قبل از پرداختن به ساخت خوراک مرغ بومی(محلی) ، لازم است که با شکل های مختلف خوراکی مصرفی طیور آشنا شد. در ادامه به انواع جیره های طیور که آشنا و سپس به نحوه ترکیب این مواد خوراکی می پردازیم.

بعد از محاسبه جیره بر اساس میزان احتياجات پرنده، باید مواد خوراکی به نسبتی که در فرمول جیره مشخص شده به نحو مناسبی آماده و با هم ترکیب شده که اولاً به راحتی مورد استفاده قرار گرفته و پرنده با قابلیت بالایی بتواند آنرا در دستگاه گوارش خود موردهضم و جذب قرار بدهد. دومین نکته اینکه، آماده سازی خوراک باید بصورتی باشد که جیره تولید شده کاملاً یکنواخت باشد. عدم یکنواختی و در حقیقت مخلوط شدن نامناسب خوراک می تواند باعث اختلالات متابولیکی و عدم یکنواختی در عملکرد گله شود. لذا آماده سازی خوراکی و در دسترس قرار دادن این خوراک بعنوان آخرین گام در فرایند تغذیه محسوب می گردد.

جیره های طیور در حال حاضر به سه شکل تولید و مصرف می گردند:

١- پلت (Pellet): در این شکل، مواد اولیه آسیاب شده، تحت تأثیر بخار آب، فشار و دما (حدود ۸۰ درجه سانتیگراد) با استفاده از دستگاه پلت زن به قطعاتی استوانه ای شکل با اندازه مشخص بنام پلت تبدیل می شود. مواد اولیه بعد از آسیاب شده وارد یک محفظه لوله ای شکل به نام کاندیشنر ( Conditioner)شده و این محفظه دارای یک محور بوده با تعدادی تیغه پارویی شکل است و مواد آسیاب شده با کمک بخار آب در این محفظه مرطوب و تحت تاثیر حرکت محور، کاملا با بخار آب مخلوط و مرطوب می شوند. مواد مرطوب شده با بخار آب وارد دستگاه پلت زن شده و بر اثر فشار غلطکها از منافذی به نام دای (Die)عبور می کند و توسط تیغه ای به اندازه مورد نظر برش داده می شود. در پرورش مرغ بومی از این نوع فرآوری دان على رغم منفعتهای آن به دلیل افزایش احتمال عارضه کانیبالیسم و مصرف زیاد خوراکی استفاده نمی شود.

2- کرامبل (Crumble): اگر پلت را با استفاده از غلطکهای مخصوص خرد کنند به این محصول اصطلاحاً کرامبل می گویند و از نظر شکلی حدواسط خوراک آردی و پلت می باشد. تائید شده که استفاده از دان به شکل کرامبل در جیره غذایی ابتدایی در دوره پرورش جوجه ها می تواند باعث افزایش دان مصرفی و عدم انتخاب ذرات تشکیل دهنده دان توسط جوجه ها شده و در نتیجه موجب بهبود وزن بدن و یکنواختی وزن گله می گردد.

۳- آردی (Mash):خوراک آردی اصلی ترین شکل مصرف خوراکی در پرورش مرغ بومی محسوب میشود. در فرم آردی، مواد اولیه مورد استفاده در جیره آسیاب می شوند. آسیاب کردن خوراک باعث می شود که عمل مخلوط شدن (میکس) مواد اوليه جیره بخوبی صورت گرفته و در نتیجه دان مصرفی بافت یکنواختی پیدا کند. از طرفی کاهش اندازه ذرات مواد اولیه به دلیل افزایش سطح تماس مواد خوراکی با آنزیم های گوارشی، باعث بهبود قابلیت هضم مواد خوراکی می شود. در پرورش مرغ بومی بصورت سنتی، معمولاً از دان کامل برای تغذیه مرغها استفاده می کنند و مرغهای بومی تمایل بیشتری به مصرف خوراکی با اندازه درشت نسبت به خوراکی پودری دارند. برای ترکیب مواد اوليه جيره، لازم است که اندازه این مواد کاهش یافته تا هم بخوبی مخلوط و هم بطور موثری مورد هضم و جذب قرار گیرند لذا در تغذیه مرغها بطور استاندارد ۸۰ درصد بافت خوراک باید اندازهای بین 5/0 تا 2/3 میلی متر داشته باشد. رایج ترین آسیابی که در تهیه خوراک در مرغداری ها مورد استفاده قرار می گیرد، در درجه اول آسیاب چکشی و در معدود موارد آسیاب غلطکی است.

اندازه ذرات خوراک از طریق سرعت چرخش آسیاب و اندازه چشمه توری قابل تنظیم است. کاهش سرعت چرخش آسیاب به ۱۵۰۰ دور در دقیقه و استفاده از توری های با نمره بالاتر مانع پودری شدن زیاد اقلام خوراکی میشود. با استفاده از الكهای مخصوص می توان میزان پودر شدن جیره را اندازه گیری نماییم. حد مناسب بخش پودری جیره (اندازه ذرات کمتر از 5/0 میلی متر) حدود ۱۰٪ است. وقتی میزان پودری شدن جیره بالا (بیش از ۲۵٪) باشد، می تواند روی عملکرد تولیدی و اقتصادی مرغ ها تاثیر گذار باشد.

در آسیاب های نوع غلطکی عمل کاهش اندازه ذرات (غلات) با کمک ۱ یا ۲ جفت غلطکی صورت می گیرد که هر جفت از این غلطکها نسبت به هم به صورت معکوس می چرخند. راندمان استفاده از انرژی و یکنواختی اندازه ذرات در این نوع از آسیاب ها در مقایسه با نوع چکشی بیشتر است اما به دلیل هزینه بالا خرید و نگهداری آن، باعث شده که مرغداران عمدتاً از آسیاب های چکشی استفاده نمایند و از این نوع آسیاب عمدتاً در کارخانجات خوراک دام استفاده شود.

بعد از آسیاب نمودن مواد اولیه خوراک، مواد آسیاب شده باید با هم مخلوط شده به نحوی که مخلوط همگن و یکنواختی تولید و در اختیار پرنده قرار گیرد. در مرغداری های صنعتی برای مخلوط کردن مواد آسیاب شده از دستگاه مخلوط کن یا اصطلاحا از میکسر استفاده می کنند. میکسرهای مورد استفاده در تهیه خوراک طیور به دو شکل عمودی و افقی می باشند که میکسرهای موجود در واحدهای مرغداری عمدتاً به شکل عمودی هستند.

میکسرهای عمودی دارای مخزنی مخروطی شکل با ظرفیت های متفاوتی می باشند. یک مارپیچ عمودی در وسط مخزن طراحی شده که مواد آسیاب شده به کمک این مارپیچ به قسمت بالای مخزن کشیده میشوند و در قسمت انتهایی مخزن، این مواد خوراکی به سمت پایین ریخته می شوند. به همین ترتیب این مواد خوراکی مرتباً از قسمت پایین به سمت بالای مخزن حرکت کرده و در انتهای مخزن دوباره روی مواد ریخته شده قبلی می ریزد و این چرخش مواد باعث مخلوط شدن آنها می گردد.

برای مخلوط کردن کردن مواد خوراکی آسیاب شده، باید ابتدا دانه های غلات و کنجاله های آسیاب شده به میکسر افزوده و در ادامه مواد ویتامینی و معدنی، نمک، اسیدهای آمینه و سایر مواد کم مصرف جیره (کمتر از یک درصد جیره ) باید قبل از افزودن به سایر مواد موجود در میکسر، با موادی نظیر آرد ذرت یا سبوس مخلوط شده تا حجم این مواد حداقل به ۳ درصد کل مواد برسد. توصیه می شود ابتدا نیمی از اقلام خوراکی آسیاب شده وارد میکسر شده سپس مواد کم مصرف را به داخل میکسر افزوده شود. سپس باقیمانده مواد آسیاب شده وارد میکسر شده و عمل مخلوط کردن را شروع می کنیم. برای کارایی بهتر میکسر، بهتر است ۸۰ درصد حجم میکسر توسط اقلام آسیاب شده پر گردد. کل حجم میکسر در هر دقیقه باید یک مرتبه گردش نماید ضمن اینکه باید مواد خرد شده بین ۲۰ –۱۵ بار مخلوط و زیر و رو شوند. زمان لازم برای انجام میکس توسط میکسرهای عمودی بسته به حجم و کارایی دستگاه می تواند ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول بکشد.

نوع دوم میکسر، میکسر افقی است که این نوع میکسر نسبت به میکسرهای عمودی عملکرد بهتری داشته و جیره حاصله از یکنواختی بیشتری برخوردار است. این نوع میکسر عمدتاً در کارخانجات تهیه خوراک دام و طیور وجود دارد . مخزن میکسرهای افقی به صورت یک استوانه افقی است، درون این استوانه افقی، دو مارپیچ وجود داردکه بر خلاف جهت هم دیگر می چرخند و این عمل باعث افزایش سرعت عمل و یکنواختی مخلوط شدن خوراک شده بطوریکه زمان لازم برای مخلوط شدن خوراک به حدود ۵ دقیقه می رسد.

پرورش دهندگان مرغ بومی که با ظرفیت های کم فعالیت می کنند، عمدتاً خوراک مصرفی مورد نیاز خود را از کارگاه و یا کارخانجات خوراک دام و طیور تهیه می کنند.

چون میزان دان خریداری شده در هر مرحله آنقدر نیست که کارخانه با توجه به جیره مورد نظر مرغدار عمل کند و مرغدار باید از خوراکی هایی که توسط کارخانه فرموله شده استفاده نمایند که بعضاً با تقلباتی از لحاظ میزان مواد مغذی جیره و با کیفیت مواد اولیه مورد استفاده همراه است. این مرغداران می توانند مواد اوليه جيره مورد نظر توزین و آسیاب نمایند و در صورت نداشتن میکسر می تواند بصورت دستی اقدام به مخلوط نمودن خوراک­های آسیاب شده بنمایند.

ابتدا غلات آسیاب شده (ذرت، گندم و یا جو) بر روی زمین (باکف سیمانی) به ضخامت ۲۰ سانتیمتر پخش و در ادامه سویا آسیاب شده بر روی غلات پخش شده ریخته و با کمک بیل (لبه جلوی بیل تخت باشد) چند بار زیر و رو می شود. مواد کم مصرف مثل مکمل ها و نمک با مقداری آرد ذرت مخلوط تا حجم آن افزایش یابد و آن را بر روی مواد آسیاب شده که بصورت اولیه مخلوط شده اند ریخته و دوباره با کمک بیل کاملاً زیر و رو شده تا از یکنواخت شدن مخلوط اطمینان حاصل کنیم، بطوریکه از جاهای مختلف این مخلوط با مشت نمونه برداشته و با مقایسه بافت و رنگ نمونه ها می توان تا حدودی از مخلوط شدن یکنواخت خوراک اطمینان کسب کنیم. همچنین می توان با استفاده از یک بشکه معمولی که با کمک یک جفت بلبرینگ یا پولی ( Puly)که به یک چهار پایه متصل است اقدام به مخلوط کردن مواد اولیه جیره نمود. به چرخش در آوردن دسته متصل به بشکه، باعث حرکت دورانی بشکه و مخلوط شدن مواد درون بشکه می شود. با این وسیله در هر مرحله می­توان خوراکی ۳۰۰ تا ۴۰۰ مرغ را به راحتی مخلوط نمود. بهتر است مواد آسیاب شده جیره به تدریج به درون بشکه ریخته و با چرخاندن دسته و دوران بشکه مواد مخلوط شده و مکمل ها (ویتامینی و معدنی) بصورت ترکیب شده با آرد ذرت در مرحله آخر افزوده شود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی