آهو خاص مناطق بیابانی و کویری است. به طوری که جبیر را که گونه ای از آهوان ایران است آهوی کویر میگویند. بیابان به مناطقی اطلاق می شود که به هر عنوان شرایط آب و هوایی برای گیاه و جانور سخت و طاقت فرسا است. با وجود این ۸۰ تا ۹۰ درصد اراضی کشور ما را مناطق خشک و نیمه خشک در بر گرفته و بر اساس برآوردهای به عمل آمده ۲۱ درصد از سطح کشور یعنی معادل ۳۶ میلیون هکتار از اراضی را مناطق بیابانی و کویری تشکیل می دهند.در این مجال زیستگاه آهو را مورد بررسی قرار میدهیم.
زیستگاه آهوان
گیاهان و جانوران کویری و دشت های خشک، با کم آبی و گرمای شدید تابستان های طولانی به خوبی سازش یافته و می توانند بدون باران، مدت های طولانی دوام داشته باشند. سازش پستان داران بزرگ از جمله آهو با شرایط اقلیمی کویری به نحوی بسیار عالی انجام گرفته و تعادل منطقی بین گیاهان و علوفه موجود با تعداد نوزادان، همواره به نحو مطلوبی وجود داشته است.
به طور کلی آهوان، گونه های کویری محسوب می شوند و در مناطق گرم و خشک با منابع بسیار محدود آب می توانند زندگی کنند. این عقیده خصوصا در میان مردم آفریقا و عربستان وجود دارد که این حیوانات قادر هستند بدون نوشیدن آب زنده بمانند.
بیابان ها و سرزمین های خشک نسبتا نامحسوس ظاهر می شوند. اما گیاهان و جانوران آنها به طور ویژه ای سازگاری پیدا کرده اند و بعضی از آنها نادرترین و آسیب پذیر ترین گیاهان و جانوران هستند. یقیناً و به کندی بیابان ها به دلیل بی توجهی از حیات وحش ویژه و متنوع خودشان خالی شده اند و عامل اصلی آسیب به حیات وحش بیابان ها شکار غیر قانونی و نابودی زیستگاه است.
ماندویل (۱۹۹۰) گزارش کرده است که بارندگی در منطقه مرکزی عربستان سعودی که زیستگاه آهو و محل استقرار مركز تحقيقات ملک خالد است سال به سال به شدت متغیر است. حبیبی و گرینگر (۱۹۹۰) میزان بارندگی این منطقه را در حدود ۵۰ میلی متر گزارش کرده اند و این در حالی است که میزان بارندگی طی سال های ۱۹۹۱-۱۹۹۲، 5/115 میلی متر بوده است.
شرایط محیطی در شبه جزیره عربستان و به شدت طاقت فرسا است و دمای هوا در طول تابستان حدود ۵۰ درجه سانتی گراد است. میانگین بارندگی سالانه کمتر از ۱۰۰ میلی متر می باشد و آهو با این شرایط محیطی سازش پیدا کرده است.
به گزارش دونهام (۱۹۹۷) میانگین بارندگی سالانه در قسمت های مرکزی عربستان که یکی از زیستگاه های آهوی کوهی می باشد بین ۱۸ تا ۱۲۳ میلی متر (بین سال های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۹ ) متغیر بوده است.
تابستان خیلی گرم و حداکثر دمای روزانه بیش از 40 درجه سانتی گراد بوده است. زیستگاه آهو در این منطقه به صورت جلگه های آهکی و شنی است. آهوان چندین ماه از آب سطحی که با بارش باران ایجاد شده است استفاده می کنند و در دیگر ماه های سال برای آنها آبشخور فراهم گردیده است.
بیابان های شبه جزیره عربستان با دمای بیش از 45 درجه سانتی گراد در تابستان و بارندگی کم و غیر قابل پیش بینی، یکی از سخت ترین محیط های خاکی محسوب می شود. در این سرزمین برای منابع غذایی و آبی مورد نیاز حيوانات محدودیت وجود دارد و آنها زمان طولانی خشک سالی، گاهی ۸-6 ماه را تجربه می کنند. پس از یک بارندگی مختصر گیاهان برای مدت کوتاهی سبز و آبدار می شوند و سپس در پاسخ به گرمای شدید خشک می شوند و تا بارندگی مجدد غذا و آب به طور فزاینده ای از دسترس حیوانات دور می گردد (لاوو و سیلی ۱۹۸۲).
بیابان ها برای زندگی گیاه خواران با جثه بزرگ و متوسط دور از ذهن به نظر می رسند. زیرا آنها نمی توانند مانند پستان داران کوچکی که در زمین نقب می زنند از گرمای روز فرار کنند و به طور روزانه به آب و علوفه با کیفیت بالا نیاز دارند. با این وجود بیابان های عربستان هنوز زیستگاه پستان داران بزرگ جثه، اُریکس با وزن حدود ۸۰-۱۰۰ کیلو گرم و سه گونه گیاه خوار با جثه متوسط، با وزنی در حدود ۴۰-۱۰ کیلو گرم میباشد. این سه گونه به گزارش مالونو کینگز وود (۲۰۰۱) آهوی کوهی و آهوی شنی و بز هستند.
رحمانی و سنکاران (۱۹۹۱) میانگین بارندگی سالانه در بیابان تار در راجستان هند که محل زندگی چینکارا و بلک بوک می باشد را از کمتر از ۱۵۰ میلی متر در غرب تا ۷۵۰ میلی متر در شمال شرق اعلام کرده اند. میانگین بارندگی سالانه در این بیابان ۳۱۱ میلی متر می باشد که به گزارش گوپتا (۱۹۸۶) ۸۹ درصد آن طی ماه های ژوئن تا سپتامبر می بارد.
چینکارا در تمام منطقه مخصوصاً در مناطق اصلی بیابان تار وجود دارد در حالی که وجود بلک بوک به مناطقی که در تمام طول سال دسترسی به آب های سطحی وجود دارد محدود می شود.
دوکیا و گویال (۲۰۰۸) بیان می کنند که چینکارا بر خلاف بلک بوک تقریباً در همه نوع اکوسیستمی در غرب راجستان دیده می شود و حضور چینکارا به منطقه خاصی محدود نمی شود اما به صورت پراکنده و دور از محل سکونت انسان و حفره های آبی زندگی می کند. چینکارا به ندرت در زیستگاه مشترک با بلک بوک دیده می شود. چینکارا یکی از اجزاء فون مناطق شنی و دره های شنی داخلی مناطق به شدت خشک غرب راجستان با میانگین بارندگی سالیانه ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی متر است. این حیوان در مناطق کوهستانی و مرطوب مانند جی سمند در شمال راجستان نیز وجود دارد که این قابلیت تغییر پذیری این حیوان را در زیستگاه هایی که اشغال می کند نشان می دهد.
کاپوستینا (۲۰۰۱) اظهار می دارد که همه مناطق بیابانی ازبکستان که ارتفاع آنها از سطح دریا ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر است موقعیت اقلیمی یکسانی دارند. اکوسیستم های بیابانی بوسیله صفات اختصاصی طبیعی خاص با یک تنوع غنی فون و فلور تشخیص داده می شوند. بیش از ۵۰۰۰ گونه گیاهان آوندی در ازبکستان وجود دارد (کتاب داده سرخ ۱۹۹۹). در بین آنها گیاهان نادری به صورت اندمیک وجود دارند که برای حفاظت نیاز به یک برآورد کار آمد دارند. فلور بیابان کیزیل کوما دارای حدود ۹۳۷ گونه گیاه آوندی است و فون آن دارای ۵۰۰ گونه و زیر گونه مهره دار و در حدود ۹۵۰ گونه بی مهره است. دسته بندی های اصلی اکوسیستم های بیابانی از جمله بیابان شنی، بیابان رَسی (یا گچی) و بیابان نمکی در ازبکستان وجود دارد. همه این بیابان ها با موقعیت ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر بالاتر از سطح دریا دارای موقعیت اقلیمی مشابه هستند. اکوسیستم های بیابانی بوسیله صفات اختصاصی طبیعی خاص با یک تنوع غنی فون و فلور تشخیص داده می شوند. توسعه صنعتی و دست اندازی های کشاورزی دلایل اصلی تغییر موقعیت اکولوژیک، کاهش تنوع زیستی و منابع ژنتیکی هستند. چرای بی رویه تأثیر بیش تری روی اکوسیستم طبیعی داشته است. حیوانات، گیاهان را بی شاخ و برگ می کنند و به طور قابل ملاحظه ای بر روی رشد گیاه، قدرت زاد آوری، ترکیب گونه ای، پوشش گیاهی و بیوماس تأثیر می گذارند. هم زمان با آن حيوانات با لگد کردن خاک باعث متراکم شدن آن و کاهش میزان نفوذ آب شده روند خشکی را تسریع می کنند. اما از طرف دیگر این جابه جایی ها شدت چرا را در چراگاه کاهش داده باعث اثرات قابل برگشت می شود در صورتی که چرای سنگین تأثیر برگشت ناپذیر دارد. شدت چرا عامل اصلی تغییر اکوسیستم های بیابان کیزیل کوم است. شدت چرا و شکار بی رویه باعث کاهش حیات وحش شده و بر تعداد و تنوع گونه های جانوران نادر نظير Gazella subgutturosa، Ovis polii severtzoui Felix manul ، Felix ocreata caudata، Faleo cherrug coasti، Otis undulate macqueenii و غیره تأثیر گذارده است.
تورنک و همکاران (۱۹۹۵) طی مطالعاتی که در سه منطقه در شمال غربی مانگولیا انجام داده اند چنین اظهار می کنند که چشمه های آب شور منطقه دارای نمک کلرید منیزیم (MgCl ) هستند. گیاهان این مناطق Elyanus spp، . Nitraria spp. Tamarya spp، و با پوشش کم .Phragmites spp هستند که توسط گیاه خواران مصرف می شوند. چشمه های آب تازه عمیق تر و به صورت فصلی هستند(نامنظم). هم چنین در این مناطق گیاهانCarex spp. ، Phragmites spp و .Scirpa spp نیز وجود دارند. که خاص مناطق شور هستند و گیاهان .Poa spp ، Scirpa spp. ، Carex spp. به شدت توسط آهوی ایرانی، آهوی شنی و جوندگان مصرف می شود.
بانی کو ۱۹۵۴ و امگالان ۲۰۰۰ خاطر نشان کرده اند که آهو مناطق بیابانی و نیمه بیابانی، دره ها و دامنه کوهها را اشغال می کند و در تابستان به ارتفاع ۲۷۰۰ متری صعود می کند.
و در کنیا که زیستگاه آهوی تامسون و آهوی گرانت است میزان میانگین بارندگی سالیانه در حدود ۵۱۰ میلی متر می باشد.
در بررسی که توسط نگارنده برای تعیین خصوصیات زیستگاه آهو و جبير در ایران صورت گرفت. مناطق انتشار آهو و جبیر با نقشه های طبقه بندی اقلیم به روش هنری پابو و گوسن و کوپن تطبیق داده شد. آهوی ایرانی به روش طبقه بندی هنری پابو در مناطق استپی (از ۲۰۰-۱۰۰ تا ۳۰۰ میلی متر بارندگی سالیانه) و مناطق نیمه استپی (از ۳۰۰-۲۰۰ تا ۴۲۰-۳۸۰ میلی متر بارندگی سالیانه ) وجود دارد و به روش طبقه بندی گوسن پراکنش آهوی ایرانی در مناطق نیمه بیابانی خفیف است. زیستگاه آنها به روش طبقه بندی کوپن مناطق نیمه خشک خنک با تابستان های خشک است.
جبیر به روش طبقه بندی هنری پابو در مناطق نیمه بیابانی (کمتر از ۱۰۰ میلی متر بارندگی سالیانه) و به روش طبقه بندی گوسن در مناطق نیمه بیابانی (کمتر از۱۰۰ میلی متر بارندگی سالیانه) و در مناطق ساحلی و بلوچی وجود دارد. زیستگاه جبير به روش طبقه بندی کوپن مناطق خشک بسیار گرم با تابستان های خشک است.
نظرات کاربران
2:27:55 AM