کبوتر نر قبل از تخم گذاریِ کبوتر ماده، خس و خاشاک را جمع آوری می کند و با آنها لانه می سازد و پس از تخم گذاری در خوابیدن روی تخم ها با کبوتر ماده مشارکت، می­کند. در مدتی که کبوتر ماده روی تخم می­خوابد، کبوتر نر در کنارش می ماند و از جفت خودش حمایت می کند. در هنگام در آمدن جوجه ها از تخم، کبوتر نر اقدام به جمع آوری و ذخیره دانه در چینه دان خود می کند و در بازگشت به لانه، دانه ها را به کبوتر ماده می­دهد تا به مصرف تغذیه جوجه ها برساند. در پست های قبلی روش های جفت گیری و افزایش تولید جوجه بررسی گردید.در ادامه به تولید مثل در کبوتر به صورت کلی می پردازیم .

تولید مثل در کبوتر

مدت خوابیدن کبوتر ماده روی تخم ۱۸ روز است. پس از آن، جوجه ها با شکستن پوسته تخم به تدریج خارج می شوند. بهتر است دراین مرحله تخم ها دستکاری نشوند، زیرا ترک برداشتن پوسته تخم­ها ممکن است موجب آسیب دیدن جنین موجود در تخم شود. جوجه، در هنگام خروج از تخم کرک­های زرد ریزی دارد که این کرک ها تا هنگام رشد پرها باقی می ماند. گوشت جوجه ها تا پیش از رویش پرها بسیار خوشمزه است. اما پس از این مرحله بدنشان لاغر می­شود و خوشمزگی گوشت شان کمتر می­شود.

تعداد تخم هایی که کبوترها در طول سال می­گذارند بر حسب نوع کبوتر متفاوت است. برخی ۴ بار در سال تخم می گذارند، ولی اغلب آنها ۱۰ بار در سال تخم می گذارند. کبوتر ماده وقتی بالغ می شود؛ شروع به تخم گذاری می کند و در ابتدا تعداد تخم ها معمولاً نامنظم و اغلب یک عدد است و وقتی به ۱۰ تا ۱۲ ماهگی رسید، در هر نوبت دو تخم خواهد گذاشت.

کبوتر نیز همچون سایر پرندگان، تخم گذار است و تکثیر آن از طریق تولید تخم نطفه دار و خوابیدن جنس ماده روی تخم ها و گذراندن دوره جوجه کشی انجام می شود. تخم کبوترها را می توان مانند تخم طیور اهلی در ماشین جوجه کشی قرار داد و از آنها جوجه کشی کرد.

بر خلاف سایر پرندگان، کبوتر پرنده ای است تک همسر (مونوگام) که وقتی جفتی را انتخاب کرد، تا زمان زنده بودن جفت خود، سراغ کبوترهای دیگر نمی رود و چنانچه کبوتر نری بخواهد به یک کبوتر ماده جفت دار نزدیک شود، کبوتر ماده به شدت با آن مبارزه می کند. در پرورش کبوتر، مسئله جفت دار بودن چنان اهمیت دارد که در یک گله معمولاً کبوتر بدون جفت را حذف می کنند، زیرا باعث اغتشاش در گله می شود.

کبوتر در ۵ تا ۷ ماهگی بالغ می شود. سن بلوغ در کبوتر، بستگی به میانگین وزن آن در زمان بلوغ دارد. به طوری که نژادهای سنگین جثه تر، دیر تر از نژادهای سبک جثه بالغ می شوند. کبوتر ماده پس از بلوغ و انتخاب جفت تخمدانش فعال می شود و در آن تخمک­ها مراحل تکامل خود را طی می کنند. از زمان شروع فعال شدن تخمدان، ۴ تا ۵ روز طول می­کشد تا تخمک گذاری انجام شود.

پس از تخمک گذاری، کبوتر ماده با حرکات و صداهای خاص (صدای بق بقو) تمایل خود را برای جفت گیری با نر بروز می دهد که در این هنگام عمل جفت گیری و انتقال اسپرم از دستگاه تناسلی نر به لوله رحمی (اویداکت) کبوتر ماده صورت می گیرد. کبوتر ماده ۴۰ تا ۴۵ ساعت پس از جفت گیری، یک تخم و حدود ۴۸ ساعت بعد یک تخم دیگر می گذارد. تولید تخم در کبوتران برخلاف سایر طیور که از لحاظ تعداد بسیار متفاوت است، از لحاظ ژنتیکی یک امر ثابت است. کبوتر ماده در هر دوره تخم گذاری فقط دو تخم می گذارد. تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر کمتر یا بیشتر بودن تعداد تخم کبوتران از دو عدد انجام نشده است.

تخم های کبوترهای ماده معمولاً به رنگ سفید و شکل بیضوی است. قطر طولی تخم کبوتر ۴ سانتی متر و قطر عرضی آن 5/2 سانتی متر و وزن آن حدود ۲۰ گرم است. نسبت زرده تخم به وزن آن در کبوتر کمتر از سایر پرندگان است، به طوری که در یک تخم ۲۰ گرمی، وزن زرده حدود 8/3 گرم و وزن مابقی اجزای تخم 2/16 گرم است. با این ارقام نسبت زرده به وزن کل در کبوتر، ۱۹ درصد است. نسبت پوسته آهکی به وزن تخم در کبوتر تقریباً مشابه سایر پرندگان و ۱۰ درصد کل وزن تخم را تشکیل می دهد.

تقریباً همزمان با اظهار تمایل جنس ماده کبوتر نسبت به یک کبوتر نر؛ یعنی وقتی کبوتر نر و ماده فهمیدند که به زودی نیاز به آشیانه ای برای تخم گذاری و پرورش جوجه ها خواهند داشت، عمل آشیانه سازی با کمک هر دو جنس شروع می­شود و این عمل با همکاری کبوتر نر و ماده تا کامل شدن لانه ادامه می یابد. وقتی آشیانه آماده شد، کبوتر ماده در آن یک تخم می گذارد و متعاقباً دو روز بعد یک تخم دیگر می گذارد و به مدت ۱۷ تا ۱۸ روز روی آنها می خوابد تا جوجه کبوترها از تخم خارج شوند. معمولاً جوجه مربوط به تخمی که اول گذاشته شده است، اول خارج می شود و ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد جوجه دومی از تخم خارج می شود.

برخلاف دیگر پرندگان اهلی که جوجه هایشان در هنگام خروج از تخم از پر پوشیده اند و بلافاصله پس از خارج شدن از تخم به حرکت و راه رفتن می پردازند، جوجه کبوترها پس از خروج از تخم، فاقد پر بوده و به علت ناتوانی در راه رفتن و به دست آوردن غذا، در آشیانه خود می مانند تا توسط مادر تغذیه شوند.

درست مشابه جنس ماده حیوانات پستاندار که پس از زایمان، از پستانشان شیر ترشح می شود و نوزاد با خوردن شیر مادر اولین تغذیه خود را آغاز می کند، در جنس ماده کبوتر نیز پس از خارج شدن جوجه ها از تخم، یاخته­های مولد شیر در چینه دان کبوتر ماده شروع به فعالیت می کنند و با ترشح مایعی مغذی که «شیر کبوتر» نامیده می­شود، غذای جوجه کبوترها فراهم می شود.

جوجه کبوترها درست مثل بسیاری از پرندگان وحشی در لانه می مانند و تغذیه آنها توسط مادر انجام می شود. یاخته های ترشح کنندة شیر کبوتر تا ۸ روز پس از تولد جوجه ها تحت تأثیر هورمون پرولاکتین به ترشح شیر کبوتر ادامه می دهند و طی این مدت، در هر نوبت تغذیه، کبوتر ماده با عملی همچون بالا آوردن، شیر را از چینه­دان خود به دهان می آورد و از طریق منقار خود وارد دهان جوجه هایش می کند. تغذیه با شیرابه چینه دان تا سن ۵ الی ۸ روزگی جوجه ها ادامه می یابد، ولی کبوتر ماده از ۵ روزگی به بعد، خوراندن غذاهای معمولی به جوجه ها را آغار می­کند و از ۵ تا ۸ روزگی تا ۶ هفتگی جوجه ها توسط مادر و با خوراک های معمولی توسط پدر و مادر تغذیه می شوند.

پرهای جوجه کبوترها در حدود یک هفتگی سر می زند و به تدریج رشد می کند تا تمام بدن را بپوشاند. قابلیت تکثیر یک جفت کبوتر بستگی به زمان بعدی لانه سازی و جوجه کشی دارد. معمولا کبوترهای بر تولید و مرغوب وقتی سن جوجه هایشان به ۲ تا ۳ هفته برسد، شروع به لانه سازی می کنند و خود را برای یک دوره تولید مثل دیگر آماده می کنند. وقتی این جوجه ها در سن ۴ هفتگی هستند، جوجه های نسل بعد از تخم خارج می شوند. جوجه های تازه از تخم خارج شده چون به تغذیه و مراقبت توسط مادر و پدر نیاز مطلق دارند، والدین جوجه های سری قبل را در ۴ تا ۶ هفتگی از کفالت و سرپرستی خود خارج می کنند تا بتوانند به تغذیه و مراقبت از جوجه­های جدید بپردازند.

بدیهی است هرچه جوجه های جدید دیرتر از تخم خارج شوند؛ یعنی، فاصلة تولید مثل در یک جفت بیشتر باشد، امکان مراقبت و تغذیه جوجه های قبلی توسط مادر و پدر به مدت بیشتری فراهم می شود.

پرورش دهندگان کبوتر، معمولاً جفت های مرغوب را به منظور جوجه کشی از آنها تا ۵ سالگی نگه می دارند. شدت تولید تخم در کبوتر ماده در سال های دوم و سوم به اوج می رسد و به تدریج کم می شود و از ۵ سالگی به بعد، با آفت بسیار شدیدی مواجه می شود، به طوری که بعد از ۵ سالگی نگهداری و تغذیه کبوترها اقتصادی نخواهد بود.

البته برخی از جفت ها ممکن است به قدری گران بها باشند که حتی یک دوره جوجه کشی از آنها در سال هم اقتصادی باشد. بدیهی است که فقط کبوترهای خاص و نیز کبوترهای زینتی می توانند واجد این شرایط باشند و هرگز کبوتران گوشتی که تخم آنها برای تولید جوجه های گوشتی مصرف می شود و جوجه های آنها در وزن ۵۰۰ تا ۵۵۰ گرمی کشتار می شوند، از چنان ارزشی برخوردار نیستند که برای یکسال نگهداری شوند تا یک جفت جوجه تولیدکنند.

معمولاً از یک جفت کبوتر در سال ۱۲ جوجه تولید می شود. بنابراین تولید ۱۲ تا ۱۵ جوجه در سال مناسب است و تولید ۱۶ تا ۲۰ جوجه از یک جفت کبوتر در سال بسیار عالیست.

تعداد تخم گذاشته شده توسط کبوتر ماده، تعداد جوجه های بیرون آمدها تعداد جوجه هایی که تا سن کشتار یا بلوغ زنده می مانند، عوامل تعیین کنندة موقعیت در نگهداری اقتصادی کبوتر است. بدیهی است هرچه فاصله زمانی دو نوبت جوجه کشی کمتر باشد، تعداد تخم و جوجه تولیدی بیشتر می شود. معمولاً فاصله بین دونوبت جوجه کشی ۲۶ تا ۴۵ روز است. در فصل پاییز کبوتران تولک می­روند و در این فصل، فاصله بین دو نوبت جوجه­کشی بیشتر می شود. بیشترین تعداد تخمی که ممکن است یک جفت کبوتر در سال تولید کند، ۲۴ عدد است؛ یعنی، ۲ تخم در هر ماه.

در صد باروری در کبوترها ۸۵ تا ۹۵ درصد و قابلیت جوجه در آوری تخم­های کبوتر ۸۰ تا ۸۵ درصد است. معمولاً حدود ۶ درصد تخم های گذاشته شده تا قبل از خروج جوجه می شکنند و قابلیت جوجه درآوری خود را از دست می دهند. هم چنین حدود 9 درصد جوجه های خارج شده از تخم تا قبل از کشتار یا بلوغ و بهره برداری می­میرند.

بنابراین در کبوترها، با توجه به میانگین ۹۰ درصدی باروری و میانگین 5/82 درصدی قابلیت جوجه درآوری و میانگین ۶ درصدی تخم های شکسته و میانگین ۹ درصدی تلفات جوجه ها می توان گفت که میانگین تعداد جوجه کبوترهایی که از بهترین جفت ها در سال به مرحله بهره برداری می رسند، ۱۴ قطعه خواهد بود. بدیهی است کبوتر دار زمانی به چنان موفقیت دست خواهد یافت که با داشتن بالاترین درصد باروری، بالاترین قابلیت جوجه درآوری، کمترین تخم های شکسته و کمترین تلفات جوجه ها، تعداد کبوترهایی را که از یک جفت می­گیرد و به بهره برداری کامل می رساند، از ۱۴ قطعه که تعداد میانگین است، به ۲۰ قطعه برساند. البته دست یافتن به ۲۰ کبوتر بالغ و سالم از یک جفت کبوتر در سال، یک موفقیت بزرگ در امر کبوترداری است و به مدیریت بسیار قوی و تجربه زیاد نیاز دارد.

یکی از مهم ترین راه های افزایش تعداد جوجه از هر جفت کبوتر و به عبارتی افزایش بازده تولید مثل در کبوتر­داری، روشی است که به موجب آن هر جفت کبوتر وادار به تولید تعداد بیشتری تخم شوند. برای این منظور، روش­های متعددی قابل بهره گیری است: به طور مثال می توان ۱۰ روز پس از تخم گذاری، تخم­ها را از زیر کبوتر ماده برداشت. پس از برداشتن تخم­ها، كبوتر ماده علی رغم میلش، از حالت کرچی (تمایل به خوابیدن روی تخم­ها) خارج می شود و در شروع زندگی عادی با جفت خود، مجدداً جفت گیری و تخم گذاری می کند.

با این روش می­توان تعداد تخم های تولیدی از یک جفت را تا حدود ۲ برابر (۴۸ تخم در سال) افزایش داد. پس از براشتن تخم ها از زیر کبوتر خوابیده روی تخم، می توان تخم ها را در ماشین جوجه کشی معمولی قرار داد یا چنین تخم­ها را به تعداد یک عدد زیر کبوتر های دیگری که روی ۲ تخم خوابید مانده قرار داد. زیرا هر کبوتر فقط توانایی تغذیه و مراقبت از ۳ جوجه را دارد و چنانچه بیش از ۳ تخم زیر یک کبوتر قرار داده شود و بیش از ۳ جوجه تولید شود، احتمال افزایش تلفات بین جوجه های آن کبوتر به شدت بالا می رود.

چنانچه تصمیم بگیریم برای جوجه در آوری از ماشین جوجه کشی استفاده کنیم، دما و رطوبت داخل ماشین جوجه کشی اندکی با جوجه­کشی از تخم مرغ تفاوت دارد. به این معنی که دمای ماشین جوجه کشی باید 1/36 تا 7/36 درجه سانتی­گراد و رطوبت نسبی آن نیز مقداری بیشتر از درجه ای باشد که در ماشین جوجه کشی از تخم مرغ می­گذاریم.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی