یکی از خصوصیات بارز و خوب مرغ بومی، مقاومت به بیماری و سازگاری با شرایط نامساعد محیطی است. تحقیقات صورت گرفته در استان لرستان نشان می دهد که میزان تلفات مرغان بومی در سطح روستا در طول سال حدود 2/13درصد بوده است. این مقدار تلفات در حالی است که هیچ گونه دارو و یا واکسنی مصرف نشده است که بیانگر مقاومت بالای مرغان بومی در برابر بیماری و شرایط محیطی است که مطمئناً با رعایت نکات بهداشتی و واکسیناسیون این تلفات می تواند بطور چشمگیری کاهش یابد. باید توجه داشت علی رغم مقاومت خوب مرغ بومی به بیماری، به دلیل افزایش تراکم مرغها و احتمال اشاعه عوامل بیماری زا در منطقه، پیشگیری و یا کنترل بیماری در گله از اصول مهم در پرورش مرغ بومی به حساب می آید. برای پیشگیری و کنترل بیماری ها در مرغ بومی(محلی) باید دواصل مهم رارعایت نمود 1- امنیت زیستی 2- رعایت اصول ضدعفونی و بهداشت  دراین مقاله به این دو اصل و نکات آن ها را ذکر می کنیم.

1- 1 – امنیت زیستی (Biosecurity)

امنیت زیستی به مفهوم این است که تمام احتمالات ورود عوامل بیماری به مزرعه را شناسایی و با محدود نمودن ورود عوامل بیماریزا باعث کنترل و کاهش احتمال اشاعه بیماری به گله شد. رعایت نکات زیر در کنترل و کاهش ورود عوامل بیماری زا (امنیت زیستی) به مرغداری می تواند مفید و حیاتی باشد. یک نکته مهم در بحث امنیت زیستی، ورود عوامل بیماری زا و عفونی از طریق عواملی نظیر رفت و آمد افراد متفرقه با دام و طیور در محوطه و حریم مرغداری می باشد. لذا در بحث اولین مبحث امنیت زیستی به مرحله قبل از احداث مرغداری بر می گردد. برای احداث واحدهای با ظرفیت بالای پرورش ( حالت صنعتی و نیمه صنعتی) باید مطابق با اصول نظام دامپروری و با رعایت فواصل، محل مناسبی را انتخاب نمود که کمتر در معرض رفت و آمد افراد و یا دام و طيور منطقه باشد و برای احداث جایگاه مرغ بومی در ظرفیتهای ۵۰ تا ۱۰۰ قطعه مولدبه بالا(روستایی) بهتر است محل جایگاه نگهداری مرغها در محلی احداث شود که تاحد امکان کمتر در معرض گردش دام و طیور روستا باشد. اما در شرایط روستا این امر ممکن است چندان مقدور نباشد، لذا برای پیشگیری و کنترل بیماری ها در مرغ بومی(محلی) از ورود عوامل بیماری زا توسط ناقلين (افراد یا احشام و طیور) این است که اطراف جایگاه آهک پاشی و در قسمت ورود به سالن بهتر است یک حوضچه احداث و با استفاده از محلول های ضدعفونی کننده و یا محلول آب آهک مانع ورود عوامل عفونی به داخل جایگاه شود.

1- 2 – رعایت اصول ضد عفونی و حفظ بهداشت

از بین بردن یا متوقف نمودن رشد و تکثیر عوامل بیماری زا (ویروسها، باکتری ها و انگل ها) موجود بر سطوح مختلف را ضدعفونی می گویند.

برنامه های ضدعفونی در حقیقت به منظور کاهش بار میکروبی در جایگاه پرورش و محوطه اطراف مرغداری می باشد. هر واحد مرغداری حتی بصورت روستایی باید دارای یک برنامه ضد عفونی باشد و این برنامه باید در راستای کاهش عوامل میکروبی و عفونی به منظور کنترل و یا ریشه کنی بیماری ها در طول دوره پرورش باشد. بهداشت و ضد عفونی ارتباط نزدیکی با برنامه های امنیت زیستی دارد. ضدعفونی مناسب می توانند باعث از بین رفتن عوامل بیماریزا و یا از تکثیر این عوامل بیماری زا جلوگیری نماید. البته باید توجه داشت که وجود مواد آلی (نظیر کود) در محیط باعث کاهش عملکرد ضدعفونی کننده می شود. زیرا مواد آلی همانند پوششی میکروارگانیسم ها را محافظت و با ایجاد ترکیبات غیر محلول سبب غیر فعال شدن ضدعفونی کننده ها می گردد. آهک یکی از مواد طبیعی است که می تواند در ضدعفونی جایگاه مرغ بومی بکار رود. آهک همانطور که میدانیم یک پودر سفید متمایل به خاکستری و بدون بو است. آهک دارای بیش از ۹۵٪اکسیدکلسیم میباشد. وقتی آهک باآب خیسانده شود،طی یکسری فعل وانفعالات گرمازا به پودر سفیدی که اصطلاحاً آهک مرده می گویند تبدیل می شود که در اصطلاح علمی به آهک مرده هیدروکسید کلسیم می گویند. اگر آب بیشتری با آهک مرده مخلوط شود تا به حالت دوغاب آهک دربیاید در این صورت تمام اکسید کلسیم آهک به هیدرواکسید کلسیم تبدیل می شود. که این هیدرواکسید کلسیم دارای خاصیت ضدعفونی کننده قوی می باشد. برای استفاده از خواص ضدعفونی کننده آب آهک می توان بااستفاده ازمحلول آب آهک،دیوارهای داخلی وخارجی جایگاه و هچنین محوطه اطراف را محلول پاشی نمود. برای آهک پاشی هر ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر مربع نیاز به حدود ۲۵ کیلوگرم آهک می باشد که این مقدار آهک بسته به میزان آلودگی منطقه باید در ۵۰ تا ۷۵ لیتر آب حل شود و این محلول به مدت ۱۲ ساعت به حال خود رهامی شود. برای چسبندگی بهتر محلول به سطوح می­توان مواد چسبنده اضافه نمود. لذا می توان ۵۰۰ تا ۷۰۰ گرم سریش (حدود ۱ درصد محلول) به این آب آهک افزوده و محلول را کاملاً مخلوط تا تبدیل به یک محلول شیری رنگ گردد. با استفاده از اسپری و یا جارو می توان تمام دیوارها و کف سالن و محوطه خارج را به این محلول آغشته نمود. استفاده از محلول آهک بعنوان یک ضدعفونی کننده ارزان قیمت در مرغداری۔هایروستایی وصنعتی مطرح است اماآب آهک برروی شکلهای مقاوم شده عوامل بیماری زاممکن است موثرنباشدوهمچنین بعدازمدتی هیدروکسیدکلسیم درمجاورت هوابه تدریج به کربنات کلسیم تبدیل و خاصیت ضدعفونی کننده خود را از دست میدهد،لذاضرورت استفاده ازسایرموادضدعفونی کننده درکناراستفاده از آهک لازم است.

مواد ضد عفونی کننده متعددی با نام های تجاری مختلفی در بازار موجود است که هر کدام از این ضدعفونی کننده ها ممکن است قدرت و طیف عمل آنها متفاوت باشد. انتخاب مواد ضدعفونی کننده مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است شاید قیمت وهزینه تمام شده برای ضدعفونی مرغداری اولین عامل در انتخاب ضد عفونی کننده­ها دارد و باید ضدعفونی مؤثر را با کمترین هزینه ممکن انجام داد لذا انتخاب مواد ضدعفونی کننده باید بر اساس میزان آلودگی و ریسک بیماری در مرغداری و مداقه صورت گیرد. در صورت احتمال شیوع پایین بیماری در منطقه، نیاز به انتخاب ضدعفونی کننده هایی گران قیمت با قدرت و طيف عمل بالا نیست و برعکس اگر احتمال اشاعه بیماری در منطقه وجود دارد، بهتر است از ضد عفونی کننده هایی با قدرت و طیف گسترده استفاده نمود. همچنین باید به مواد تشکیل دهنده ضدعفونی کننده در انتخاب ماده ضدعفونی کننده توجه نمود. زیرا تأثیر­پذیری مواد ضد عفونی کننده به نوع مواد تشکیل دهنده و میزان این مواد دارد و نباید فقط بر اساس نام های تجاری و تبلیغات اقدام به انتخاب و خرید مواد ضدعفونی کننده نمود. لذا بهتر است که با مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده ضدعفونی کننده های تجاری و خواص این ترکیبات آشنا شد و بر اساس این شناخت اقدام به انتخاب ضدعفونی کننده مناسب نمود.

1- 2- 1 – ترکیبات چهارگانه آمونیوم

ترکیبات چهار گانه آمونيوم یک ضدعفونی کننده مهم و مؤثر در مرغداری ها محسوب می گردد و یکی از اجزای مهم ترکیبات ضدعفونی کننده های تجاری محسوب می گردد.

بجای شاخه R مولکول آمونیوم چهارگانه، می تواند گروه های مختلفی نظیر گروه های بنزیل، کلر بنزیل و یا آلکيل جایگزین شود و تولید ترکیباتی با خواص ضد عفونی کننده ای نظیر بنزیل الکونیوم کلراید می کند. بنز آلكانيوم کلراید از اشکال رایج ترکیبات چهار گانه آمونیوم هستند که بطور وسیعی در مرغداری ها برای کاهش جمعیت میکروبی به کار می رود. ترکیبات چهار تایی آمونیوم نظير بنز آلكونیوم کلراید دارایخاصیت باکتری کشی و قارچ کشی می باشد و روی بعضی از ویروس های پوشش دار نظیر نیوکاسل و برونشیت مؤثر است اما بر ویروس گامبرو بی تأثیر است. مکانیسم عمل این ترکیبات از طریق تخریب دیواره سلولی میکروارگانیسم ها می­باشد و سبب تسهیل ورود سایر مواد ضدعفونی کننده به داخل بدن میکروب ها و در نتیجه از بین رفتن بهتر عوامل بیماری زا می شود لذا جهت بهبود عملکرد توصیه می شود که قبل از استفاده از دود دادن سالن با ترکیبات فرم آلدئيد از این دسته از ترکیبات ضدعفونی کننده استفاده شود. ترکیبات چهارتایی آمونیوم در حضور مواد آلی (كود) فعالیت آنها متوقف نمیشودلذابهترین ترکیب ضدعفونی کننده برای حوضچه های ضدعفونی کننده محسوب میگردند.

1- 2- 2 – ترکیبات آلدئیدی

دومین گروه مهم تشکیل دهنده ترکیبات ضدعفونی کننده ها ترکیبات آلدئیدی نظیر فرمالدئید و گلوتار آلدئید میباشد. این ترکیبات بر روی طیف وسیعی از عوامل بیماریزای باکتریایی و ویروسی مؤثر است. این ترکیبات با اختلال در سنتز DNA و RNA مانع رشد و تکثیر میکروارگانیسم ها می شوند. اثر میکروب کشی ترکیبات آلدئیدی با ترکیبات چهارتایی آمونیوم تشدید می گردد. لذا ضدعفونی کننده تجاری که دارای ترکیبات آلدئیدی به همراه ترکیبات چهار گانه آمونیوم هستند، دارای قدرت ضدعفونی کنندگی بالایی دارند. از دیگر مزایای ترکیبات آلدئیدی، این است که این ترکیبات خاصیت خورندگی بر روی تجهیزات فلزی یا پلاستیکی ندارد. همچنین این ترکیبات دارای ماندگاری بالایی هستند به طوری که تا دو هفته دارای اثر دهی می باشند.

1- 2- 3 – ترکیبات فنولی (C6H5OH)

ترکیبات فنولی یکی دیگر از ترکیباتی است که در ساخت مواد ضدعفونی کننده کاربرد دارد. فنول یکی از شناخته شده ترین ضدعفونی کننده ها محسوب شده که در دسته ضد عفونی کننده های ضعیف قرار می گیرند. ترکیبات فنولی با نفوذ در دیواره سلولی میکروارگانیسم ها باعث تخریب دیواره سلولی میکروب ها می گردد. فنول بر روی باکتریها (گرم مثبت و گرم منفی) و قارچها اثر کشنده دارد ولی بر روی اسپورها و ویروسها (ویروس بیماری گامبرو و یا آسفالومیلیت) ضعيف اثر می کنند اما بر روی ویروس عامل بیماری برونشیت عفونی، نیو کاسل و آنفلوآنزا موثر است. کروزل یا متیل فنول (C₆H₄CH₃OH)از این دسته ترکیبات بوده و اثر ضدباکتریایی آن بیش از فنول است. از دیگر ترکیبات فنلی می توان به کروزل، استروک، لیزول و دئول اشاره نمود. مواد ضدعفونی کننده تجاری که کروزل جزء ترکیبات آن باشد، می توان برای ضد عفونی محوطه اطراف سالن ها و یا حوضچه­های ضدعفونی مورد استفاده قرار داد.

1- 2- 4–هالوژنها

در بین هالوژنها، کلر و ید بیشترین مصرف را در ساخت ضدعفونی کننده ها دارند. کلر بطور گسترده در ساخت ضدعفونی کننده های مرغداری ها کاربرد دارد و دارای خواص ضد باکتریایی و ویروسی می باشد. ضدعفونی کننده­های شامل کلر بر ویروس عامل بیماری برونشیت عفونی، نیوکاسل، آنفلوآنزا، گامبرو مؤثر هستند. مواد ضد عفونی حاوی کلر در محیط های اسیدی فعال تر از محیط های قلیایی هستند لذا افزودن صابونها به ضدعفونی کننده های حاوی کلر باعث کاهش تأثیر پذیری این ماده ضدعفونی کننده خواهد شد. همچنین مواد ضد عفونی کننده حاوی کلر بهتر است بجای آب سرد، در آب ولرم رقیق گردد زیرا ترکیبات کلره در محلولهای گرم بهتر از محلولهای سرد عمل می کنند.

ترکیبات هالوژنی به دلیل فعالیت پایین این دسته در حضور مواد آلی، بهتر است برای ضدعفونی حوضچه مورد استفاده قرار نگیرد. ضد عفونی کننده های حاوی ید در برابر ویروسها مؤثر هستند. معمولاً از مواد ضد عفونی کننده حاوی ید به علت قیمت بالا در قسمت درب ورودی سالن برای ضدعفونی کردن چکمه و یا دستکش کارکنان قبل از ورود به سالن های تولید مورد استفاده قرار می گیرد.

1- 2- 5 – اسید فسفریک

اگر چه اسید فسفریک خاصیت میکروب کشی ندارد اما استفاده از ترکیبات اسید فسفریک به دلیل ایجاد محطی اسیدی باعث افزایش فعالیت بعضی از ترکیبات ضدعفونی کننده نظیر گلوتار آلدئید را فراهم می آورد و قابلیت انحلال مواد ضدعفونی کننده را در آب های سخت ( با خاصیت قلیایی) را فراهم می آورد و باعث عملکرد بهتر مواد ضدعفونی کننده می شود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی