروسفال) می تواند سبب سخت زایی شود.

شروع کند زایمان در سگ ممکن است به علت کمبود کلسیم باشد بنابراین با تزریق داخل وریدی گلوکونات کلسیم جواب سریع دریافت شده زایمان انجام می شود و به منظور جلوگیری از بروز احتمالی لرزش عضلانی، کلسیم بایستی به مقادیر مناسب بعد از تکمیل زایمان به روش زیرجلدی تزریق گردد.

غیر مؤثر بودن انقباضات رحمی به هنگام زایمان از دیگر عوامل سخت زایی است که ممکن است با تزریق اکسی توسین به میزان ۳۰-۲۰ واحد به صورت عضلانی یا تزریق آهسته وریدی گلوکونات کلسیم ۱۰٪ به میزان ۳تا۵ میلی لیتر یا بیشتر درمان شود. تجویز اکسی توسین ممکن است با فواصل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه تکرار شود و پس از ۳ بار تزریق چنان چه پیشرفتی در روند زایمان حاصل نشد ممکن است عمل سزارین ضرورت پیدا کند. استفاده نادرست از اکسی توسین می تواند سبب جدا شدن جفت گردد و خطر مرگ جنین را به دنبال داشته باشد. بنابراین صاحبان سگ می بایست در تجویز این دارو و دیگر داروها به توصیة دامپزشک توجه نمایند تا دچار مشکلات حاصل از تزریق در حيوان نباشند.

در سگ­های بولداگ نوع خاصی از سخت زایی با منشاء سستی عضلات شکم همراه با سستی رحم دیده می­شود. آزمایشات نشان می دهند تغییر مکان زایمان در سگ های مادة در حال زایمان یبا نزدیک زایمان سبب تأخیر در زایمان می گردد و باز گردانیدن این قبیل سگ­ها به محل اولیه سبب راحتی و شروع زایمان می شود. گاهی از اوقات به نظر می رسد که سگ های ماده از دردهای زایمانی وحشت کرده و به طور ارادی زور زدن را متوقف می سازند. در این موارد استفاده از داروهای آرام بخش بسیار مفید است. در نژادهای مو بلند بهتر است موهای اطراف فرج را با قیچی کوتاه نموده و حیوان را برای انجام عمل زایمان آماده کرد. کوتاهی مو سبب می شود حيوان بتواند نواحی تناسلی را زبان زده و به خروج جفت و توله ها کمک کند. در موارد سستی رحمی و سستی عضلات شکم علاوه بر استفاده از دارو می توان از طریق انجام ماساژهای ملایم دیوارة شکم به صورت طولی از ناحیة ناف تا انتهای بدن به مادر در انجام عمل زایمان کمک کرد، این کار تنها در صلاحیت دامپزشک است.

در زیر طبقه بندی ۲۷۲ مورد سخت زایی در سگ مشخص شده است.

سخت زایی انسدادی جنینی

• بزرگی نسبی یک جنین یا بیشتر   77
• بزرگی بسیار زیاد (بزرگی مطلق)   15
• عجیب الخلقه ها   2
• وضعیت غیر عادی جنین ها    47

سخت زایی انسدادی، مادری

• غیر طبیعی بودن بافت های نرم مادر   4
• غیر طبیعی بودن لگن مادر (حاصل از تصادف)   1
• شل بودن جدار رحم    3

سستی ها

• سستی اولیه رحمی   41
• سستی ثانویه رحمی   44
• توقف عصبی ارادی زایمان  17(غالباً در نتیجه تغییر محل زایمان توسط صاحب سگ ایجاد می شود)
•  شروع کند زایمان با منشاء هورمونی   1
• شروع کند زایمان با منشاء کمبود کلسیم    7
• سقط جنین های مرده نزدیک زایمان        2
• مرگ بعضی از جنین ها قبل از زایمان      10
• بیماری های همزمان با زایمان               1

با توجه به موارد فوق می توان به نتیجه رسید که بیشترین عوامل سخت زایی به بزرگی جنین ها، وضعیت غیر عادی آنها و سستی اولیه و ثانویة رحمی بستگی دارد.

در سخت زایی قبل از شروع درمان و انجام عملیات مامایی، دامپزشک سؤالاتی از شما خواهد کرد تا حداکثر اطلاعات مورد نیاز را در جهت چگونگی برخورد با بیمار ارجاع شده به درمانگاه کسب نماید. این سؤالات عبارتند از :

1. آیا زمان آبستنی حیوان به اتمام رسیده یا زایمان زودرس می باشد.
2. آیا حیوان برای بار اول آبستن شده است.
3. حیوان تاکنون چندبار زایمان داشته است.
4. سابقه جفت گیری حیوان چیست.
5. آیا جثه سگ نر و ماده متناسب بوده است.
6. نحوه نگهداری حیوان طی دوره آبستنی چگونه بوده است.
7. زور زایمانی از کی شروع شده و چگونه بوده است (ضعیف، زودگذر، قوی، مكرر).
8. آیا زور زدن متوقف شده است.
9. آیا کیسة آب یا پرده های جنینی ظاهر شده است.
10. آیا هیچ مایعی خارج شده است.
11. آیا هیچ یک از قسمت های جنین در داخل فرج دیده شده است.
12. آیا حیوان قبلاً معاینه شده است.
13. آیا کمک به زایمان و دستکاری رحمی انجام شده است.
14. آیا توله­ای متولد شده است.
15. تولة متولد شده طبیعی بوده یا غیر طبیعی.
16. تولة متولد شده زنده به دنیا آمده یا مرده.
17. آیا حیوان هنوز غذا می خورد.
18. آیا استفراغ کرده است.

دامپزشک به هنگام معاینه در می یابد که نحوة تولد جنین چگونه است، آیا سر داخل مهبل شده، آیا دهان جنین قابل تشخیص است یا پس سر و گوش ها را می توان لمس کرد. اگر این حالت قابل مشاهده باشد بیمار احتمالاً یک مورد تولد پس سری است. ممکن است فقط یک پا لمس شود و اثری از سر توله نباشد که این حالت احتمالاً یکی از موارد انحراف جانبی سر است. اگر توله به حالت خلفی باشد تشخیص دم اغلب ساده است. آیا جنین به حالت پشتی چرخیده یا یکی از موارد حالت شکمی یا جانبی است. آیا بدنة رحم خالی است.

در هنگام زایمان و مرحلة دوم آن احتمال زنده بودن جنینی که وارد مجرا و کانال زایمان شده بعد از ۶ تا ۸ ساعت خیلی کم است زیرا تا این زمان جفت آن کاملاً جدا شده است اما جنین های باقی مانده ممکن است مدت خیلی طولانی تری زنده بمانند (۳۶ ساعت) و اصولاً پس از ۴۸ ساعت تأخیر در زایمان همة جنین ها می میرند.

به هنگام عملیات مامایی وقتی حیوان به سرعت و ظرف فقط چند ساعت به درمانگاه ارجاع شود کمک به سگ ماده از راه مهبل انجام می­شود ولی در موارد طولانی تر از ۲۴ ساعت یا بیشتر، سزارین اقدام اول است چون احتمال دارد سستی ثانویه رحمی ایجاد شده باشد و خارج کردن جنینِ مانع نتیجة نهایی زایمان را تغییر ندهد.

دامپزشک می تواند برای خارج کردن توله ها با انگشت یک دست خود توله را گرفته و با استفاده از دست دیگر توله را از طریق شکم به طرف خارج براند در این موارد اگر توله زنده باشد وقتی که دامپزشک انگشت در دهان توله می­گذارد حيوان عمل مکیدن را انجام می­دهد گاهی دامپزشک سر یا لگن توله ها را بین انگشت اشاره و انگشت دوم می گیرد. دامپزشک می تواند با عبور انگشت اشاره به طور عرضی از سطح پشتی (شانه و یا لگن) توله ها به دست­ها و پاهای خم شده برسد و این اندام ها را به عقب بکشد و یا اگر توله ای گیر افتاده باشد با چرخش ملایم آن به زایمان کمک نماید.

در هر حال عمل سزارین در صورتی مورد توجه دامپزشک شما قرار خواهد گرفت که:

1. بعد از ۱۵ دقیقه انجام عملیات مامایی پیشرفتی در زایمان حاصل نشده باشد.
2. مهبل حيوان آسیب دیده باشد.
3. مادر مضطرب باشد.
4. اکثر توله ها هنوز متولد نشده باشند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی