تولید محصولات ارگانیک بیشتر بر اساس نیاز و تمایل مصرف کنندگان آن می باشد، به همین علت در نظر گرفتن نیاز و علایق مصرف کننده آنها در انتخاب نژاد و سویه مناسب در تولیدات ارگانیک دارای اهمیت فراوانی است. بعضی از مصرف کنندگان پوست زرد را می پسندند و برخی پوست سفید را، بعضی از مصرف کنندگان پوست سفید تخم و برخی پوست های رنگی را می پسندند، بعضی از مصرف کنندگان زرده پر رنگ را بیشتر دوست دارند.در ادامه مطالب این بخش راهنمای تولید محصولات طیور ارگانیک را در اختیار شما عزیزان گذاشته ایم.

خواسته ها و انتظارات مصرف کنندگان

چهار بخش مختلف و عمده در تولیدات طیور وجود دارد: گوشت مرغ، گوشت بوقلمون، تخم مرغ و «طيور خانگی» از قبیل مرغ های زینتی، پرندگان آبی (اردک و غاز)، کبوتر، بلدرچین، شترمرغ، پرندگان بازی (قرقاول، کبک، تینامو) و … که تمامی آنها در شرایط ارگانیک در سرتاسر دنیا تولید می شوند و هر یک از این بخش ها از نظر ارزش اقتصادی در مناطق مختلف دنیا تفاوت دارند. یکی از مهم ترین و جالب ترین علایق مصرف کنندگان به خصوص در سال های اخیر، افزایش تقاضای آنها برای خرید خوراک­های سالم و طبیعی است که اصول اخلاقی (از قبیل رفاه و سلامتی حیوان) در تولید آنها در نظر گرفته شده باشد (آندرسون و همکاران ۲۰۰۵)

خرید محصولات ارگانیک عمدتاً تابع دو عامل اصلی است:

• کیفیت مناسب فرآورده ها (از نظر ظاهر، قیمت، نحوه و شکل فروش و برچسب زنی مناسب، عدم وجود بقایای شیمیایی در آن و کیفیت واقعی فرآورده ها پس از پخت و هنگام خوردن آنها)
• ملاحظات اخلاقی و فیزیولوژیک از قبیل شکل لانه سازی و آسایش پرندگان

 مرغ خانگی

مرغ خانگی فراوان ترین پرنده ای است که در سطح جهان برای تولید گوشت مرغ بکار می رود. انواع نژادهای مرغ خانگی در سرتاسر دنیا از نيا (اجداد «مرغ قرمز جنگلی» هستند. مرغ خانگی (Gallus gallus , Gallus gallus domesticus)یکی از ماکیان سانان است. مرغ خانگی نر خروس نامیده می شود. گفته می­شود که همه نژادهای ماکیان از چهار نوع وحشی زیر پدید آمده اند:

• گالوس -گالوس (مثل مرغ جنگلی قرمز)
• گالوس – لافایتی (مثل مرغ جنگلی سیلان)
• گالوس سونراتی (مثل مرغ جنگلی خاکستری)
• گالوس – واریوس (مثل مرغ جنگلی آبی و سبز)

در بین تولید کنندگان ارگانیک تلاش و حرکت رو به رشدی در خصوص استفاده مجدد از نژادهای اولیه مرغ وجود دارد.برای راهنمای تولید محصولات طیور ارگانیک میتوان در این راستا گفت که امروزه مرغ های تجاری را می توان به دو دسته «گوشتی» و «تخمگذار» تقسیم بندی نمود. انتخاب مرغ برای سیستم تولید ارگانیک نیازمند آن است که توانایی نژادها و یا سویه های مختلف مرغ را از نظر سازگاری با شرایط پرورش و نگهداری آنها در محیط مربوطه جهت پرورش مورد توجه قرار گیرد. اغلب رشته قوانین تولید ارگانیک مستلزم استفاده از نژادهایی است که بتواند در فضای بیرون از آشیانه به راحتی زندگی کنند و یا حداقل تولید کنندگان را در حرکت به این سمت و سو تشویق کنند. مرغ خانگی در مقایسه با دیگر گونه های اهلی شده (هم حیوانات و هم گیاهان) در معرض انتخاب محدود تری قرار دارند، زیرا در چنین شرایط عادی، نسل آنها رشد و افزایش می یافته است.

 مرغ تخمگذار

اغلب نژادهای تخمگذار تجاری که هم اکنون در بازار وجود دارند از نظر صفت درصد تولید تخم بالا در سیستم قفس، انتخاب شده اند و برای تولید ارگانیک مناسب نیستند. وزن بدن مرغ تخمگذار در سیستم پرورش صنعتی حدود دو برابر مرغ جنگلی است اما میزان تولید آنها ۱۰ برابر است.

در مقایسه رفتار مرغ تجاری (مانند مرغ لگهورن) با مرغ جنگلی در می یابیم: مرغ تجاری (صنعتی) دارای فعالیت کمتری است، در نتیجه رفتار چرا و پیدا کردن مواد خوراکی در آنها اندک است، مرغ تجاری روابط اجتماعی کمتری داشته و در برابر شکارچیان واکنش ضعیف تری را نشان می دهد (جانسن ۲۰۰۶). کاهش رفتار چرا در آنها دلالت بران دارد که نژاد مناسبی برای تولید ارگانیک و یا هر سیستم تولیدی که مستلزم دسترسی به فضای بیرون و به سر بردن در فضای باز باشد نیست. وقتی مرغ های تجاری قرار است دوباره در سیستم فضای باز یا سیستم مرتعی به زندگی ادامه دهند، بسیاری از رفتارهای طبیعی که به دلیل نگهداری در قفس کاهش و تنزل پیدا کرده اند به شکل رفتارهای بد ظاهر می شوند.

یکی از مهمترین این رفتارهای بد که در مرغ هایی که به روش صنعتی جدید نیز وجود دارد، صفت « نوک زدن» است و در نتیجه باعث توسعه بیماری کانیبالیسم و تلفات ناشی از آن می گردد. علاوه بر این گونه مرغ ها در شرایط طبیعی به ندرت به دنبال آشیانه برای گذاشتن تخم خود می روند، به همین دلیل در شرایط بیرون از قفس تعداد زیادی از تخم های خود را روی زمین می­گذارند (سورنسن ۲۰۰۱).

 نژادها و سویه های خاص

یکی دیگر از راهنمای تولید محصولات طیور ارگانیک استفاده از نژادهای بومی در برنامه اصلاح نژادی می بایست مورد تشویق قرار گیرد. نژادها و سویه ها بومی و محلی با شرایط محیطی منطقه سازگاری بیشتری دارند و در برابر بیماری­ها مقاومت بیشتری نشان می دهند و از دست شکارچیان سریع تر و راحت تر فرار می کنند (سورنسن ۲۰۰۱). کشور دانمارک در زمینه توسعه پرورش مرغ برای استفاده در تولیدات ارگانیک پیشتاز است. این کشور از سال ۱۹۸۰ اجازه نگهداری مرغ ها در قفس را نداد. از آن زمان به بعد انتخاب برای تولید گله های اصلاح نژادی بر اساس عملکرد مرغ ها در سیستم بستر پایه ریزی شد. یکی از نتایج این روند انتخابی تولید نژاد مرغ «اسکالبورگ» دانمارکی است. سورنسن طی بررسی ها و تحقیقات خود در سال ۲۰۰۱ عملکرد این مرغ دانمارکی را با هیبریدهای بین المللی (شیور و لوهمن) در دو سیستم قفس و بستر مقایسه کرد. درصد تولید تخم هیبریدهایی که در قفس نگهداری می شدند در مقایسه با هیبریدهایی که در بستر نگهداری می شدند، ۸ درصد بیشتر بود.

مرغ اسکالبورگ در هر دو سیستم به یکسان عمل می کرد ولی وقتی در قفس نگهداری می شد تلفات آن به ۵ برابر افزایش می یافت. تلفات هیبریدهایی که در سیستم بستر نگهداری می شدند در مقایسه با آنهایی که در قفس بودند 5/1 برابر بود. سورنسن و کجائر طی بررسی ها و تحقیقات خود در سال ۱۹۹۹ نشان دادند که در نژادهای جایگزین غیر تجاری که در شرایط ارگانیک پرورش یافتند کانیبالیسم (هم نوع خواری) کمتر بود. روشن است که در نژاد اسکالبورگ به صورت ژنتیکی با سیستم کف سازگار است و در مقایسه با هیبریدهای تجاری برای سیستم ارگانیک مناسب تر است.

 مرغ گوشتی

در همه سیستم های پرورش به صورت ارگانیک مرغ به هیچ وجه نباید در قفس نگهداری شود بلکه می بایست در شرایط پرورش آزاد با پوشش گیاهی مناسب قرار بگیرد، به طور سنتی مرغ ها را بر اساس سرعت رشد و ضریب تبدیل غذایی مورد انتخاب قرار می دهندکه این خود یکی از نکات مهم و راهنمای تولید محصولات طیور ارگانیک می باشد. نتیجه تولید مقدار زیادی گوشت مرغ با قیمت ارزان برای جمعیت رو به رشد انسان ها است. متاسفانه این انتخاب ها دارای عواقب منفی نیز بوده است (امرسون ۱۹۹۷). موارد بروز «آسیت» و «سندروم مرگ ناگهانی» در جوجه های گوشتی مدرن افزایش یافته، کارایی تولید مثلی و صلاحیت ایمنی آنها کاهش یافته و همچنین ناهنجاری های اسکلتی در آنها بیشتر شده است. لذا باید هر تلاشی را برای دو نگه داشتن پرندگان از استرس به کار برده همچنین نیازهای فیزیولوژیکی، تولید، زیست محیطی ، رفاه و آسایش، اجتناب از اذیت و آزار و سایر شرایط نگهداری آنها باید فراهم گردد. کستین و همکاران طی بررسی ها و تحقیقات خود در سال ۱۹۹۹ مشکل ضعف پا را در چهار آمیخته تجاری جوجه­ های گوشتی مقایسه کرد. آمیخته ها از نظر توان راه رفتن و دیگر علائم ضعف پا، تفاوت­های اساسی داشتند. بروز آسیت در جوجه های گوشتی توارث پذیر است و همبستگی مثبتی با وزن بدن دارد (مقدم و همکاران ۲۰۰۱)، در نتیجه برنامه های انتخاب بر اساس وزن بدن به احتمال قریب به یقین موجب افزایش و یا حداقل حفظ سطح این بیماری های متابولیکی می شود. پرندگان می بایست فضای کافی برای بروز رفتار طبیعی فراهم شود، در مدیریت بهداشتی همیشه پیشگیری بهتر از درمان است، امنیت زیستی مهمترین شاخص در پرورش می باشد. ضدعفونی کردن محل های نگهداری، تأسیسات، تجهیزات و لوازم ، اطراف مزرعه و استفاده از داروها و آنتی بیوتیک های مجاز مورد استفاده قرار گیرد.

اغلب سیستم های تولید جوجه های گوشتی به صورت صنعتی اداره می شوند و در بسیاری از موارد آنها را در سالن های محفوظ و بدون دسترسی به محیط بیرون نگهداری می کنند. کستلینی و همکاران طی بررسی ها و تحقیقات خود در سال ۲۰۰۲ کیفیت لاشه و گوشت نژاد و سویه مشخص جوجه گوشتی (ترهای راس) را که در شرایط معمولی (قفس های داخل سالن و در سطح 12/0 متر مربع به ازای هر پرنده) و یا ارگانیک (داخل سالن با تراکم 12/0 مترمربع با ازای هر پرنده به همراه دسترسی به یک مرتع علفزار با سطح ۴ متر مربع به ازای هر پرنده) مقایسه کرد. در سن ۵۶ و ۸۱ روزگی، ۲۰ جوجه از هر گروه ذبح شدند و صفات لاشه، سینه و ران آنها مقایسه شد.

عملکرد سینه در این دو گروه متفاوت بود و مرغ های ارگانیک دارای درصد سینه و ران بیشتر و چربی بطنی کمتری بودند. به لحاظ کیفیت، گوشت مرغ های ارگانیک دارای ظرفیت حفظ آب کمتر، «افت پخت» بیشتر و «اسکور برش پذیری» (چقری) بیشتری بود.  با وجود راهنمای تولید محصولات طیور ارگانیک در این حیطه یک گروه ارزیابی ارزش چشایی گوشت مرغ، جوجه های ارگانیک را از نظر ابدار بودن و قابلیت پذیرش کلی آنها در مرتبه بالاتری ارزیابی کردند. گوشت مرغ های ارگانیک دارای نسبت بالاتری از اسیدهای چرب اشباع و درصد کمتری از اسیدهای چرب تک غیر اشباعی در گوشت خود بودند. ولی از همه مهمتر اینکه اسیدهای چرب چند غیر اشباعی آنها به ویژه ایکوزاپنتانوئیک اسید، دوکوزاهگزانوئیک اسید و اسیدهای چرب «امگا – ۳» آنها بیشتر بود. اسیدهای چرب امگا – 3 در تغذیه انسان اثرات مفیدی دارد. البته وجود چنین پروفیل اسید چربی باعث می شود که قابلیت ماندگاری آنها در شرایط یخچال به دلیل توسعه فساد اکسیداتیو چربی ها کاهش یابد. بر اساس بررسی ها و تحقیقات کستلینی و همکاران در سال ۲۰۰۲، تغذیه علف های مرتعی علت اصلی افزایش اسیدهای چرب امگا – ۳ در گوشت مرغ های ارگانیک است.

 نژادها و سویه ها

با توجه به راهنمای تولید محصولات طیور ارگانیک  قوانین تولید ارگانیک در بسیاری از کشورها، قوانین خاصی را از نقطه نظر استفاده و انتخاب نژاد مورد بهره برداری تولید کنندگان ارگانیک وضع کرده است. به عنوان مثال بر اساس قانون 1999/ 1804اتحادیه اروپا :

هنگام انتخاب نژاد و سویه می بایست، توان و قابلیت دام برای انطباق با شرایط محلی، نشاط و مقاومت در برابر بیماری مد نظر قرار گیرد. نژادها و سویه های مورد استفاده در سیستم دامپروری فشرده که دام ها مستعد بیماری های مختلف و دیگر مشکلات بهداشتی هستند نباید این برنامه پرورشی در تولید ارگانیک بکار گرفته شود. اولویت انتخاب، متعلق به نژادها و سویه های بومی است که با شرایط منطقه ای سازگار هستند. ضمناً می بایست طیور با شرایط محیط بیرون از سالن نیز سازگار باشند و دارای دوره رشد طولانی بوده و حداقل سن کشتار آنها ۸۱ روز باشد (کمیسیون اروپایی ۲۰۰۷).

بسیاری از فعالیت­های اصلاح نژاد طیور به توسعه سویه هایی با سرعت رشد کم که برای سیستم باید ارگانیک مناسب باشند علاقه نشان داده اند (كاتز ۱۹۹۵ و ساوور ۱۹۹۷). انتخاب سویه های گوشتی با رشد آهسته در نهایت ما را به انواع پرندگان گذشته هدایت می کند. طی تحقیقات صورت پذیرفته توسط هاونشتاین و همکاران در سال ۲۰۰۳ و انجام مقایسه ویژگی های تولیدی سویه های جوجه گوشتی سال های ۱۹۵۷ و ۲۰۰۱ در حالی که جیره های غذایی خاص همان دوره را در اختیارشان قرار دادند، نتایج بدست آمده نشان داد که انتخاب ژنتیکی سویه ها در مقایسه با تأثیرات جیره غذایی اثر قابل ملاحضه ای بر رشد جوجه های گوشتی داشته و حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد تغییرات ایجاد شده مربوط به خصوصیات رشد، متعلق به ژنوتیپ های انتخاب شده بوده و تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد مربوط به پیشترفت های تغذیه ای است. سویه های دارای ویژگی رشد آهسته که با دسترسی به شرایط بیرون از سالن پرورش داده شده و در سن بالاتری کشتار شده اند دارای گوشت سفت تری بوده و عطر گوشت آنها بیشتر از مرغ های معمولی است. پرورش دهندگان مرغ ارگانیک به دلیل تغییرات در نوع پرورش دچار هزینه های زیادی شده اند، ولی به دلیل نوع تولید و تقاضای بازار در یک نقطه سود آوری قرار گرفته اند. دو نوع بازار مختلف برای گوشت مرغ داریم:

• مرغ زنده
• لاشه مرغ

در بازار مرغ زنده مهمترین ویژگی برای مشتریان: رنگ پر، پوست و پرهای شانه، قرمزی و اندازه تاج و شکل عمومی بدن است، اکثر تقاضای بازار برای مرغ دارای وزن ۲ الی 2/2کیلوگرم می باشد. به عنوان نمونه به بررسی مختصر مرغ نژاد «برچسب قرمز» فرانسه که دارای رشد آهسته نیز می باشد می پردازیم:

سیستم تولید این مرغ در فرانسه که قابل فروش تحت همین عنوان است دارای خصوصیات زیر می باشد (کینگ ۱۹۸۴)

– جوجه با رشد آهسته

– غذای دارای چربی پایین و غلات بالا

– تراکم نگهداری پایین

– حداقل دوره رشد ۸۱ روزه

– شرایط کشتار و بسته بندی خاص همراه با درجه بندی کیفی

در این سیستم جوجه ها در سن ۱۲ هفتگی به وزن 25/2 کیلوگرم می رسند و در نتیجه لاشه آنها بلندتر از مرغ های معمولی و دارای سینه کوچک تر و پاهای بزرگ تری هستند (یانگ و جیانگ ۲۰۰۵ ): پرورش این نژاد مرغ فرانسوی در مرتع انجام می شود. آب و هوای معتدل فرانسه امکان پرورش این زاد را در سرتاسر سال می دهد ولی در بسیاری مناطق جهان به دلیل تسلط آب و هوای سرد در برخی فصول سال ، پرورش آنها امکان پذیر نیست ( فاتاتیکو و بورن ۲۰۰۲)

با توجه به راهنمای تولید محصولات طیور ارگانیک لویس و همکاران در سال ۱۹۹۷ ویژگی های تولید مرغ نژاد برچسب قرمز (657 ISA) و مرغ معمولی (راس ۱) را در انگلستان مورد مقایسه قرار دادند. مرغ نژاد برچسب قرمز در ظرف ۴۸ روز به وزن متوسط ۱۵۳۴ گرم رسید در حالی که نژاد راس ۱، در همین محدوده زمانی به وزن ۲۶۶۲ گرم رسید. در سن ۸۳ روزگی وزن آنها به ترتیب برابر ۲۷۸۵ و ۴۵۷۱ گرم بود. بر اساس سن عرضه به بازار، این دو نژاد (به ترتیب ۸۳ و ۳۸ روز) ویژگی های تولید آنها به شرح زیر بود:

– وزن زنده ۲۷۸۵ و ۲۶۶۲ گرم

– مصرف خوراک ۸۲۵۷ و ۵۰۴۶ گرم

– ضریب تبدیل غذایی 01/3 در برابر 96/1

– تلفات به ترتیب 0 و 3/11 درصد

مرغ نژاد با رشد آهسته (مرغ نژاد برچسب قرمز) با شرایط پرورش غیر فشرده، راحت تر ساز گار می شود. در جوجه ها با رشد سریع، نوعی عدم توازن در توسعه عضلانی و کاهش اکسیداتیو گوشت مشاهده گردید (کاستلینی و همکاران ۲۰۰۲). اگر در منطقه ای خاص سویه های با آهسته رشد وجود نداشت، می توان برخی سویه های خالص محلی را برای پرورش ارگانیک مد نظر قرار داد.

نژادهای دو منظوره

اغلب تولید کنندگان معتقدند، نژاد مرغ ایده آل جهت پرورش و تولید ارگانیک نژادهای دومنظوره هستند که هم برای تولید تخم و هم برای تولید گوشت دارای قابلیت می باشند. این نژادها در مقایسه با نژادهایی که تنها برای تولید گوشت و یا تولید تخم اصلاح شده اند برای تولید ارگانیک مناسب تر هستند. بسیاری از آنها در حقیقت از نژادهای اولیه مرغ محسوب شده و از نظر مشکلاتی از قبیل اسیت و سندروم مرگ ناگهانی مقاوم هستند. البته باید توجه داشت که گوشت این نهاد تا پایا. د تولید تخم قابل دسترسی نیست. در این مدت می­بایست مرغ های مسن تر توسط مرغ های جوان و جدید جایگزین و مرغ های قدیمی به کشتار بروند. خروس های اضافی را می توان زودتر به بازان گوشت مرغ روانه کرد. به طور کلی مرغ های دومنظوره آرامتر و سرسخت تر هستند و در مرغ­هایی مانند لگهورن احتیاج به مصرف غذای بیشتری دارند. بیشتر آنها تولید تخم قهوه ای گوشت این مرغ ها در انتهای دوره تولید در مقایسه با مرغ های جوان خوشمزه تر است.

برخی از نژادهای مرغ های دومنظوره:

رود آیلندرد:

• – تولید تخم نسبتاً بالا
• – پوسته تخم قهوه ای رنگ
• – آرام هستند و به راحتی می توان با آنها کار کرد
• – خروس و مرغ دارای پوش پر قرمز تیره
• – وزن در انتهای دوره تولید تخم 5/2 کیلوگرم
• بیرد پلیموت راک:
• – از جمله نژادهای اولیه مرغ
• – کیفیت گوشت خوب و تولید تخم های قهوه ای نسبتاً زیاد
• – خروس ها و مرغ ها دارای رنگ خاکستری نواری
• – وزن مرغ به 5/2 تا 75/2 کیلوگرم می رسد

تلاقی نیوهمشایر و بیردراک :

• – جوجه های سالم و سرسخت
• – نژاد آرام و دارای پوشش پر بسیار جذاب
• – دارای تخم قهوه ای
• – وزن مرغ در انتهای دوره 75/2 کیلوگرم

تلاقی رود آیلندرد و کلمبین راک :

• – از جمله سرسخت ترین نژادهای مرغ دومنظوره
• – عملکرد عالی در گله های کوچک
• – مرغ های آنها دارای رنگ قرمز متمایل به قهوه ای
• – بسیار آرام بوده و به خوبی می توان با آنها کار کرد
• – وزن ماده در انتهای دوره تولید تخم 75/2 کیلوگرم
• – تخم دارای پوسته به رنگ تیره و کیفیت داخلی خوب

از جمله نژادهای دیگر مرغ های دومنظوره می توان به : «شانتوكله»، «شویر رد» و «هار کوبلک» و فاورل اشاره کرد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی