پس از برداشت محصول عسل در زنبورستان طبقات و شان­ه های عسل به اتاق استخراج عسل منتقل می­شوند. در اینجا شان­ه های عسل درپوش برداری شده و عسل موجود در آن­ها به وسیله دستگاه اکستراکتور که با استفاده از نیروی گریز از مرکز کار می­کند از شان خارج می­گردد. قبل از اختراع دستگاه اکستراکتور توسط مخترع اتریشی بنام Major Frans Von Hruschka در سال 1865، استخراج عسل با روش بسیار ابتدایی و از طریق له کردن شان­ه های عسل و خارج کردن عسل با فشار از آن­ها انجام می­گرفت و یا با استفاده از حرارت عسل داخل آن­ها را خارج می­کردند. در پست قبلی به نحوه تصفیه و پاستوریزه کردن عسل پرداختیم در این پست  مراحل استخراج عسل و تأمین رطوبت مناسب در عسل بررسی می کنیم.

استخراج عسل

ولی اختراع دستگاه اکستراکتور و تکمیل ساختمان آن تحول چشمگیری را در صنعت زنبورداری به وجود آورد که بدون از بین بردن شان­ه های عسل و بدون این که تغییر مهمی در ساختمان شیمیایی و فیزیکی عسل حاصل شود، با سهولت و سرعت زیادی عسل را استخراج می­نمایند.

تأمین رطوبت مناسب در عسل

همانطور که قبلاً گفته شد رطوبت مناسب عسل حدود 5/17 تا 5/18 درصد می­باشد. رطوبت عسل یکی از عوامل مهم تعیین کننده کیفیت آن است. زنبور عسل در جریان تبدیل شهد به عسل میزان رطوبت آن را از حدود 60 درصد تقلیل داده و به حدود 20 درصد یا کمتر کاهش می­دهد. برای این منظور عملیات فیزیکی زیادی را روی قطرات شهد انجام داده و ضمناً هوای گرم را به وسیله بال زدن زیاد در روی سطح شان­ه های عسل به جریان انداخته و موجب کاهش رطوبت آن می­شود.

با توجه به خاصیت جذب رطوبت از هوا توسط عسل، پس از برداشت محصول ممکن است میزان رطوبت عسل بیش از حد مجاز باشد و لذا باید در حدود امکان نسبت به تقلیل رطوبت عسل اقدام نمود. بدین منظور می­توان از روشی که خود زنبورها برای کاهش رطوبت استفاده می­کنند اقدام کرد.

به عبارت دیگر طبقات حاوی شان­ه های عسل را در اتاق گرمخانه روی یکدیگر قرار داده و هوای گرم خشک که درجه حرارت آن بیش از 38 – 35 درجه سانتی­گراد نباشد را از یک طرف وارد و از طرف دیگر خارج می­کنیم به طوری که کلیه شان­ه های عسل در جریان این هوای گرم و خشک قرار گیرند. در نتیجه مقداری از رطوبت عسل از طریق در پوش­های شان به هوای در حال جریان منتقل شده و رطوبت عسل کاهش می­یابد.

میزان کاهش رطوبت عسل بسته به میزان خشکی هوا و حجم هوای به جریان انداخته شده در گرمخانه دارد. در یک آزمایش مقدار رطوبتی که از شان­ه های کاملاً سرپوشیده عسل با استفاده از هوای گرم 38 درجه سانتی­گراد و سرعت 250 متر در دقیقه در مدت 12 ساعت کاهش یافت حدود 7/0 درصد و برای شان­ه های عسل روباز حدود 1/3 درصد گزارش شده است.میزان رطوبت هوا در این آزمایش 33 درصد بوده است. رطوبت نسبی مناسب هوا برای تقلیل رطوبت عسل بین صفر تا 20 درصد می­باشد.

با استفاده از روش جریان هوای گرم و خشک امکان تقلیل رطوبت عسل از حدود 20 درصد تا حدود 5/18 درصد وجود دارد. اتاق­های گرمخانه جنب اتاق استخراج عسل و یا در کارخانه­ های استخراج و بسته ­بندی عسل بسیار معمول می­باشد.

درجه حرارت اتاق گرمخانه باید به وسیله ترموستات کنترل شده و هرگز نباید از 38 درجه سانتی­گراد تجاوز نماید. ضمناً جریان هوای گرم باید به طور یکنواخت در تمام قسمت­های اتاق گرمخانه عبور داده شود. سیستم جریان هوای گرم و خشک برای واحدهای بزرگ تجارتی بر مبنای سیستم موتورخانه­ های حرارتی و واحدهای جذب رطوبت از هوا انجام می­شود. ولی برای واحدهای کوچک می­توان از دستگاه­های کوچک حرارتی مثل بخاری­های برقی، گازی، نفتی و غیره استفاده کرده و به وسیله پنکه آن را در محوطه اتاق به جریان انداخت. موضوع کاهش رطوبت عسل قبل از استخراج از شان در بعضی از مناطق خصوصاً در شهرهای شمالی ایران که رطوبت هوا معمولاً بالاست از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.

در مناطق دیگر که رطوبت هوا پائین است برای تأمین رطوبت مناسب در عسل موضوع برعکس می­باشد و باید به شان­ه های عسل رطوبت اضافه کرد تا استخراج عسل از شان با سهولت بیشتری انجام شده و ضمناً راندمان تولید نیز کاهش نیابد. بدین منظور معمولاً در اتاق­های مخصوص یا در گرمخانه میزان رطوبت هوا را با پاشیدن آب روی زمین و با به جریان انداختن هوا بالا می­برند. در نتیجه عسل مقداری از رطوبت هوا را جذب می­نماید. میزان افزایش رطوبت عسل بستگی به رطوبت هوا و حجم هوای به جریان افتاده و مدت زمان جریان هوا روی شان­ه های عسل دارد.

تأمین رطوبت مناسب در عسل  بعد از استخراج از شان نیز امکان­پذیر است. خصوصاً عسل­هایی که رطوبت آن­ها بیش از حد مجاز است باید رطوبت اضافی آن­ها را خارج کرد تا از تخمیر آن­ها جلوگیری شود. برای تأمین رطوبت مناسب در عسل در اتاق­های مخصوص که رطوبت هوای آن پایین است عسل مایع را در تانک­های بزرگ و مسطح ریخته و جریان هوای خشک را از روی آن­ها عبور می­دهند. معمولاً عسل رقیق­تر که روی سطح تانک­ها مستقر شده ­اند مقداری از رطوبت خود را به خوای خشک منتقل می­کند و به تدریج به عمق تانک رفته و عسل رقیق­تر زیرین به جای آن به سطح تانک می ­آید و به همان ترتیب رطوبت آن کاهش می­یابد.

درجه حرارت مناسب هوای خشک که بدین منظور به کار برده می­شود بین 35 – 32 درجه سانتی­گراد گزارش شده و مقدار تقریبی کاهش رطوبت عسل در لایه خارجی تانک عسل در مدت 30 ساعت حدود 2/1 درصد بوده است.

درپوش برداری شان­ه های عسل

عسل رسیده در سلول­های عسل معمولاً به وسیله یک لایه نازک مومی توسط زنبورها پوشانیده می­شود. برای استخراج عسل از این گونه شان­ه ها لازم است درپوش سلول­های حاوی عسل برداشته شود. برای این کار از کاردهای مخصوصی استفاده می­شود که به وسیله آب داغ، بخار و یا الکتریسیته آن­ها را حرارت داده به طوری که به راحتی بتوانند سطح شان و یا درپوش سلول­ها را بریده و عسل را روباز نمایند.

وسایل درپوش ­برداری شان­ه های عسل ممکن است از وسایل بسیار ساده تا ماشین­های پیشرفته اتوماتیک باشند. انواع کاردهای دستی که به وسیله آب داغ، بخار و یا الکتریسیته حرارت می­بینند از نوع ساده این وسایل هستند که از قدیم مرسوم بوده و هنوز نیز به کار برده می­شوند.

برای جلوگیری از آسیب رسیدن به شان کاردهای دستی را باید کاملاً تمیز و تیز نگهداری نمود و هنگام بریدن شان حرارت لازم را به آن­ها رسانید. برای درپوش ­برداری شان عسل از چنگال­های مخصوصی نیز استفاده می­شود.

برای درپوش ­برداری ابتدا مخزن مناسبی را جهت ریختن درپوش­های شان که در اصطلاح به آن سرندی می­گویند انتخاب کرده و روی آن سطح اتکای مناسبی قرار می­دهند. سپس شان­ه های آماده استخراج را تک تک روی این سطح اتکاء از قسمت پهلو قرار داده به طوری که نسبت به شخص عمل کننده زاویه حدود 30 درجه تشکیل دهد. بعداً کارد استخراج را که کاملاً داغ شده است از قسمت پایین یا بالای شان کمی به داخل موم فرو برده و با حرکت یکنواخت به طرف بالا یا پایین حرکت داده می­شود. عمق بریدن موم نباید از سطح زهواره فوقانی قاب پایین­تر رود.

بریدن موم ممکن است با یک حرکت از پایین تا بالای شان یا بالعکس انجام شود و یا ممکن است در چند مرحله صورت پذیرد. در هر حال این عمل بسته به مهارت شخص عمل کننده و امکانات موجود دارد. پس از این که یک طرف شان عسل درپوش­ برداری شد طرف دیگر شان نیز به همان ترتیب درپوش­ برداری شده و شان آماده استخراج را قبل از قرار دادن در اکستراکتور، در مخازن یا سینی­ های مخصوصی قرار می­دهند تا در صورت چکه کردن عسل در آن مخازن جمع شود.

بعضی از زنبورداران برای سهولت و سرعت عمل درپوش­ برداری از شان­ه های عسل، کارد مخصوصی را که به وسیله برق و یا بخار داغ می­شود در روی صفحه­ای به طور افقی یا عمودی ثابت کرده و شان­ه های عسل را از روی تیغه کارد عبور می­دهند.

علاوه بر کاردهای دستی فوق ­الذکر انواع ماشین­های اتوماتیک مخصوص درپوش ­برداری ابداع و به بازار عرضه شده­اند.

طرز کار این نوع ماشین­ها متفاوت است. در بعضی از آن­ها تیغه دو کارد در مقابل یکدیگر به وسیله موتور مخصوصی حرکات ارتعاشی داشته و یا تیغه ­های کارد آن را بر روی غلطک ­هایی به طور افقی یا عمودی نصب شده که با حرکات چرخشی حول محور غلطک قادر به درپوش ­برداری از شان عسل که از مقابل آن­ها عبور داده می­شود می­باشد. کارد این ماشین­ها معمولاً توسط بخار داغ می­شود.

سرعت عمل ماشین­های اتوماتیک درپوش ­برداری شان عسل ممکن است تا 10 شان در دقیقه برسد ولی به هر حال این موضوع بستگی زیادی به نوع ماشین، مهارت زنبوردار و شرایط حرارتی اتاق عملیاتی دارد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی