یکی از حیوانات نشخوار کننده با ارزش و فراوان کشور ما بز است. بز (نام علمی: Capra aegagrus hircus) حیوانی است که به راسته زوج­سُمان، زیر راسته نشخوار کنندگان، خانواده گاوسانان، زیرخانواده بزیان و جنس بزها تعلق دارد که حدود ۹۰۰۰ سال قبل اهلی شده است. بیشتر محققان احتمال می­دهند که بز را برای اولین بار در فلات ایران اهلی کرده اند. چند گونه بز وحشی نیز وجود دارند که شبیه بز اهلی هستند و بیشتر در کوهستان های آسیا و اروپا زندگی می کنند. بز کوهی، که بز وحشی ایرانی نیز نامیده می شود بیشتر در منطقه های کوهستانی ایران و همچنین در قفقاز دیده می شود. بزها، نشخوار کنندگانی هستند با اندازه متوسط. نرها در زیر چانه دارای یک دسته موی بلند ریش مانند هستند. شاخ در نرهای بالغ خیلی بلند و به شکل خنجری یا مارپیچ است. ماده ها دارای شاخ هستند ولی شاخ در آنها خیلی از نرها کوچک تر است. به بچه بز یا بزِ خردسال، بزغاله گویند. به بزغاله شش ماهه کهره می گویند. بز نر بالغ نیز پازن نام دارد. دراین پست به معرفی اجمالی بز و ریخت شناسی و اهمیت بز آن می پردازیم

ریخت شناسی بز

ریخت شناسی بز شبیه گوسفند است اما معمولاً اندکی کوچکتر از آن است. نر و ماده بیشتر نژادهای بز شاخ دارند. شاخ بزها، به ویژه در نرها خنجری یا شمشیری شکل و راست و مارپیچی است. بز در زیر چانه معمولاً ریش کم و بیش بلندی دارد. دم بز کوتاه است و اغلب به سمت بالا، راست می ایستد. زیر دم بزهای نر غده­ای وجود دارد که در دوران تولیدمثل، ماده بدبویی از آن ترشح می شود. بز بر خلاف گوسفند که دارای پشم است مو و کرک دارد و همچنین برخلاف گوسفند که معمولاً حيوان آرامی است، بز چالاک، پر جست و خیز و بازیگوش می باشد. شکل و اندازه گوش نژادهای بز اهلی گوناگون است. بیشتر بزهای آفریقایی و هندی گوش­های بزرگ، دراز و آویزان دارند، اما بزهای اروپایی از جمله نژادهای سانن و توگنبرگ دارای گوش های کوچک و کوتاه ایستاده (سیخ) هستند. اندازه بدن و وزن بز بستگی به نژاد آن دارد. مثلاً بلندی بعضی از بزهای خیلی کوچک پاکستانی حدود 5/47 سانتی متر از زمین تا شانه است و ۹ کیلوگرم نیز وزن دارند. وزن بعضی از نر نژاد سفید آلمانی تا ۱۱۰ کیلوگرم و بلندی قامت نژاد جامنا پاری هند تا ۱۲۲ سانتی متر می­رسد. بدن آن از موهای صاف و گاهی مجعد، به رنگ­های مختلف سیاه، قهوه ای، خاکستری، سرخ، سفید و یا ترکیبی از این رنگ­ها پوشیده شده است. بلندی و جنس مو و کرکی که در لابه لای موها می روید در نژادهای مختلف فرق می کند. در بعضی نژادها مثل آنقوره موها بلند، نرم، لطیف و ابریشم مانند و در بعضی نژادها کوتاه، زبر و خشن هستند. کرک نژاد آنقوره بدن را در سرما، گرم نگه می دارد. همچنین الیاف و رشته های آن زیبا و ظریف هستند. به همین سبب در بافت لباس، به ویژه لباس های زمستانی استفاده می­شود. در نتیجه برای کشور از نظر اقتصادی ارزش خوبی دارد. قیمت کرک آن در بازارهای جهانی بسیار زیاد است.

دستگاه گوارش 

در دهان بز در قسمت جلویی فک پائین ۸ دندان پیشین دیده می شود. اما در فک بالا از دندان های پیشین اثری نیست و در جای آنها یک لایه سفت و سخت وجود دارد. بز هنگام چریدن، علف را بین این لایه و دندان­های پیشین فک پائین می گیرد و قطع می کند، سپس به داخل دهان می برد. بز در هر فک ۱۲ دندان آسیا دارد که با ۸ دندان پیشین فک پائین، در مجموع دارای ۳۲ دندان است. بز حیوانی نشخوار کننده است با معده ای که از چهار بخش تشکیل شده است. بز ابتدا علف را کمی با دندان های آسیای خود می جود و فرو می دهد. غذا از راه مری به شکمبه می رود و در آنجا ذخیره و انباشته می شود. سپس به نگاری می رود و در آن جا به شکل گلوله های کروی توپ مانند در می آید. در زمان استراحت هر بار، یک گلوله غذا از نگاری به دهان برمی گردد و به خوبی جویده می شود. این بار غذا مستقیماً به هزارلا می رود. در هزارلا، غذای جویده شده کاملاً نرم می شود و قوام می یابد، سپس وارد شیردان می شود با شیره آن درهم می آمیزد و تا حدودی هضم می شود. سپس برای هضم کامل و جذب به روده می رود. طول روده بزاز ۲۲ تا ۴۳ متر است.

تولید مثل در بز

تولیدمثل، فصل و سن زایش بز به آب و هوا، نوع و میزان غذا و نژاد بستگی دارد. در مناطق گرمسیری استوایی بز در تمام طول سال می تواند زایش کند. اما در مناطق معتدل و سرد فصل زایش از اواخر تابستان تا اواخر زمستان است. آغاز سن زایش آن معمولاً از ۷ ماهگی تا ۱۹ ماهگی است، اما اغلب بزها تقریباً در یک سالگی قادر به تولیدمثل هستند. عمر بز معمولاً میان ۸ تا ۱۲ سال و به طور متوسط ۱۰ سال است. فصل تولید مثل آن در ایران معمولاً اواخر تابستان و اوایل پاییز است. دوره آبستنی تقریباً پنج ماه است و بزغاله ها معمولاً در اسفند، فروردین و اردیبهشت متولد می شوند. آن ها یک تا دو و گاهی سه بزغاله می­زایند. بزغاله بسیار چالاک و بازیگوش است و چند ساعت پس از تولد می تواند به همراه مادرش حرکت کند. بز اهلی نژادهای گوناگون دارد که در سراسر جهان پراکنده اند و به احتمال زیاد منشاء آنها پازن یا بز وحشی ایرانی بوده است. امروزه بیش از ۳۰۰ نژاد بز اهلی، با ویژگی های مختلف، در سراسر جهان دیده می شوند، که شماری از آنها از نظر اقتصادی و زندگی انسان اهمیت فراوان دارد. مثلاً نژادهای انقوره و کشمیر را برای تولید کرک و موی آنها و نژادهای سانن، توگنبرگ و چند نژاد اصلی دیگر را برای تولید شیر فراوان و بعضی نژادها را برای تولید گوشت پرورش می دهند. نوعی نژاد بسیار کوچک آن را در آفریقا، برای گوشت آن و در آمریکای شمالی به عنوان حیوان دست آموز خانگی پرورش می دهند و دانشمندان برای تحقیقات آزمایشگاهی از آن استفاده می کنند. در بخش هایی از آسیا و آفريقا طبق سنت های رایج، نگهداری گله های بزرگ بز را نشانه برکت و ثروت می­دانند. بز تقریباً هر نوع گیاه، حتی گیاهان تلخ مزه و خارهای بیابان را می خورد. از این رو گله داران بزرگ از آن برای پاکسازی مراتع خود از این گونه گیاهان بهره می گیرند.

اهمیت بز

این حیوان پر طاقتی است که هم در منطقه های کوهستانی کم علف و هم در دشت­های پست و منطقه هایی که دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک هستند به خوبی پرورش می یابد. بزها از علوفه، گیاهان خشک و چوبی شده و خار و خاشاک بیابان ها تغذیه می کنند. سپس آنها را به تولیدات با ارزش برای انسان تبدیل می­کنند. از شاخه و برگ درختان با ایستادن روی دو پای عقب خود نیز تغذیه می کند و در مراتع انواع علف را از سطح خاک قطع می کند. همین ویژگی­ها باعث شده است که بز را حیوانی زیان آور بدانند که باعث فقیر شدن و حتی از میان رفتن مراتع و جنگل ها، نابود شدن پوشش گیاهی، افزایش فرسایش خاک و در نتیجه تخریب محیط زیست می شود. اما در مراتع، بز هنگامی زیان آور است که به روش های سنتی و عشایری در مراتع می چرد. امروزه در کشورهای پیشرفته برای نگهداری و تغذیه آن ها محل های مخصوص به این ترتیب محیط زیست را از گزندهای احتمالی این جانور محافظت می کنند. آن را می توان با کمترین علوفه و خوراک به آسانی نگهداری کرد. پرورش و نگهداری آن در سراسر ایران رواج دارد. در ایران روستاهای بدون گاو، اسب و حتی گوسفند دیده می شوند، اما روستای بدون بز وجود ندارد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی