یکی از رموز موفقیت زنبورداران داشتن کلنی­ هایی با کیفیت خوب است. کیفیت کلنی زنبور عسل اساساً به خصوصیات فیزیکی و ژنتیکی ملکه آن بستگی دارد. خصوصیات مهم باروری، جمعیت، میزان تولید عسل، جمع­آوری گرده گل، مقاومت به آفات و بیماری­ها، رفتار، رنگ، تمایل به تولید بچه کندو، شانه ­سازی، غارتگری، زمستان گذرانی و بسیاری دیگر، از طریق ملکه به اعضاء کلنی وی منتقل شده و عملاً این صفات به او مربوط می­شود. دراین پست روش پرورش ملکه زنبور عسل و تولید زنبور پاکتی بیان می کنیم.

پرورش ملکه زنبور عسل و تولید زنبور پاکتی

ملکه ­های جوان که در شرایط مناسبی پرورش یافته باشند معمولاً نسبت به ملکه ­های پیرتر جمعیت بیشتری را تولید کرده و در نتیجه عملکرد تولید آن­ها نیز بالاتر خواهد بود. ضمناً ملکه­ های جوان عملاً تمایل کمتری به تولید بچه کندو داشته که این خود از کاهش جمعیت و کم شدن راندمان تولید نیز جلوگیری می­کند.

لذا برای بهره­ برداری هر چه بیشتر از کلنی­ های زنبور عسل باید همیشه ملکه آن­ها جوان، بارور و با خصوصیات فیزیکی و ژنتیکی بسیار خوب باشد. با توجه به این که عمر مفید و اقتصادی ملکه حدود دو سال می­باشد باید ملکه­ های کندوها را حداکثر هر دو سال یک مرتبه عوض کرده و با ملکه­ های جوان و خوب جایگزین نمود. تأمین و تولید ملکه­­ های خوب و بارور مستلزم داشتن اطلاعات و تجربه کافی از اصول پرورش ملکه می­باشد.

برای اولین بارHuber در سال 1814 با انتقال لاروهای زنبورهای کارگر به سلول­های طبیعی ملکه موفق شد نسبت به پرورش ملکه اقدام نماید. متعاقباً محققین دیگری جهت پرورش ملکه روش­های مختلفی را بررسی و گزارش نمودند. روش پرورش ملکه با انتقال لارو کارگر به سلول­های مصنوعی ملکه از تحولات مهمی بود که در این زمینه توسط محققین مختلف ابداع و تکمیل گردید. این روش تولید ملکه در کتب مختلف به طور مبسوط به رشته تحریر درآمده است.

شرایط طبیعی پرورش ملکه در کندو

در داخل کندوی زنبور عسل و به طور طبیعی زنبورها در سه حالت سلول ملکه ساخته و اقدام به پرورش ملکه می­نمایند:

1. موقعی که کلنی می­خواهد بچه تولید کند. در این حالت معمولاً تعداد زیادی سلول ملکه در اطراف حاشیه شان­ه ها ساخته شده و ملکه در آن­ها تخم­گذاری می­نماید. ملکه ­های پرورش یافته از این گونه سلول­ها معمولاً دارای کیفیت خوبی می­باشند.
2. موقعی که ملکه کلنی پیر شده و یا به دلایل مختلف راندمان و عملکرد خوبی نداشته باشد و لازم باشد به وسیله ملکه جوانی جایگزین گردد. در این حالت نیز معمولاً تعدادی سلول ملکه در حاشیه شان­ه ها ساخته شده و ملکه در آن­ها تخم­گذاری می­نماید. لازم به تذکر است که تعداد سلول­های ملکه در این حالت معمولاً محدود بوده و کمتر از 7 – 6 عدد در تمام کندو است. این گونه ملکه­ های پرورش یافته نیز از کیفیت خوبی برخوردار خواهند بود.
3. در مواقعی که ملکه کندو به علل مختلف کشته شده و کلنی مجبور است به طور اضطراری ملکه جدیدی برای خود پرورش دهد. در این صورت تعدادی از سلول­های کارگرها تغییر شکل یافته و آن را به سلول ملکه تبدیل می­نمایند. این گونه سلول­های اضطراری ملکه در سطح شان­ه ها ساخته شده و نمی­توان مطمئن بود که کیفیت ملکه آن­ها خوب باشد.

تولید ملکه با استفاده از سلول­های طبیعی

با توجه به این که تولید بچه کندو معمولاً در زمانی رخ می­دهد که شرایط غذایی و آب و هوائی به بهترین نحو فراهم می­باشد لذا چنین استنباط می­شود که ملکه­ های پرورش یافته توسط کلنی به منظور فوق از بهترین کیفیت برخوردار می­باشد.

لذا در صورتی که به تعداد محدودی ملکه نیاز باشد و به شرط داشتن نژاد یا استاک خوب زنبور، می­توان از این گونه سلول­ها استفاده کرد. برای این کار سلول­های ملکه که به طور طبیعی ساخته شده ­اند را از روی شان بریده و به کندوی بی ملکه منتقل می­نمایند.

توصیه می­شود سلول­هایی از شان جدا شوند که کاملاً سربسته شده و به زودی ملکه آن­ها متولد خواهد شد. ضمناً باید دقت شود که در هنگام بریدن سلول از شان قسمتی از موم شان به قاعده سلول باقی مانده و آسیبی به ملکه وارد نشود. همچنین در جریان انتقال سلول ملکه به کندوی دریافت کننده باید مراقبت­های لازم از آن به عمل آید. هنگام مستقر نمودن سلول در شان، قسمت قاعده آن را در محل پرورش نوزادان فرو کرده به طوری که وضعیت قرار گرفتن سلول مشابه حالت طبیعی آن باشد و زنبورها سریعاً در اطراف آن تجمع کرده و آن را گرم نگهدارند.در صورتی که هوا نسبتاً گرم باشد می­توان آن را در زیر زهواره فوقانی قاب و روی شان قرار داد. چند روز بعد ملکه متولد شده و پس از طی دوران بلوغ، جفتگیری کرده و به زودی تخم­گذاری خود را شروع خواهد کرد.

پرورش ملکه تحت شرایط کنترل شده

همانطور که قبلاً گفته شده کیفیت و مرغوبیت هر کلنی عمدتاً مربوط به کیفیت ملکه آن است و کیفیت ملکه نیز بستگی به خصوصیات نژادی و شرایط پرورش آن دارد. در شرایط طبیعی اکثر خصوصیات ژنتیکی و فیزیکی ملکه خارج از کنترل انسان بوده و نمی­توان اطمینان زیادی به کیفیت ملکه ­های تولیدی داشت. علاوه بر این برای تولید تعداد زیاد ملکه باید روش مناسبی اعمال نمود که ضمن تحت کنترل داشتن خصوصیات ژنتیکی، به هر تعداد که مورد نیاز باشد بتوان اقدام کرد.

پرورش دهندگان ملکه زنبور عسل باید نکات مهم و اساسی را که زیر بنای کار تولید ملکه خوب است مدنظر داشته باشند. اول از هر چیز باید نژاد مناسبی که با خصوصیات آب و هوائی و شرایط منطقه مورد نظر سازش خوبی داشته و عملکرد مناسبی داشته باشد تأمین شود.

کلنی­های مادری باید به گونه­ای انتخاب یا تأمین شوند که دارای خلوص ژنتیکی کافی و صفات مناسب باشند. کلنی­های پدری که به منظور تولید زنبور نر به کار برده می­شوند نیز باید خالص بوده و دارای خصوصیات ژنتیکی مناسب و مشابه کلنی­های مادری باشند. لازم به تأکید است که انتخاب کلنی­های پدری و مادری باید از یک نژاد ولی از منابع مختلف (لاین­ های متفاوت) بوده که منجر به همخونی در نوزادان نگردد. انتخاب کلنی­های پدری و مادری از دو نژاد مختلف منجر به تولید هیبرید یا دورگه خواهد شد. پرورش ملکه در شرایط کنترل شده علاوه بر تأمین نژاد مناسب به نکات مهم دیگری نیز وابسته است که مهمترین آن­ها عبارتند از: داشتن کلنی­ های بسیار قوی و بارور که از نظر تولید ژله سلطنتی و مراقبت از سلول­های ملکه در شرایط خوبی به سر برند، تأمین لاروهای جوان کمتر از 36 ساعت سن که به خوبی تغذیه شده باشند، تهیه و تأمین سلول­های مصنوعی (از جنس موم یا پلاستیک) به تعداد مورد نیاز، انتقال لاروهای جوان به سلول­های مصنوعی ملکه (پیوند کردن) بدون آسیب رسانیدن به آن­ها ، سازماندهی مناسب وضعیت داخلی کندوهای شروع کننده و خاتمه دهنده سلول­های ملکه، مراقبت  لازم از سلول­های ساخته شده، تأمین کندوهای مناسب جهت جفتگیری ملکه­های باکره، پرورش تعداد زیادی زنبور نر بالغ از نژاد مناسب و آمادگی آن­ها جهت جفتگیری با ملکه ­های باکره، مراقبت از ملکه­های بارور و استفاده صحیح از آن­ها.

پرورش ملکه به تعداد کم

به طور کلی تمام زنبورداران از افراد مبتدی و غیر حرفه­ای تا حرفه­ای به طریق زیر قادر خواهند بود ملکه ­های مورد نیاز خود را پرورش دهند:

الف-سلول­های طبیعی ملکه که توسط زنبورها در کندو ساخته می­شوند

معمولاً هنگام بهار و زمانی که سلول­های ملکه در کندو به طور طبیعی توسط زنبورها ساخته می­شوند می­توان جهت تهیه ملکه اقدام نمود. برای این کار باید کلنی ­های مناسبی را که از هر نظر دارای خصوصیات بهتری هستند انتخاب کرده و ملکه آن­ها را گرفته و در قفس ملکه قرار داده و در کندوی دیگری نگهداری نمود. پس از چند روز در این کلنی­ ها سلول­های طبیعی ملکه ساخته خواهد شد که می­توان آن­ها را از روی شان­ه ها بریده و در کندوهای مورد نیاز مستقر کرده و یا قابی که حاوی سلول­های ملکه هست را در کندوئی که نیاز به ملکه دارد قرار داد.

گرچه این روش ساده ­ترین راه تأمین یا جایگزینی ملکه ­های می­باشد ولی دو محدودیت مهم در آن وجود دارد که یکی وابستگی زنبوردار به تشکیل طبیعی سلول­های ملکه و دیگری عدم کنترل بر روی نژاد و کیفیت ملکه ­های تولید شده است.

ب-سلول­های طبیعی ملکه تحت کنترل زنبوردار

در این روش ابتدا باید کلنی­هایی که قرار است ملکه آن­ها عوض شوند را مشخص کرده و ضمن یتیم کردن (خارج کردن ملکه از آن­ها) ، کلیه قاب­های حاوی تخم و لاروهای آن­ها را نیز خارج کرده و در کندوی دیگری قرار داد. سپس از کلنی ­های انتخاب شده که دارای خصوصیات بهتری هستند یک قاب حاوی لاروهای بسیار جوان خارج کرده و در کندوهای قبلی که ملکه آن­ها خارج گردیده است قرار داد. این کلنی­ ها با استفاده از لاروهای جوان اقدام به ساختن سلول­های ملکه خواهند نمود و پس از حدود 22 – 20 روز دارای ملکه تخم­گذار خواهند شد. در این روش معمولاً لاروهای مسن­تر را برای تبدیل به ملکه انتخاب می­کند که در این صورت ملکه­ های حاصله از کیفیت خوبی برخوردار نخواهند بود.

پرورش ملکه به تعداد زیاد

به منظور پرورش تعداد زیادی ملکه باکره در شرایط کنترل شده باید سعی شود شرایط مناسبی را در کندوهای سازنده سلول ملکه به وجود آورد. این شرایط دقیقاً شرایطی هستند که در بهار موجب تحریک کلنی­ ها به تولید بچه کندو می­شوند. کندوهای سازنده سلول ملکه باید دارای شرایط زیر باشند:

• الف-بسیار قوی و پرجمعیت باشند و اکثریت جمعیت آن­ها را زنبورهای جوان پرستار تشکیل دهد.
• ب-گرده گل به مقدار کافی در کندو وجود داشته باشد.
• ج-شهد یا عسل و یا شربت قند به مقدار کافی در اختیار داشته باشند.

در صورتی که شرایط آب و هوایی مناسب باشد چنین کندوهایی قادر به ساختن سلول­های ملکه خواهند بود.

با توجه به مطالب فوق روش معمول پرورش ملکه به تعداد زیاد از طریق انتقال لاروهای جوان از سلول­های کارگر به سلول­های مصنوعی ملکه از پیش ساخته شده است. این عمل را در اصطلاح پیوند کردن می­گویند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی