تغذیه، عملی است شیمیایی که شامل فعالیت­هایی شیمیایی گوناگون و فعل و انفعالات فیزیولوژیکی می­باشد. در اثر عمل تغذیه و عملیات دستگاه گوارش موادی مانند کربوهیدرات­ها، چربی­ها، مواد پروتئینی و غیره، به مواد مورد نیاز بدن تبدیل می­گردند. به طور کلی، کربوهیدرات­ها، پروتئین­ها، چربی­ها، ویتامین­ها و مواد معدنی قابل دسترسی برای زنبور عسل روی میزان پرورش نوزادان، سلامتی و طول عمر زنبورهای بالغ، و نهایتاً بقاء و پایداری کلنی­ ها و میزان محصول تولید شده از آن­ها تأثیر شگفتی دارند. دراین پست اهمیت تغذیه زنبور عسل و گرده زنبور عسل  ، شهد برای زنبور عسل  و کیک گرده  را بیان میکنیم.

تغذیه زنبوران عسل (شهد برای زنبور عسل)

زنبور عسل مانند سایر موجودات انرژی مورد نیاز خود را از غذایی که مصرف می­کند می­گیرد. در مراحل هضم، غذا از طریق دهان وا رد شده و در دستگاه گوارش به واحدهای کوچک­تر قابل جذب شکسته می­شود. مواد مورد نیاز بدن از طریق دیواره معده وارد خون شده و سپس به تک تک سلول­های بدن رسانیده می­شود. بنابراین کربوهیدرات­ها و ملکول­های قندی و به اجزاء ساده­تری تبدیل می­شوند. پروتئین­ها به امینواسیدها و چربی­ها یا بدون تغییر جذب شدن شده و یا به گلیسرول و یا اسیدهای چرب تبدیل می­شوند. مواد اصلی در رژیم غذایی زنبور عسل کامل شامل شهد گل و گرده گل می­باشند.

تأثیر شهد گل و سایر مواد قندی در رژیم غذایی زنبور عسل (شهد برای زنبور عسل)

مقدار عسلی که یک کلنی در طول سال به آن نیاز دارد به طور دقیق مشخص نگردیده است، زیرا اندازه کلنی، فعالیت­های تولید مثلی و رشد و نوع شهد گل فاکتورهایی هستند که در مقدار عسل مورد نیاز یک کلنی تأثیر دارند. در هر حال میزان مصرف عسل و مواد قندی در یک کلنی متوسط بین 76 تا 88 کیلوگرم در سال تخمین زده شده است.

قندهای اصلی که در غلظت­های مختلف در عسل وجود دارند، شامل گلوگز، فروکتوز و ساکاروز می­باشند. White در سال 1963 دوازده نوع قند دیگر را در داخل عسل گزارش داده است. وجوده ده دیساکارید دیگر  و یازده تریساکارید همراه با ایزومالتوتتروزو و ایزومالتوپنتوز  نشان می­دهد که عسل از مواد قندی پیچیده ­ای درست شده است.

Frisch دانشمند آلمانی در سال 1934 بر روی کربوهیدرات­های زیادی مطالعه نموده است. او مشخص کرد که از 34 کربوهیدرات و ترکیبات وابسته به آن، فقط هفت تای آن­ها برای زنبور شیرین هستند. در این رابطه بسیار جالب توجه است که پنج تا از این قندهای شیرین یا در شهد گل (گلوگز، فروکتوز، ساکاروز) و یا در عسلک (ملزیتوز و مالتوز) وجود دارند.

کربوهیدرات­هایی که برای زنبور شیرین نیستند، فاقد ارزش غذایی بوده و یا ارزش غذایی کمی دارند . استثنائی که در این قاعده وجود دارد، قند الکلی سربیتول است (Vogel, 1931) که زنبور عسل ضمن تغذیه از آن می­توا ند در مقایسه با ساکاروز مدت زیادتری زنده بماند.

مواد قندی که برای زنبور عسل شیرین نبوده و ارزش غذایی نداشته و بعضاً سمی نیز هستند. عبارتند از:

• Lactose
• Inositol
• Fucose
• Grythritol
• Dulcitol
• Sorbose
• Rhamnose
• Melibiose
• Mannose

در بعضی مواقع که شهد در طبیعت کمیاب می­شود، زنبوران عسل از مواد قندی نباتات و میوه ­جات استفاده می­کنند. بعضی از کربوهیدرات­ها به خصوص Mannose برای زنبوران عسل سمی بوده، و زنبوران عسل پس از چند باز تغذیه از آن­ها خواهند مرد. Galactose  و Rhammose همچنین سبب کوتاه شدن عمر زنبوران عسل می­شوند. تغذیه از قند Formose نه تنها مانع رشد بوده، بلکه زنبوران کارگر را خواهد کشت .

مطالعات نشان می­دهد که اگر چه زنبور عسل قندهای شیرین و غیر شیرین را از هم تشخیص می­دهد، ولی قادر نیست که قندهی سمی را از غیر سمی تشخیص دهد. زنبوران عسل انرژی لازم جهت پرواز را از شکستن کربوهیدرات­ها به دست می ­آورند و باید همیشه مقداری کربوهیدرات­های ذخیره شده داشته باشند. زنبوران عسل قادر نیستند انرژی لازم فوری را از مواد پروتئینی بدن خود، گرده گل و یا مواد چربی تأمین نمایند.

تأثیر گرده گل و مواد پروتئینی در رژیم غذایی زنبور عسل ( شهد برای زنبور عسل )

گرده گل که سلول جنسی نر گلها است، منبع مهم مواد پروتئینی، چربی، مواد معدنی و ویتامین­ها برای زنبور عسل می­باشد. زنبوران عسل از مواد پروتئینی گرده گل بیشتر جهت تأمین عناصر ساختمانی، ماهیچه­ ها، غدد و سایر بافت­ها استفاده می­کند. یک زنبور تازه از سلول خارج شده 13% و یک زنبور پنج روزه 5/15% وزن بدنش را مواد پروتئینی تشکیل می­دهد.

Eckert در سال 1942 پیدا کرد که به طور متوسط یک کلنی معمولی در سال حدود 7/56 کیلوگرم گرده گل جمع ­آوری می­کند. یک زنبور از زمان خارج شدن از تخم تا خارج شدن از سلول (تولید حشره کامل) جهت رشد خود به  21/3 میلی­گرم ازت نیاز دارد، که اتین مقدار ازت معادل 120 میلی­گرم گرده گل می­باشد.

به مجردی که زنبوران عسل از سلول­های خود خارج می­شوند، با تغذیه از دانه گرده گل رشد اعضاء داخلی بدن و به خصوص غدد شیری آغاز می­گردد. در یک کلنی معمولی تغذیه از دانه گل معمولاً 2 ساعت پس از متولد شدن زنبوران کامل از سلول­ها شروع می­شود. .

زنبوران نر معمولاً از گرده گل تغذیه نمی­کنند، بلکه مخلوطی از ترشح غدد، عسل و دانه گرده به آن­ها خورانیده می­شود. غذای اصلی ملکه ترشحات غدد شیری زنبوران کارگر است که در تمام طول عمرش از آن تغذیه می­کند.

گرده ­های گل گلهای مختلف اثرات بیولوژیکی مختلفی دارند. زنبورهای عسلی که از گرده­ های گل با پروتئین بیشتر تغذیه می­کنند، قادرند تعداد بیشتری از لاروها را تغذیه نمایند. مقدار پروتئین در دانه­ های گرده متفاوت بوده، از 8 تا 40 درصد متغیر می­باشد. مطالعاتی که توسط Zherebkin در سال 1965 انجام گردیده نشان می­دهد که زنبوران عسل تا سن 15 – 18 روزگی از گرده گل استفاده می­نمایند. بیشترین مقدار دانه گرده گل توسط زنبوران عسل 3 تا 6 روزه در بهار مصرف می­شود.

در موقع پرورش نوزدان زنبور عسل بیشترین مقدار دانه گرده مصرف می­شود.

گرده­های گل از نظر ارزش غذایی بسیار متفاوت هستند. Maurizio در سال 1950 گرده ­های گل را به چهار گروه زیر طبقه ­بندی نموده است:

1-دانه­ های گرده با ارزش غذایی بسیار زیاد، مانند گرده درختان میوه، بید، ذرت و شبدر سفید.

2-دانه ­های گرده با ارزش غذایی زیاد، مانند گرده درختان، نارون، گل قاصد Gottonwood و غیره.

3-دانه ­های گرده با ارزش غذایی متوسط، مانند گرده درختان توسکا و فندق.

4-دانه ­های گرده با ارزش غذایی کم، مانند گرده ­های گونه­های مختلف درختان کاج.

دانه­ های گرده دارای مقدار متفاوتی اسیدهای آمینه ­اند. اسیدهای آمینه عمر زنبوران عسل را زیاد کرده و سبب تحریک و فعال شدن  غدد شیری می­ گردند. اسیدهای آمینه ضروری که برای رشد و تکامل زنبوران عسل لازم می­باشند، شامل:

• Lysine
• Valine
• Threonine
• Arginine
• histidine
• Ieucine
• Isoleucine
• Tryptophan
• Phenylalanine
• Methionine می­باشند.

در انواع گرده گل­هانه تنها اسیدهای آمینه ضروری بدن زنبور عسل موجود هستند بلکه غالباً حاوی اسیدهای آمینه غیر ضروری نیز می­باشند که باعث بهبود و تسریع اعمال متابولیکی بدن آن­ها می­شوند.

متوسط مقدار مصرف گرده یک کلنی معمولی در سال بین 20 – 30 کیلوگرم محاسبه شده است.

اثر کمبود دانه گرده در رژیم غذائی کلنی زنبور عسل  ( شهد برای زنبور عسل )

1. بنا به عقیده Mikhailov در سال 1964 کلنی­ هایی که دانه گرده کافی نداشته باشند در زمستان عسل کمتری مصرف می­کنند، گر چه زنبور کمتری می­میرند ولی مقدار لارو و نوزاد در بهار سال بعد کمتر می­شود.
2. کندوهائی که کمبود گرده دارند در فصل زمستان گذرانی با مقایسه با یک کندوی متوسط 2/57% کمتر نوزاد تولید می­کند ولی در عوض 8/76% از زنبورها کمتر می­میرند. اما اگر در اوائل بهار دانه گرده تأمین گردد مقدار نوزاد حتی از کلنی متوسط بیشتر خواهد شد .
3. کندوهایی که کمبود گرده گل داشته باشند در برابر انواع بیماری­ها، پارازیت ­ها و مسمومیت­های اتفاقی نمی­توانند به خوبی مقاومت کرده و از بین می­روند .
4. زنبورها مواد دیگری غیر از دانه گرده مانند اسپرقارچها، خاک­اره، خاک­ ذغال و خاک برگ جمع می­کنند.

اثر کمبود گرده در روی تک تک افراد یک کلنی

1. نرها معمولاً به سرعت از کندو حذف می­شوند، و آنهایی که باقی می­مانند اسپرم کمی دارند.
2. هر ملکه ­ای که به وجود آید از رشد طبیعی برخوردار نبوده و جانشین می­شود.
3. اگرگرده ذخیره شده در کندو نباشد، مقدار پروتئین موجود در بدن نوزاد در پائیز کم می­شود. چنین زنبورهایی پیله را جویده، غذای خشک شده لاروها و مواد دفعی را لیسیده و ضمن پاره کردن بدن زنبوران مرده از محتویات داخلی بدن آن­ها استفاده می­کنند.

لذا برای تأمین سلامیت کلنی ­های زنبور عسل ضروری است تغذیه آن­ها متعادل باشد، خصوصاً در هنگامی که شرایط طبیعت برای تأمین نیازهای تغذیه­ای آن­ها مناسب نباشد. تغذیه متعادل زمانی فراهم می­شود که کندوهای زنبور عسل در مجاورت انواع گیاهان گلدار مستقر شده و از آن­ها تغذیه کنند.

در صورتی که چنین شرایطی فراهم نباشد، تغذیه کمکی زنبورهای عسل با مواد مناسب دیگر توصیه می­گردد حتی اگر کیفیت این مواد به خوبی گرده گل طبیعی نباشد.

نحوۀ خوراندن گرده گل به زنبوران عسل 

گرده گل را می­توان به روش­های مختلفی در اختیار زنبور عسل قرار دارد، از جمله:

1. قرار دادن قاب­های حاوی گرده گل در کندوئی که به گرده گل نیاز دارد. در چنین حالتی گرده باید نزدیک به محل پرورش لاروهای زنبور عسل باشد.
2. ریختن گرده در بشقاب­ های کم عمق و قرار دادن در بالای قاب­ها و یا در روی پوشش داخلی کندو.
3. گرده را در آب و یا محلول آب قند ریخته و در بالای قاب­ها و یا در روی پوشش داخلی کندو قرار داد.
4. گرده را با مواد غذایی دیگری مخلوط و به روش­های بالا در اختیار زنبور قرار داد.

مواد جایگزین گرده گل  و شهد برای زنبور عسل

در سال 1655 میلادی Samuel Hantilib به عنوان یک غذای ارزان زمستانه مخلوطی از آرد لوبیا با آب قند را به کار برد.

در سال 1900 زنبورداران اروپا به خصوص زنبورداران آلمان و اتریش برای تحریک زنبور عسل به تولید و پرورش لارو از غذای زمستانه استفاده می­کردند. این غذا شامل مخلوطی از شکر، آرد نخود و سفیده تخم­ مرغ بود.

امروزه در اغلب نقاط جهان از مواد مختلفی به جای گرده گل استفاده می­شود. معمولاً این مواد را به نسبت ­های مختلف مخلوط کرده و به صورت خمیر یا کیک جایگزین گرده گل به کلنی­ ها می­خورانند. بعضی از زنبورداران گرده گل جمع­ آوری و ذخیره شده سال قبل را با مواد مختلفی مخلوط کرده و به صورت کیک در می ­آورند و به کلنی­ ها می­خورانند تا قدرت جذب آن­را بیشتر نمایند. این گونه کیک­ ها را کیک کمکی گرده گل می­نامند.

برخی از فرمول­های موادی که به جای گرده گل و یا کمکی گرده گل مورد استفاده قرار می­گیرند و توسط متخصین پرورش زنبور عسل پیشنهاد شده است، به شرح زیر خلاصه می­شوند:

الف-فرمول­های کیک­های جایگزین گرده گل

فرمول 1)

شکر (ترجیحاً پودر شکر) 100 کیلو + عسل 5 کیلو + آرد کنجاله سویا 20 کیلو + مخمر آبجو 5/2 کیلو+ شیرخشک بدون چربی 5/2 کیلو+ سرکه5/0 لیتر + آب 20 لیتر + اکسی تتراسیکلین 25 (ترامایسین 25) 200 گرم.

نحوه تهیه کیک: ابتدا آب، عسل و سرکه را در ظرف مناسبی ریخته و روی اجاق حرارت می­دهیم تا به حدود 80 درجه سانتی گراد برسد. سپس در ظرف دیگری مواد جامد فرمول فوق را با هم مخلوط کرده و به تدریج به ظرف اول اضافه می­کنیم و به آرامی به هم می­زنیم تا کاملاً یکدست و به صورت خمیر درآید. این مخلوط باید حدود 10 دقیقه در حرارت حدود 80 – 75 درجه سانتی­گراد باقی بماند.

سپس شعله را قطع کرده و می­گذاریم خمیر یا کیک سرد شود. این مقدار کیک برای حدود 400 کلنی زنبور عسل در یک نوبت تغذیه کافی است. می­توان کیک آماده شده را به صورت قرص­های 200 تا 300 گرمی در بین کاغذ­های چرب قرار داده و روی قسمت فوقانی قاب­های کندو قرار داد تا مورد تغذیه قرار گیرد.

فرمول 2)

آرد سویا 4 قسمت + مخمر 1 قسمت + شیر خشک بدون چربی 1 قسمت+ عسل بدون عامل بیماری 2 قسمت + آب به اندازه کافی

در فرمول بالا می­توان به جای عسل از محلول 2 به یک شکر و آب استفاده نمود.

فرمول 3)

آرد سویا 3 قسمت + مخمر 1 قسمت + شیر خشک بدون چربی 1 قسمت + آب شکر یک به یک ، 5 قسمت

فرمول 4)

آرد سویا 3 قسمت + مخمر 1 قسمت + شیر خشک بدون چربی 1 قسمت + آب شکر دو به یک ، 10 قسمت.

فرمول 5)

آرد سویا 5/2 قسمت + مخمر 1 قسمت + شیر کم چربی 1 قسمت + زرده خشکیده تخم مرغ   قسمت .

مواد بالا با مقایسه با گرده جمع­ آورده شده توسط زنبور، مقدار بیشتری توسط زنبور مصرف شده و 50% نوزاد بیشتر تولید می­کند. در صورتی که بخواهند از تخم مرغ تازه استفاده کنند برای هر یک کیلو از مواد خشک (آرد سویا، مخمر، شیر خشک) 7 – 9 زرده تخم­ مرغ را در مقداری آب شکرزده و سپس به آن اضافه می­کنند.

در صورت لزوم می­توان به فرمول­های بالا انواع ویتامین­های مورد نیاز زنبور و آنتی­ بیوتیک­ ها را اضافه نمود.

فرمول 6)

مخمر آبجو 4 قسمت + شیر خشک کم چرب 1 قسمت + عسل 2 قسمت+ آب 1 قسمت.

فرمول 7)

آرد کنجاله سویا 9 قسمت + مخمر آبجو 1 قسمت + عسل 1 قسمت.

فرمول 8)

آرد کنجاله سویا 1 قسمت + مخمر آبجو 1 قسمت + شیر خشک بدون چربی 1 قسمت + زرده تخم مرغ 5/0 قسمت + کازئین 5/1 قسمت + شربت شکر 1 به 1 به مقدار کافی

ب- فرمول کیک گرده کمکی گل:

فرمول 1) برای کیک گرده

آرد کنجاله سویا 3 قسمت + گرده گل 1 قسمت + عسل 1 قسمت

فرمول 2)برای کیک گرده

آرد کنجاله سویا 4 قسمت + گرده گل 1 قسمت + شربت شکر 2 به 1 به مقدار کافی

فرمول 3)برای کیک گرده

مخمر آبجو 3 قسمت + گرده گل 1 قسمت + شربت شکر 2 به 1 به مقدار کافی

فرمول 4)برای کیک گرده

مخمر آبجو 1 قسمت + گرده گل 1 قسمت + پودر شکر 1 قسمت + آب به مقدار کافی

فرمول 5)برای کیک گرده

مخمر نانوایی 1 قسمت + گرده گل 1 قسمت + عسل به مقدار کافی

توجه: مقدار شربت یا عسل در تمام فرمول­های فوق ­الذکر باید به اندازه­ای باشد که مخلوط حاصل حالت خمیر نانوائی پیدا نماید.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی