همان­طور که در بخش تاریخچه پرورش زنبور عسل در ایران اشاره گردید در اغلب روستاهای ایران از قدیم­الایام زنبور عسل را در کندوهای بومی نگهداری نموده­اند . این کندوها متناسب با سلیه و امکانات روستاهای مختلف به اشکال متفاوت و از مواد مختلف ساخته شده اند . مهمترین انواع این کندوها عبارتند از کندوهای تنه درختی، گلی، سفالی، سبدی، چلیکی (یا تخته­ای) و کدوئی. در این پست با روش های تبدیل کندوهای بومی به کندوهای جدید (مدرن)  آشنا می شویم.

تبدیل کندوهای بومی به کندوهای جدید (مدرن)

در کندوهای فوق­الذکر زنبور عسل به طور طبیعی اقدام به ساختن شان نموده و آن­ها را از قسمت بالا به سقف کندو متصل می­نماید. تعداد شان­ه ها متناسب با جمعیت کلنی و اندازه کندو متفاوت است. نوزادان در قسمت جلو و نزدیک به سوراخ پرواز پرورش داده می­شوند و عسل در قسمت عقب کندو ذخیره می­گردد.

پرورش زنبور عسل در کندوهای بومی و نگهداری این گونه کندوها اشکالات اساسی دارد که مهمترین آن­ها عبارتند از:

1. ثابت بودن شان­ه ها در این گونه کندوها و عدم امکان جاب­جایی و اطلاع یافتن از وضعیت آن­ها.
2. عدم آگاهی از تشکیلات داخلی آن­ها.
3. عدم امکان تعویض ملکه آن­ها.
4. عدم تهویه کافی.
5. تراکم رطوبت و امکان رشد انواع بیماری­های و آفات.
6. عدم امکان تغذیه مناسب به آن­ها خصوصاً دادن داروهای لازم برای پیشگیری از بیماری­ها و همچنین معالجه آن­ها.
7. محدود بودن فضا جهت افزایش جمعیت و ذخیره سازی عسل.
8. وجود مشکلات مختلف در جریان حمل و نقل آن­ها.
9. عدم امکان استخراج عسل بدون آسیب رسانیدن به زنبورها و شان­های آن­ها.
10. بازده کم و غیر اقتصادی بودن آن­ها.

با توجه به اشکالات فوق­الذکر و با عنایت به این که در کندوهای جدید تقریباً تمامی این مشکلات قابل رفع کردن می­باشند باید تلاش شود که این گونه کندوها به تدریج به کندوهای جدید تبدیل گردند.

برای انتقال کلنی زنبور عسل از کندوهای بومی به کندوهای جدید روش­های مختلفی وجود دارد که هر یک دارای محاسن و معایبی می­باشد. در ذیل روش ساده­ای برای تبدیل کندوهای بومی به جدید شرح داده می­شود.

زمان مناسب تبدیل معمولاً در هنگام بهار خصوصاً موقعی که شهد گل­ها در جریان بوده و زنبورها سرگرم فعالیت­های داخل و خارج کندو هستند می­باشد. انجام عملیات تبدیل در این هنگام نه تنها فرصت کافی برای رشد کلنی و ترمیم شان­ه ها را به وجود می­آورد بلکه امکان غارتگری و ایجاد مزاحمت توسط سایر کلنی ­ها را به حداقل می­رساند.

در یک روز آفتابی مناسب که متوسط درجه حرارت هوا حدود 25 درجه سانتی­گراد و فاقد باد، ابر و باران باشد باید عملیات تبدیل را انجام داد. برای این کار میز کار مناسبی را نزدیک به محلی که قرار است کندوی جدید مستقر گردد قرار داده و وسایل لازم را نیز آماده می­نمائیم.

این وسایل عمدتاً شامل کندوی جدید با چند قاب حاوی شان بافته شده می­باشد که باید آن را نزدیک به محل کندوی بومی قرار داد. ضمناً تعدادی قاب چوبی را که در دو طرف آن به صورت زیگزاگ سیم­کشی شده است نیز روی میز کار قرار داده و سایر وسایل مورد نیاز از قبیل یک ظرف متوسط برای آب داغ، یک سطل درب­دار، کارد تیغه بلند، سیم­چین، چکش ، اهرم، دودی و سرکش را نیز نزدیک به میز کار قرار می­دهیم. پس از آماده شدن وسایل و میز کار، کندوی بومی مورد نظر را برداشته و روی میز کار قرار می­دهیم و در طرفین آن تعدادی آجر یا بلوک­های سیمانی یا چوبی قرار داده به طوری که کندو کاملاً در روی میز مستقر شده و از چرخیدن آن به پهلو جلوگیری به عمل آید.

در تبدیل کندوهای بومی به کندوهای جدید (مدرن) این را در نظر داشته باشیم کندوی جدید را به جای کندوی بومی قرار می­دهیم و سوراخ پرواز آن­ را کاملاً باز کرده و درب فوقانی آن را نیز به صورت متقاطع قرار می­دهیم که زنبورها بتوانند به راحتی وارد آن شوند. دودی را به کار انداخته و روی میز کار قرار می­دهیم. سپس به وسیله اهرم درب پشت کندوی بومی را باز کرده و به وسیله دود زنبورها را به طرف جلو هدایت می­کنیم. کارد تیغه بلند را در آب داغ فرو برده و شان مستقر در عقب کنو را از سقف و پهلوهای آن بریده و به آرامی به بیرون می­آوریم.

این شان را در صورتی که حاوی عسل یا نوزاد باشد باید به همان ترتیبی که در کندو قرار داشته در داخل قاب چوبی سیم­کشی شده قرار داده و سیم­ها را به طور زیگزاگ روی شان کشیده و آن را در داخل قاب محکم نمود.  در صورتی که شان­ها کوچک باشند می­توان بیش از یک شان را در داخل یک قاب قرار داد. ولی در صورتی که شان­ه ای بریده شده فاقد عسل یا نوزادان باشد باید آن را در سطل درب­دار انداخته تا بعداً به انبار منتقل گردد. لازم به تأکید است که جهت استقرار شان­ه ها در قاب باید دقیقاً همان جهتی باشد که در حالت طبیعی در کندو قرار داشته­اند. قاب آماده شده و زنبورهای روی آن­ را سریعاً در داخل کندوی جدید منتقل می­نمائیم.

خارج کردن شان­ه ها از کندوی قدیمی و استقرار آن در داخل قاب و کندوی جدید را باید ادامه داد تا کلیه شان­ه های کندوی بومی به داخل کندوی جدید منتقل گردند. در این جریان باید دقت نمود که شان­ه ای حاوی نوزادان در وسط کندوی جدید و شان­ه ای عسل در کنار کندو مستقر شوند.

در این عملیات معمولاً عده زیادی از زنبورها در جلو سوراخ پرواز کندوی بومی تجمع کرده و لازم است آن­ها را به داخل کندوی جدید منتقل نمود. برای این کار کندوی بومی را از روی میز برداشته و در صورتی که تمیز و عاری از گل و آشغال باشد آن را در بالای کندوی جدید و روی سر شانه ها تکانیده تا زنبورها به داخل کندو ریخته شوند. ولی اگر کندوی بومی حاوی مقداری گل و مواد خارجی است باید کندوی بومی را در جلوی کندوی جدید و روی زمین تکانید. در این صورت زنبورها خود به خود از طریق سوراخ پرواز وارد کندوی جدید می­شوند. ضمناً زنبورهایی که در اطراف نیز پرواز می­کنند پس از چند دقیقه وارد کندو شده و آرامش نسبی برقرار خواهد شد.

در جریان عملیات تبدیل باید نهایت دقت به عمل آید که از کشته شدن زنبورها خصوصاً ملکه جلوگیری به عمل آید. پس از خاتمه عملیات باید شان­ه های داخل کندوی جدید را تنظیم کرده و در بین قاب­های سیم­کشی شده قاب­های شان بافته شده قرار داد تا به تدریج ملکه در آن­ها تخم­گذاری نماید. سپس درب کندو را بسته و سوراخ پرواز را تنگ می­نمائیم تا از غارتگری جلوگیری به عمل آید. کلیه وسایل موجود در محوطه خصوصاً کندوی خالی بومی و شان­ه های اضافی بریده شده را باید از محوطه خارج نمود و قطرات عسل ریخته شده در روی میز و اطراف محل کار را نیز باید با آب شسته تا موجب تحریک عمل غارتگری نگردد.

برای تبدیل کندوهای سفالی که درب قابل جدا کردن در قسمت قسمت وجود ندارد، باید با دقت قسمت عقب کندو را شکسته و نسبتاً به انتقال شان­ه های آن مثل آنچه که در فوق شرح داده شد اقدام نمود.

پس از تبدیل کندوهای بومی به جدید باید به نکات زیر توجه نمود:

1-تمیز کردن کف کندو و منظم نمودن قاب­ها

معمولاً در جریان تبدیل مقداری گل و آشغال در کف کندوی جدید ریخته می­شوند که باید آن­ها را خارج نمود. ضمناً باید قاب­ها را به ترتیبی قرار داد که نوزادان در وسط و عسل در کنار کندو قرار گیرد.

2-جستجو برای یافتن ملکه و حصول اطمینان از وجود آن

در صورتی که ملکه در کندو وجود نداشته باشد باید ملکه ­ای را به آن معرفی نمود و یا قابی که حاوی سلول ملکه است در آن قرار داده شود. در غیر این صورت اگر کندو دارای نوزادان جوان باشد خود به خود ملکه پرورش خواهد داد.

3-بررسی مقدار عسل موجود در کندو

در صورتی که شان­ه ای حاوی عسل به مقدار کافی در کندو موجود نباشد باید نسبت به دادن شربت 1:1 و یا دادن شان عسل به کندو اقدام نمود.

در روزهای بعد باید کندوی جدید را مورد توجه قرار داد و خصوصاً از غارتگری روی آن جلوگیری به عمل آورد. باید هفته­ ای یک مرتبه کندوی مورد نظر را بازدید کرده و قاب­های سیم­کشی شده که نوزادان آن­ها متولد شده­اند را از کندو خارج نموده و به جای آن­ها قاب­های شان بافته شده و یا در صورت لزوم برگه موم آج­شده قرار داد.

در صورتی که جمعیت کندوی جدید کم باشد می­توان از کندوهای دیگر که قوی هستند یک یا چند قاب حاوی شفیره یا نوزادان را در کندوی جدید قرار داد تا به تدریج جمعیت آن بالا رفته و بتواند به صورت یک کلنی پایدار و قوی باقی بماند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی