عسل واژهای عربی است که به فارسی آن را انگبین می گویند و آن عبارت از ماده ی شیرینی است که توسط زنبور عسل از شهد گلهای گیاهان جمع آوری و پس از تغییرات لازم در سلول های مومی شانهای کندو ذخیره می شود. در تعریف جامع تری از عسل که در سال ۱۹۰۶ در آمریکا ارائه شده است، عسل را عبارت است از ترشح مواد قندی درختان و شهد گل گیاهان دانسته اند که توسط زنبورداران عسل جمع آوری و تغییر می یابد و درون سلولهای قاب ذخیره می شود. عسل در تاریخ، قرآن و روایات به شرح زیر است.
عسل در تاریخ، قرآن و روایات
عسل محصول غذایی مفید و اکسیری پر ارزش است که از قرنها پیش به عنوان عالیترین و مقوی ترین غذاها شناخته شده و همچنین به واسطه ویژگیهای شفابخش خود و به عنوان دارو و درمان اکثر بیماریها در بین تمام ملل کاربرد داشته است. و از نگاهی دیگر، عسل یکی از هدیه های ارزنده و پرارزش است که عسل در تاریخ، قرآن و روایات از آن به عنوان «فيه شفاء للناس» (شفای مردم در آن است) یاد می کند. پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه معصومین علیهم السلام نیز در زمان حیات خویش بنا به روایت و احادیث متعدد از آن استفاده مینمودند و خواص شفابخش آن را در درمان انواع بیماریها یادآور شده اند.
تردیدی نیست که اهمیت عسل در طب قدیم به مراتب بیشتر از حال حاضر بوده است. ابوعلی سینا، فیلسوف و بزرگترین شخصیت پزشکی ایرانی، هزار سال پیش در کتاب قانون خود، نسخه های زیادی بر پایه عسل و موم تجویز می کرد و همچنین بقراط حکیم، پدر پزشکی و بنیان گذار طب یونانی، حدود ۲۵۰۰ سال پیش در مورد اهمیت عسل چنین بیان شده است: «هر دارویی نیز از مواد غذایی درست میشود و متقابلاً هر غذایی نیز جانشین دارو می گردد. عسل به این هر دو شرط جوابگوست.» او به مقدار زیادی از عسل استفاده میکرده و در درمان اکثر بیماری ها، از جمله زخمها عسل تجویز می نموده است.
باستان شناسان معتقدند قبایل بدوی با جمع آوری عسل آشنا بوده اند. عده ای در برداشت عسل از وسایل دود کننده استفاده می کرده اند و عده ای برای بر داشتن عسل از لانه هایی که در صخره های تیز و مرتفع سنگی و در دره های عمیق قرار گرفته اند، جان خود را به خطر می انداختند. در بعضی از قبایل افرادی به طور منظم تنهی توخالی درختان را بررسی و آن را برای برداشت عسل علامت گذاری می کردند. عسل در زندگی روحانی، اجتماعی و اقتصادی مصریان باستان نیز نقش مهمی بازی می کرده است. از حکاکی های بجا مانده در پرستش گاهها و دخمه های مردگان چنین بر می آید که عسل در آن روزگار اهمیت زیاد داشته است.
در پاپیروسها به اهمیین دارویی عسل اشاره شده و در بیشتر داروها مقداری شیر و عسل به کار می رفته است. مصریان قدیم از نوعی نوشاب که از جو، عسل و گندم درست میشده است، به مقدار زیاد استفاده میکردند، زیرا الکل در دسترس آنها نبوده. کتاب مذهبی یهودیان از سرزمین موعود چنین یاد می کند که در آن نهرهایی از عسل و شیر جاری است.
در کتاب انجيل مسیحیان از عسل به عنوان مظهر فراوانی و نعمت یاد شده و در طومار بحرالميت نیز از عسل نامبرده شده است، ولی از زنبور داری اثری نیست. در یونان باستان نیز عسل یکی از هدایای گرانبهای طبیعت انگاشته می شد. یونانیان چنین می پنداشتند خدایان چون خوراک بهشتی می خوردند. فناناپذیر و ابدی گشتهاند. آنها تصور می کردند عسل یکی از اجزای مهم این خوراک بهشتی است.
به طور کلی، زنبور عسل همواره در طول تاریخ مورد احترام بشر بوده است. در تمام کتابهای آسمانی مانند قرآن کریم و کتاب مقدس، در نوشته های قدیمی یونان و روم، افسانه های کهن قوم اسلاو، کتاب مقدس هندوان و… از زنبور عسل به عنوان یک حشره مفید و پرکار از عسل به عنوان ماده ای نیروزا و شفابخش یاد شده و انجیل، عسل را مظه فراوانی و نعمت دانسته است. عسل در تاریخ، قرآن و روایات به عنوان موهبت الهی و شفابخش یاد شده و حتی یک سوره به نام زنبور عسل (نحل) اختصاص یافته است:
وأَوحَى ربُّكَ إلَى النَّحلِ أنِ أتّخذِي منَ الجبالِ بُیِوتا ومِن الشَّجرِ و ممّا يَعرشُونَ 6۸ ثمَّ کُلي من كلّ الثَّمرتِ فاسلُکي سُبُل ربّك ذُلُلا يَخرجُ مِن بُطونها شراب مختلفٌ ألونُه فيه شفاء للنّاس إنَّ في ذلك لآيَة لقوم يتفكَّرونَ 69 سوره نحل ۶۹-۶۸
پروردگار تو به زنبور عسل وحی (الهام عریزی) کرد که از پاره های کوه ها و برخی درختان و از آنچه داربست (و چفته سازی) می کنند خانه هایی برای خود درست کن. سپس از همه میوه ها بخور و راه های پروردگارت را فرمانبردارانه بپوی(آنگاه) از درون (شکم) آن شهدی که به رنگ های گوناگون است بیرون می آید در آن برای مردم درمانی است راستی در این (زندگی زنبوران) برای مردمی که تفکر می کنند نشانه (قدرت الهی) است.
پیام ها
۱) یکی از ماموریت های زنبور عسل تلاش و حرکت و انتخاب مسکن بر اساس غریزهای است که خداوند در نهاد او قرار داده است: به طور کلی، رفتار حیوانات طبق فرمان الهی است که به صورت طبیعی و غریزی است (ثمّ کُلی…).
۲) نه تنها انتخاب مسکن و غذای حیوانات با هدایت الهی است بلکه همه ی کارهای آنها راهی است که خداوند پیش رویشان گذاشته است (سُبُل ربّک…..).
۳) در این آیات و آیه ۶۶ سوره نحل خداوند به دو مایه حیاتی و نوشیدنی که از حیوانات بدست می آید اشاره کرده است: یکی شیر و دیگری عسل.
۴) در آیهی ۶۷ این سوره نیز آمده است که انسان از میوه ها نوشیدنی مست کننده می سازد (تتّخذونُ منهُ سُکرا….) ولی حیوان از میوه ها و گلها عسل شفابخش می سازد.
۵) در این آیه خداوند به زنبور عسل دستور خوردن میدهد خوردنی همراه با هدف و مسئولیت. عسل، عصاره انواع میوه هاست (کُلی من كل الثمرات…).
۶) اعجاز خلقت این است که یک کارخانه ی عسل سازی در شکم حیوانی کوچک قرار داده شده است (يخرج من بطونها…….)
۷) عسل طبیعی به رنگهای مختلفی است (مختلفا الوانُهُ…).
۸) در گیاهان و گلها خواص درمانی است که از طریق عسل دردهای ما را درمان می کند. «فيه شفاء للناس» (ناگفته پیداست که عسل شفای همه دردها نیست بنابراین به صورت نکره «شفاء» آمده است).
۹) جالب اینکه دانشمندان از طریق تجربه به این حقیقت رسیده اند که زنبور هنگام ساختن عسل آن همچنان ماهرانه عمل میکند که خواص درمانی و دارویی گیاهان کاملاً محفوظ می ماند و به عسل منتقل می شود.
۱۰) خانه سازی، موم سازی و عسل سازی در کنار زهرسازی توسط حیوان کوچکی مثل زنبور از نشانه های قدرت الهی است. (لِايّه..).
با توجه به این آیه عسل های گوناگون با خواص گوناگونی وجود دارد مثل عسل گل سرخ، عسل گل یاس، عسل اکالیپتوس، عسل زیرفون و… بر اساس نتایج پژوهشگران، بهترین نوع عسل آن است که از شهد گل های فراوان به دست می آید.
۱۱) رنگ عسل بر حسب آنکه بر چه گل و میوه ای نشسته و از آن استفاده کرده متفاوت است. رنگ عسل از بی رنگ تا زرد روشن، کهربایی قرمز و تیره، خرمایی و گاهی مایل به سیاه متغییر است. عسل های سبز و آبی نیز مشاهده شده اند. تنوع رنگها علاوه بر اینکه گویای گونه های متفاوت است. زیرا امروزه ثابت شده است که رنگ غذا در تحریک اشتهای انسان موثر است. خداوند در این آیه این نکته را با عبارت «شرابٍ مختلف الوانة» بیان کرده است.
۱۲) خداوند در این آیه عسل را برای انسانها (للناس) معرفی می کند. برای یک کندوی چندهزار نفری در تمام مدت سال تنها چند کیلو عسل کفایت می کند و هر زنبور عسل برای رفع گرسنگی اش کافی است روی دو یا سه گل بنشیند در حالی که هر ساعت به طور متوسط روی دویست و پنجاه گل می نشیند و ۴ کیلومتر راه را می پیماید.زنبورها در مدت کوتاه عمرشان چندین برابر غذای مورد نیاز خود را در کندو ذخیره میکنند.اگر باز هم به منابع قندی و شهد گل دسترسی یابد دوباره آنها را ذخیره خواهد کرد چون آنها تنها برای خود عسل ذخیره نمی کنند، بلکه برای سلامتی همه انسانها تلاش می کنند.
۱۳) تمام این درسها و عبرتها برای کسانی است که اهل فکر و اندیشه باشند «لقوم يتفكرون» وگرنه افرادی هستند که در تمام عمر از عسل استفاده می کنند خداوند متعال عسل را برای مردم شفا میداند و این امر را نشانه ی روشنی برای اندیشمندان می شمارد: «فيه شفاء للناس ان في ذلك لآيّة لقوم يتفكرون».
امام صادق (ع) فرموده اند: «ما استّشقی بمثل لعِق العسل.» مردم به چیزی مانند عسل درمان نمی شوند.
امام رضا(ع) از اجداد گرامی اش نقل کرده اند که رسول خدا(ص) فرمودند: «ان تکنّ فی شی ء شفاء ففي شرطة الحجام او في شِربه العِسل». اگر در چیزی درمان باشد در نیشتر حجامت گر یا شربت عسل است.
و باز همين از امام رضا(ع) چنین نقل شده است: «عسل شفای هر نوع بیماری است. به عسل در وقت ناشتا بلغم را قطع می کند، صفرا را کاهش میدهد و ذهن را تقویت می کند.»
عسل در آرای دانشمندان
ارسطو، فیلسوف بزرگ یونانی عقیده دارد عسل دارای خواص ویژه ای است که اثری استثنایی روی تن آدمی دارد.همچنین دموکریت، فیلسوف مشهور یونانی که بیش از صد سال عمر کرد با غذا عسل می خورد. وقتی از او سوال شد چگونه می توان سلامتی را حفظ کرد در پاسخ گفت: «عسل بخورید و بدن را با روغن ماساژ دهید».
جالینوس حکیم نیز معتقد بود عسل در درمان بعضی از بیماریها اعجاز می کند.او برای درمان مسمومیت ها امراض معده و سرطان جوف دهان از عسل استفاده می کرد.
فيثاغورس در آثار پزشکی خود تایید می کند که عسل دارای خواص پزشکی قابل ملاحضه و بسیار متنوع است. وی و پیروانش از شیوه غذایی منحصر به گیاه و عسل پیروی می کردند.بقراط که ۲۵۰۰ سال پیش میزیست ۱۰۷ سال عمر کرد.او پیوسته عسل می خورد و در درمان بعضی از بیماریها به خصوص زخمها عسل تجویز می کرد.
ابوعلی سینا در کتاب قانون خود دهها نسخه بر پایه موم و عسل ارائه کرده و خواص شفابخش عسل را در درمان بیماریها یاد آور شده است. او می نویسد:
«عسل در هنگام زیاد شدن بلغم اندرون را تقویت نیرو را زیاد و اشتها را باز می کند.» عسل حافظه را نیرو میبخشد و گذشته را در ذهن زنده می کند و اندیشه را پاک و زبان را می گشاید.
تجربیات پزشکی نشان داده است که انگور داروی بیماری های کبد پوره ی سیب داروی بیماری معده و کومیس (شیر تخمریزی شده مادیان، الاغ و گاو) داروی سل است و در صورتی که این فراورده ها با عسل استفاده شوند اثرشان تشدید می شود. امروزه در طب سنتی و گیاهی، عسل به خاطر خواص و طعم استثنایی خود دارای اهمین بسزایی است و می تواند به تنهایی و یا همراه با سایر گیاهان دارویی مورد استفاده قرار گیرد. معمولاً در این روش از عسل برای شیرین کردن جوشانده، دم کرده، سبزیها، همراه با پودر (ساییدهی) گیاهان و بطور کلی در تهیه پمادها، ضمادها و همچنین سایر مصارف بهداشتی و طبی استفاده می شود.
در حال حاضر گیاه درمانی به علت تاثير ملائم گیاهان دارویی در مقایسه با داروهای شیمیایی مورد توجه فزاینده هایی قرار دارد و از حالت تجربی بدوی و از پوسته جادویی و اسرارآمیز خود در آمده و موثر بودن آن از نظر بالینی و علمی به اثبات رسیده است.
در روش گیاه درمانی با عسل باید نوعی بیماری، بخصوص بیماریهای حاد و مزمن دقیقاً تشخیص داده شود و بعد برای معالجه آن اقدام گردد و این کار فقط به عهده پزشک معالج است.
نظرات کاربران
2:27:55 AM